Wikipedysta:Pytek125/brudnopis/Tomasz Bułhak

Tomasz Bułhak, ok. 1885 r.

Herb Syrokomla

Tomasz Bułhak pseudonim Gulicz, herbu Syrokomla (ur. 15 grudnia 1801 w Mickiewiczach koło Klecka, zm. 16 lutego 1895 w Mickiewiczach) – polski działacz niepodległościowy, ziemianin, sybirak.

Pochodził z rodziny należącej do starej szlachty litewsko-ruskiej rozrodzonej na ziemiach prawie całej dawnej Litwy. Syn Józefa i N. Bochwicówny, bratanek Ignacego Jozafata Bułhaka, metropolity unickego.

Młodość

Tomasz był znany ze swej nieprzeciętnej umysłowości i niezłomnego charakteru. Pierwsze nauki pobierał u Ojców Dominikanów w Nieświeżu do 1818 r., po czym aplikował w palestrze nowogródzkiej. Po śmierci ojca wrócił do domu i objął prowadzenie dość zawikłanych interesów majątkowych. Tomasz posiadał sporą fortunę. W jego i jego synów posiadaniu były dobra: Mickiewicze, Olchówka, Kondratowicze (o obszarze 66 włók litewskich), Czaszniki i Nowy Dwór (79 włók lit.). Ożenił się bardzo młodo z Anielą Zbaraszewską (około 1822 lub 1823 r.) i wcześnie owdowiał zostając z trójką dzieci, Antonim, Władysławem oraz Marią. Jakiś czas uczęszczał w Wilnie na uniwersyteckie wykłady jako wolny słuchacz. W 1829 r. przebywał w Petersburgu z powodu spraw rodzinnych i bawił u stryja swego metropolity Jozafata

Najpewniej w okresie Powstania listopadowego (1830-1831) brał w nim udział.

U krewnych swych Bochwiców poznał - w 1835 r. bardzo zdolną nauczycielkę Teresę Wierzbicką, wkrótce miała zostać nauczycielką jego dzieci. Tomaszowi podobała się poważna i rozumna panna i chciał się z nią ożenić - czemu zresztą sprzeciwiła się jego rodzina.

Spisek Konarskiego

Tymczasem nastąpiły aresztowania w związku ze spiskiem Szymona Konarskiego. W spisku tym brał czynny udział Tomasz pod pseudonimem Gulicz czy "Skalicz" - w roku 1838 został aresztowany. Tomasz Bułhak - opowiada Heleniusz - dowiódł pod śledztwem wielkiego charakteru, bity i męczony więcej od innych, nikogo nie skompromitował, nic nie wydał i o nim to razem z Jerzym Brynkiem dała śledcza komisja świadectwo, że są "zakamieniali i niepoprawni patrioci polscy".

W czasie śledztwa sadystyczny książę Aleksy Trubecki powybijał Tomaszowi zęby okutą laską. Dręczony w czasie przesłuchań złożył odważne świadectwo wpływu Szymona Konarskiego i jego przekonań: "Jeszcze w moim życiu nie słyszałem człowieka, który by w takim stopniu posiadał sztukę dialektyczną, ogniem płonęły jego słowa i porywały słuchaczów i zawierały wiele prawdy". Dnia 13 lutego 1839 r. sąd wojenny wydał wyrok, skazujący Konarskiego na śmierć, a Bułhaka i innych na utratę praw, mienia i osiedlenie na Syberii.

W Wielką Środę przed Wielkanocą Teresa uzyskawszy indult bierze ślub z Tomaszem w więzieniu (w Bazyliańskim klasztorze). Nazajutrz, 22 marca 1839 r. wywieziono Tomasza na Sybir - scenę tę w dramatycznych słowach opisała Teresa w swych pamiętnikach.

Pierwsze wysiedlenie

Bułhaka skazano na "osiedlenie" w zachodniej Syberii we wsi Tiusiulu w górach Ałtajskich. Wkrótce za mężem pośpieszyła Teresa. W Tiusiulu Tomasz pracował jako dozorca robotników, potem jako dyrektor huty szklanej Poklewskiej. Szczegóły z pobytu Bułhaków na Syberii przynoszą nowele i opowiadania Szymona Tokarzewskiego, a także ogłoszona w Roczniku Literackim Romualda Podbereskiego w 1849 r. korespondencja Teresy.

Teresa posiadając wybitne uzdolnienia literackie pisała dużo na tematy społeczne ("O przeznaczeniu kobiet", "O postępie" itp.) - ale, rękopisy jej zaginęły podczas wędrówek i częstych rewizji po powrocie na Litwę. Tomasz zbierał materiały do opisania kopalni złota i również pisał na tematy filozoficzne.

W 1857 r. nastąpił powrót Bułhaków do Mickiewicz po 18 latach zesłania. Hasłem ich stała się oświata ludu.

Powstanie Styczniowe

W 1863 r. za czynny udział w powstaniu Tomasz został znów aresztowany. Wyrokiem Murawiewa 20 grudnia 1863 r. po skonfiskowaniu majątku za należenie do rewolucyjnej wileńskiej organizacji jako członek komitetu nad rannymi powstańcami i ułatwienie ucieczki z Wilna Tracewskiemu - został ponownie zesłany na Syberie do Tomska. I tym razem żona Teresa pośpieszyła dzielić dolę Tomasza.

1869 r. otrzymali Bułhakowie pozwolenie przeniesienia się do guberni Kazańskiej, a wreszcie w 1874 r. po 10 latach, uwolniono ich z zesłania i wrócili do Warszawy, bo na Litwę przez czas pewien nie wolno im było wracać.

Teresa umarła dnia 11 czerwca 1891 r. w Mickiewiczach. Tomasz przeżył swą drugą żonę i zmarł 16 lutego 1895 roku w pięknym wieku 94 lat.

Linki zewnętrzne

• Portret

Bibliografia

• "Polski słownik biograficzny" (1937, tom 3, str. 129)
• "Bułhakowie, zarys historii rodu" (1991, str. 194)

Tomasz Kategoria:Członkowie spisku Szymona Konarskiego Kategoria:Polscy zesłańcy w Imperium Rosyjskim (powstanie styczniowe) Kategoria:Sybiracy Kategoria:Powstańcy styczniowi Kategoria:Urodzeni w 1801 Kategoria:Zmarli w 1895