Czortków: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Galeria: ilustracja |
ilustracje |
||
Linia 40: | Linia 40: | ||
|www = http://www.chortkiv.te.ua/ |
|www = http://www.chortkiv.te.ua/ |
||
}} |
}} |
||
⚫ | |||
[[Plik:Дзвіниця Успенської церкви. ХVІІст. 02.JPG|150px|thumb|Dzwonnica cerkwi uspieńskiej]] |
|||
⚫ | |||
[[Plik:Chortkiv46.JPG|thumb|150px|Synagoga]] |
|||
'''Czortków'''<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|rok=1923|strony=8|tom=15|tytuł tomu=Województwo tarnopolskie|isbn=}}</ref><ref>Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast ({{Monitor Polski|1937|69|104}}).</ref> ([[język ukraiński|ukr.]] Чортків) – [[miasto]] na [[Ukraina|Ukrainie]], w [[obwód tarnopolski|obwodzie tarnopolskim]], siedziba [[rejon czortkowski|rejonu czortkowskiego]], do 1945<ref>Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej ({{Dziennik Ustaw|1946|2|5}}).</ref> w Polsce, w [[województwo tarnopolskie|województwie tarnopolskim]], siedziba [[powiat czortkowski|powiatu czortkowskiego]]. |
'''Czortków'''<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|rok=1923|strony=8|tom=15|tytuł tomu=Województwo tarnopolskie|isbn=}}</ref><ref>Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast ({{Monitor Polski|1937|69|104}}).</ref> ([[język ukraiński|ukr.]] Чортків) – [[miasto]] na [[Ukraina|Ukrainie]], w [[obwód tarnopolski|obwodzie tarnopolskim]], siedziba [[rejon czortkowski|rejonu czortkowskiego]], do 1945<ref>Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej ({{Dziennik Ustaw|1946|2|5}}).</ref> w Polsce, w [[województwo tarnopolskie|województwie tarnopolskim]], siedziba [[powiat czortkowski|powiatu czortkowskiego]]. |
||
Linia 78: | Linia 82: | ||
== Zabytki == |
== Zabytki == |
||
* [[Zamek w Czortkowie]] na tzw. [[Wygnanka (Czortków)|Wygnance]] z początku [[XVII wiek|XVII]] wieku, w ruinie od czasu przekazania go w struktury Ukraińskiej SRR, |
* [[Zamek w Czortkowie]] na tzw. [[Wygnanka (Czortków)|Wygnance]] z początku [[XVII wiek|XVII]] wieku, w ruinie od czasu przekazania go w struktury Ukraińskiej SRR, |
||
* kościół św. Stanisława – dawniej kościół oo. dominikanów. Pierwszy kościół wybudowano wraz z klasztorem oo. dominikanów w [[1619]] r. Jego fundatorem był Stanisław Golski, który po śmierci został pochowany w krypcie kościoła. Świątynię odwiedzali polscy królowie, m.in. Jan Kazimierz czy Jan III Sobieski. <br /> |
|||
⚫ | |||
Obecny kościół został wybudowany w [[1918]] r., w stylu gotyku nadwiślańskiego, według projektu polskiego architekta [[Jan Sas-Zubrzycki|Jana Sas-Zubrzyckiego]], autorami figur świętych byli Czesław Stowp i Damian Stankiewicz. W 1941 roku Rosjanie uciekając na wschód podpalili kościół i klasztor podpalili, rujnując budowlę. Po zakończeniu II wojny światowej i wygnaniu Polaków z tutejszych ziem władza sowiecka zamknęła kościół i urządziła w nim magazyn nawozów sztucznych, a znajdujące się w nim cenne organy drezdeńskie zostały zniszczone. Kościół dominikanom został oddany w stanie ruiny w roku 1989. Pierwszym proboszczem został pochodzący z Czortkowa o. Reginald Wiśniewski. W kościele do końca II wojny światowej znajdował się uważany za cudowny [[obraz Matki Boskiej Czortkowskiej]]. Od zniszczenia uchronili go byli polscy parafianie, którzy po przymusowym wysiedleniu przewieźli obraz w nowe granice Polski, a w latach 80. XX wieku złożyli w w warszawskim kościele [[Kościół św. Jacka w Warszawie|pw. św. Jacka]], gdzie znajduje się po dziś dzień. Obecnie w czortkowskim kościele znajduje się koronowana kopia obrazu; |
|||
* cerkiew greckokatolicka na tzw. [[Wygnanka (Czortków)|Wygnance]] z [[dzwonnica|dzwonnicą]] z [[XVII wiek|XVII]] wieku; |
* cerkiew greckokatolicka na tzw. [[Wygnanka (Czortków)|Wygnance]] z [[dzwonnica|dzwonnicą]] z [[XVII wiek|XVII]] wieku; |
||
* ratusz miejski z czworokątną oryginalną wieżą wybudowaną w latach 1905-1908, prace nad budową ratusza ostatecznie zakończono w 1924 roku. Na wieży znajduje się zegar wykonany na polecenie polskich władz samorządowych w Szwajcarii (w [[Berno|Bernie]]) w firmie „Aoasta”; |
* ratusz miejski z czworokątną oryginalną wieżą wybudowaną w latach 1905-1908, prace nad budową ratusza ostatecznie zakończono w 1924 roku. Na wieży znajduje się zegar wykonany na polecenie polskich władz samorządowych w Szwajcarii (w [[Berno|Bernie]]) w firmie „Aoasta”; |
||
Linia 121: | Linia 125: | ||
Plik:Tarnopolskie.gif|Położenie na mapie [[województwo tarnopolskie]]go w roku 1939 |
Plik:Tarnopolskie.gif|Położenie na mapie [[województwo tarnopolskie]]go w roku 1939 |
||
Plik:Chortkov palace.JPG|Pałac |
Plik:Chortkov palace.JPG|Pałac |
||
⚫ | |||
Plik:Chortkov Kloiz.JPG|Synagoga |
Plik:Chortkov Kloiz.JPG|Synagoga |
||
</gallery> |
</gallery> |
Wersja z 17:19, 19 lis 2012
Szablon:Miasto zagranica infobox
Czortków[1][2] (ukr. Чортків) – miasto na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, siedziba rejonu czortkowskiego, do 1945[3] w Polsce, w województwie tarnopolskim, siedziba powiatu czortkowskiego.
Czortków leży nad Seretem.
Przemysł spożywczy, odzieżowy, naprawcze zakłady samochodowe[potrzebny przypis].
Historia
- w 1522 lokował miasto Jerzy Czortkowski herbu Korab, a prawa miejskie magdeburskie nadał król Polski Zygmunt I Stary. Kolejnymi właścicielami były polskie rodziny Golskich, Potockich, Wróblewskich, Sadowskich,
- 1578 r. miasto kupił hetman polny koronny Jan Sieniawski herbu Leliwa,
- 1597 r. miasto kupił wojewoda Stanisław Golski herbu Rola,
- 1610 r. na prośbę właściciela w mieście zamieszkują dominikanie,
- 1612 r. po śmierci brata miasto staje się własnością Jana Golskiego,
- 1616 r. wdowa po Janie Golskim sprzedała miasto Stefanowi Potockiemu,
- 1637 r. pożar niszczy miasto,
- 1672-1699 w granicach Turcji – jako wynik uzgodnień w traktacie buczackim między Imperium Otomańskim a Rzecząpospolitą,
- 1699-1772 – należał ponownie do Rzeczypospolitej Polskiej,
- od 1772 w wyniku I rozbioru Polski został zagarnięty przez Cesarstwo Austriackie,
- 1908-1912 – budowa siedziby Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” ze składek miejscowych Polaków i przy wsparciu ówczesnego burmistrza Czortkowa – Ludwika Nossa,
- 1918-1939 ponownie w granicach Polski,
- 6 czerwca 1919 r. wojska polskie pod dowództwem płk. Sikorskiego zajęły miasto i ponownie 15 lipca pod dowództwem gen. Lucjana Żeligowskiego,
- 20 lipca-15 września 1920 roku miasto zajmowały wojska bolszewickie,
- 1925 r. – z inicjatywy Jana Chodziki powstała płyta nieznanego żołnierza,
- 1930 r. – powstaje nowy gmach magistratu,
- do 1939 roku: miasto powiatowe (powiat czortkowski) w województwie tarnopolskim II RP,
- znajdowało się tu również dowództwo Brygady KOP „Podole” i garnizon macierzysty Batalionu KOP „Czortków”,
- 1939-1941 pod okupacją sowiecką, deportacje Polaków w głąb ZSRR,
- 1940 21/22 stycznia – powstanie czortkowskie; pierwszy na okupowanych polskich ziemiach powstańczy zryw podczas II wojny światowej,
- 1941 czerwiec – po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej NKWD przystąpiło do ewakuacji części więźniów z Czortkowa i wymordowania pozostałych. Według relacji świadka polskiego, kolumnę więźniów pędzono droga na Żytomierz, przez Winnicę i Humań. Słabnących dobijano po drodze tak, że większość została zamordowana przed dotarciem do Humania. Inną grupę więźniów transportowano koleją przez siedemnaście dni z Czortkowa do Gorkiego. Podróż w wagonach, pełnych odchodów zwierzęcych, odbywała się w ścisku i upale, co spowodowało dużą śmiertelność – w jednym z wagonów ze stu trzydziestu pięciu osób zmarły trzydzieści cztery. Ciała zmarłych strażnicy usuwali co kilka dni. Pozostałych w czortkowskim więzieniu NKWD zamordowało przy użyciu karabinów maszynowych, a ich zwłoki zakopano na dziedzińcu więziennym[4],
- w nocy z 1 na 2 lipca 1941 NKWD morduje 8 dominikanów (Anatola Znamirowskiego, Andrzeja Bojakowskiego, Jacka Misiutę, Justyna Spyrłaka, Hieronima Longawę, Reginalda Czerwonka, Metodego Iwanuszczowa i Józefa Wincentowicza), w ich siedzibach w mieście i poza miastem, nad przepływającym w pobliżu Seretem,
- 1941-1944 pod okupacją III Rzeszy
- 1941 6 lipca – pogrom Żydów; getto w Czortkowie,
- 1944, 23 marca – wkroczenie wojsk radzieckich. Tymczasowe ulokowanie do 1947 roku w mieście władz wojewódzkich,
- 1946 – przymusowe wysiedlenie Polaków,
- 1945-1991 w Ukraińskiej SRR,
- od 1991 w Republice Ukrainy.
Zabytki
- Zamek w Czortkowie na tzw. Wygnance z początku XVII wieku, w ruinie od czasu przekazania go w struktury Ukraińskiej SRR,
- kościół św. Stanisława – dawniej kościół oo. dominikanów. Pierwszy kościół wybudowano wraz z klasztorem oo. dominikanów w 1619 r. Jego fundatorem był Stanisław Golski, który po śmierci został pochowany w krypcie kościoła. Świątynię odwiedzali polscy królowie, m.in. Jan Kazimierz czy Jan III Sobieski.
Obecny kościół został wybudowany w 1918 r., w stylu gotyku nadwiślańskiego, według projektu polskiego architekta Jana Sas-Zubrzyckiego, autorami figur świętych byli Czesław Stowp i Damian Stankiewicz. W 1941 roku Rosjanie uciekając na wschód podpalili kościół i klasztor podpalili, rujnując budowlę. Po zakończeniu II wojny światowej i wygnaniu Polaków z tutejszych ziem władza sowiecka zamknęła kościół i urządziła w nim magazyn nawozów sztucznych, a znajdujące się w nim cenne organy drezdeńskie zostały zniszczone. Kościół dominikanom został oddany w stanie ruiny w roku 1989. Pierwszym proboszczem został pochodzący z Czortkowa o. Reginald Wiśniewski. W kościele do końca II wojny światowej znajdował się uważany za cudowny obraz Matki Boskiej Czortkowskiej. Od zniszczenia uchronili go byli polscy parafianie, którzy po przymusowym wysiedleniu przewieźli obraz w nowe granice Polski, a w latach 80. XX wieku złożyli w w warszawskim kościele pw. św. Jacka, gdzie znajduje się po dziś dzień. Obecnie w czortkowskim kościele znajduje się koronowana kopia obrazu;
- cerkiew greckokatolicka na tzw. Wygnance z dzwonnicą z XVII wieku;
- ratusz miejski z czworokątną oryginalną wieżą wybudowaną w latach 1905-1908, prace nad budową ratusza ostatecznie zakończono w 1924 roku. Na wieży znajduje się zegar wykonany na polecenie polskich władz samorządowych w Szwajcarii (w Bernie) w firmie „Aoasta”;
- stary polski cmentarz z licznymi nagrobkami (zachowany, lecz w znacznym stopniu zdewastowany, mauzoleum i katakumby polskich ofiar egzekucji ukraińskich z lat 1918-1919. Spoczywają tam prochy polskich obrońców Czortkowa z okresu walk polsko-ukraińskich, m.in. młodzi Polacy 16-, 17-letni gimnazjaliści.
W mieście znajduje się także współczesny pomnik Tarasa Szewczenki i muzeum.
Ludzie związani z miastem
- Sasza Blonder – polski malarz
- Wacław Czerwiński – polski konstruktor lotniczy, pilot, jeden z prekursorów polskiego szybownictwa
- Jerzy Czortkowski – założyciel Czortkowa
- Karl Emil Franzos (1848-1904) – austriacki nowelista
- Stanisław Golski – fundator kościoła i klasztoru oo. Dominikanów
- Cwi Hirsch Horowitz – rabin Czortkowa, oraz jego synowie:
- Samuel Szmelke Horowic (1726-1778) – Rabin Nikolsburg
- Pinchas Horowitz (1731-1805) – Rabbin Frankfurtu, dynastia cadyków czortkowskich
- Jerzy Janicki (1928-2007) – polski pisarz, dziennikarz i scenarzysta, urodzony w Czortkowie
- Edward Kmiecik (ur. 1928) – polski malarz, artysta plastyk, urodzony w Czortkowie
- Ireneusz Opacki (1933-2005) – polski wybitny literaturoznawca, prof. zw. dr hab., związany z Uniwersytetem Śląskim, twórca i kierownik Zakładu Teorii Literatury, urodzony w Czortkowie
- Jerzy Przystawa (ur. 1939) – polski naukowiec, fizyk, profesor dr hab., specjalista kwantowej teorii ciała stałego, urodzony w Czortkowie
- Alfred Trawiński – polski lekarz weterynarii, major Wojska Polskiego II RP, bakteriolog, profesor Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie, urodzony w Czortkowie
- Tadeusz Ważewski (1896-1972) – polski naukowiec, matematyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, specjalista równań różniczkowych, urodzony w Wygnance Czortkowie
Demografia
- 1921 – 5191 mieszkańców
- 1931 – 19 000 mieszkańców, w tym 46,4% Polaków, 22,8% Ukraińców, 30% Żydów
- 1959 – 60% Ukraińców, 25% Rosjan, 3% Polaków, 2% Żydów
- 1991 – 28 000 mieszkańców
- 2001 – 29 075 mieszkańców
W przeszłości miasto było głównie zamieszkane przez Polaków, Rusinów – następnie Ukraińców oraz Żydów (w 1941 na skutek wydarzeń wojennych ludność żydowska wzrosła do ok. 8 tys., tworząc liczący się w ich środowisku ośrodek chasydzki skupiony wokół potomków cadyka Dawida Mojżesza (zm. 1900). Obecnie miasto jest zamieszkane głównie przez Ukraińców oraz przez – niegdyś całkowicie nieobecną – znaczną mniejszość rosyjską, osiedloną w czasach radzieckich.
Ciekawostki
Cudowny obraz Matki Boskiej Różańcowej ofiarowany przez króla Polski Jana Kazimierza dominikanom z Czortkowa, znajduje się obecnie w kościele Św. Jacka przy ul. Freta w Warszawie gdzie został przywieziony przez polskich parafian wypędzonych ze swojego miasta po 1945 roku.
Galeria
-
Herb Czortkowa z okresu II Rzeczypospolitej
-
Cerkiew w Czortkowie
-
Położenie na mapie województwo tarnopolskiego w roku 1939
-
Pałac
-
Synagoga
Współpraca zagraniczna
Miasto | Kraj | Data podpisania umowy |
---|---|---|
Leżajsk | Polska | ??? |
Dobrodzień | Polska | 26.06.2004[5] |
gmina Dobrodzień | Polska | 26.06.2004[5] |
Zawadzkie | Polska | ??? |
Pobliskie miejscowości
- Tarnopol, 75 km, pn.
- Buczacz, 40 km, zach.
- Budzanów, 25 km, pn
- Kolędziany, 15 km, płd.-wsch.
- Trembowla, 40 km, pn.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych. T. 15: Województwo tarnopolskie. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1923, s. 8.
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Aleksander Szumański, Bez trumien i krzyży, z ludobójstwem w tle.
- ↑ a b Czortków - Ukraina. [dostęp 2009-08-04].
Linki zewnętrzne
- Rzeczpospolita Wirtualna
- Zdjęcia z Czortkowa
- Czortków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 873 .
- Polskie Radio – Czortków, historia
- Reportaż na portalu Kresy.pl
- Historia Żydów w Czortkowie na portalu Wirtualny Sztetl