Opoczno: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 23:41, 7 sty 2015

Szablon:POL miasto infobox

Opoczno – miasto w województwie łódzkim, w powiecie opoczyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Opoczno. Położone nad rzeką Wąglanką, na krańcu Wyżyny Przedborskiej, historycznie w Małopolsce. Stare Opoczno i Nowe Opoczno były miastami królewskimi Korony Królestwa Polskiego^[1].

Według danych z 24 lipca 2014 roku, miasto liczyło 22 188 mieszkańców^[2].

Położenie

Miasto leży we wschodniej części województwa łódzkiego, w północnej części mezoregionu Wzgórza Opoczyńskie^[3], szerzej na pograniczu Wyżyny Małopolskiej i Niziny Mazowieckiej, u ujścia rzeki Wąglanki do Drzewiczki – prawego dopływu Pilicy.

Przez miasto przebiega droga krajowa nr 12 (przyszła droga ekspresowa S12), krzyżująca się na obrzeżach miasta z Centralną Magistralą Kolejową (linia kolejowa nr 4), linią kolejową nr 25 oraz droga wojewódzka nr 726. Z Tomaszowem Mazowieckim Opoczno łączy droga wojewódzka nr 713 do Łodzi.

Historycznie należy do Małopolski. Leżało w ziemi sandomierskiej, następnie w województwie sandomierskim, gdzie było siedzibą powiatu. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. piotrkowskiego, zaś przed 1975 r. do woj. kieleckiego.

Historia

1191 - wymienienie drewnianego kościoła pw. św. Magdaleny^[4]
1284 - wzmianka o miejscowości Opoczno w związku z przypisaniem osady przez Leszka Czarnego do kolegiaty sandomierskiej
1347 - przeniesienie osady z kościołem św. Marii Magdaleny ze Staromieścia (w rejonie dzisiejszego cmentarza parafialnego) na obecne miejsce
1349 - Kazimierz Wielki wymienia Opoczno w dokumencie jako miejscowość leżącą na drodze kupieckiej z komorą celną. Opoczno leżało na skrzyżowaniu drogi z Torunia do Lwowa oraz z Wrocławia do Włodzimierza Wołyńskiego
1365 - przywilej Kazimierza Wielkiego przenoszący miasto Opoczno z prawa średzkiego na prawo magdeburskie^[5]
Pierwszym starostą miasta w 1368 został Sobek z Wyszkowic
1409, 1413, 1414, 1432 - na zamku w Opocznie przebywał króla Władysław Jagiełło
Rozwój miasta nastąpił w okresie od XIV do XVI wieku
1405 – na terenie miasta został zbudowany szpital. Budynek spłonął w pożarze miasta w roku 1462
1440 - sprzedanie przez króla starostwa Mszczujowi ze Skrzynna herbu Łabędź za 400 grzywien
1459 - król przeniósł zastaw Opoczna z rąk Jana Mszczujowica ze Skrzynna w ręce kasztelana radomskiego Eustachego ze Sprowy
1478 - po śmierci Eustachego ze Sprowy prawa do dochodów ze starostwa przeszły na jego synów Jana i Stanisława Odrowążów ze Sprowy
1483 - wielki pożar miasta, w związku z czym król zwolnił mieszczan z podatków na 8 lat
1550 – za zgodą króla Zygmunta Augusta miasto zostało wyposażone w sieć wodociągów
1555 - starostwo wykupił za zgodą króla stolnik sieradzki Wincenty Przerembski
1646 – w Opocznie wybudowana została synagoga
1655 – pod zamkiem doszło do potyczki pomiędzy wojskami polskimi i szwedzkimi. W wyniku trwających wojen szwedzkich miasto zostało zniszczone
1787 - na zamku w sali sądowej owacyjnie przywitany został król Stanisław August Poniatowski
1793 - wybudowanie nowego murowanego parterowego dworu starostwa w Opocznie-Starostwie
1874 - odbudowa zamku na starych fundamentach
1880 – uruchomiono produkcję płytek ceramicznych, dziś znanych pod marką „Opoczno” lub „Opoczno S.A.”
Kolejnym trudnym dla miasta okresem są lata 1891-1893, kiedy wybucha epidemia cholery
1900 – w Opocznie powstała Ochotnicza Straż Ogniowa
1910 – na terenie miasta zbudowano sieć elektryczną
2 sierpnia 1919 – miasto w wyniku ustalenia nowego podziału administracyjnego zostało przyłączone do województwa kieleckiego
1 kwietnia 1939 – Opoczno zostaje włączone do województwa łódzkiego
W wyniku niemieckich działań wojennych w grudniu 1939 na terenie miasta założone zostaje getto żydowskie
1953 – otwarta zostaje pierwsza linia autobusowa PKS
maj 1979 – otwarty zostaje Miejski Dom Kultury
luty 1990 – ukazuje się pierwszy numer tygodnika zatytułowanego „Opoczyńskie Wieści”
1994 – powstaje czasopismo Nowe Echa skierowane do mieszkańców gminy Opoczno
1999 – miasto podczas reformy administracyjnej staje się stolicą nowego powiatu opoczyńskiego. W ramach reformy szkolnictwa w mieście utworzono dwa gimnazja
Na początku roku 2000 honorowym obywatelem miasta Opoczna został Jan Paweł II.

Polityka

Burmistrzem miasta jest Rafał Kądziela, pełniący tę funkcję od 2014 roku. Na czele Rady Miejskiej stoi Grzegorz Wołąkiewicz.

Edukacja

Przedszkola
- Przedszkole Nr 2
- Przedszkole Nr 4
- Przedszkole Nr 5
- Przedszkole Nr 6
- Przedszkole Nr 8
Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 1
- Szkoła Podstawowa nr 2
- Szkoła Podstawowa nr 3
- Szkoła specjalna nr 4 w Opocznie.
- Zespół Szkół Prywatnych w Opocznie
Gimnazja
- Gimnazjum nr 1
- Gimnazjum nr 2
- Gimnazjum nr 3
- Zespół Szkół Prywatnych w Opocznie
Szkoły średnie
- Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół Samorządowych nr 1
- Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego
- Centrum Informatyki w Opocznie
- Prywatne Technikum Uzupełniające dla Dorosłych
- Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
- Technikum Ekonomiczne przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
- Technikum Mechaniczne przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
- Technikum Handlowe przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
- Technikum Obsługi Turystycznej przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
- Technikum Logistyczne przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
- Technikum Informatyczne przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
- Technikum Elektryczne przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
- Technikum Analityczne i Technologii Żywności przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
- Zasadnicza Szkoła Zawodowa przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Stanisława Staszica
Szkoły wyższe
- Wydział zamiejscowy Akademii Humanistyczno Ekonomicznej w Łodzi
- Wydział zamiejscowy Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie

Zabytki

Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa^[6] na listę zabytków wpisane są obiekty:

śródmieście miasta, nr rej.: 303 z 4.12.1956
zespół kościoła parafialnego pw. św. Bartłomieja, ul. Kościelna 2:
- kościół, 1365, 1939, nr rej.: 307 z 1.12.1956 oraz 352 z 21.06.1967
- dzwonnica, 1 poł. XIX, nr rej.: j.w.
- plebania, 1622, nr rej.: 838 z 6.02.1959
zamek, obecnie muzeum, pl. Zamkowy 1, poł. XIV w., XVII w., 1927 nr rej.: 306 z 30.11.1956 oraz 272 z 3.11.1977
zespół dworski „starostwo”, ul. Parkowa / Kolberga, XVII-XIX w., nr rej.: 779 z 30.05.1972 oraz 256 z 6.10.1995:
- dwór
- oranżeria
- spichrz (lamus)
- dwa czworaki
- park
dom „Esterki” (obecnie Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna), ul. Kościuszki 15, 1500, nr rej.: 305 z 30.11.1956 i z 21.06.1967
Nowy cmentarz żydowski w Opocznie – data jego powstania pozostaje nieznana, znajduje się on przy ulicy Limanowskiego 23. Wskutek dewastacji – najpewniej z okresu II wojny światowej – do naszych czasów nie zachowały się żadne nagrobki^[7]. Zobacz też: Stary cmentarz żydowski w Opocznie

Zamek

Osobny artykuł: Zamek w Opocznie.

Początki historii zamku sięgają XIV w., kiedy to z inicjatywy Kazimierza Wielkiego na terytorium Polski powstało wiele zamków obronnych. Zamek opoczyński, zbudowany jednocześnie z murami miasta, był typowym zamkiem miejskim tzn. leżał w obrębie miasta. Ze względu na brak źródeł trudno jest ustalić jak wyglądał w swojej pierwotnej formie.

Zamek opoczyński spełniał rolę siedziby administracyjnej starostów, którzy mieli obowiązek utrzymywania go w stanie pełnego przygotowania na wypadek wojny. Legendy głoszą, że pełnił też rolę czasowej siedziby króla, gdy Kazimierz Wielki przyjeżdżał na polowania w okoliczne lasy. Zamek w Opocznie spłonął prawdopodobnie w trakcie wielkiego pożaru miasta w XV wieku. Po remoncie użytkowano go w XVI i XVII wieku, aż do zniszczenia w czasach Potopu szwedzkiego. W ograniczonej formie użytkowano go także później m.in. w wieży mieściło się więzienie. Dzisiejsza forma budynku to efekt historyzującej przebudowy z 1927 roku fragmentu gmachu z XIX wieku, który zbudowano w miejscu gotyckiego zamku.

Dom Esterki

Jest fragmentem najstarszej zabudowy miasta, zlokalizowanej w części rynkowej. Tradycja wiąże powstanie domu Esterki z legendarną ukochaną króla Kazimierza Wielkiego – Żydówką Esterą. Legenda głosi, że Kazimierz Wielki poznał Esterkę polując w lasach pod Opocznem. Podobno gdy zbierała zioła dla swojego dziadka, wypadł na nią spłoszony tur i już miał ją zmiażdżyć, gdy przeszyty oszczepem runął u jej stóp. Początkowo król nie zdradzał, kim jest i podawał się za dworzanina królewskiego.

Dom Esterki został odbudowany w 1893 r. Do dzisiaj zachował się nadany wówczas wygląd. Ponad oknami pierwszego piętra dojrzeć można fragmenty napisów łacińskich z XVI w. W górnej części frontonu widnieje herb województwa sandomierskiego, do którego Opoczno niegdyś należało. Obecnie znajduje się tam biblioteka.

Wspólnoty wyznaniowe

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie^[9]

Rejon wileński:

Urodzeni w Opocznie

Edmund Biernacki – profesor nadzwyczajny, lekarz
Marek Galiński - najbardziej utytułowany kolarz polski, dziewięciokrotny mistrz Polski, czterokrotny uczestnik Igrzysk Olimpijskich, trener kadry Polski i kadry Rosji
Aharon Carmi – jeden z ostatnich żyjących powstańców getta warszawskiego
Eliezer Geller – jeden z przywódców ruchu oporu w getcie warszawskim, ŻOB-u i powstania w getcie warszawskim
Jakób Mortkowicz – księgarz i wydawca
Włodzimierz Perzyński – pisarz
Grzegorz Piechna – piłkarz, napastnik
Patryk Sztyber – gitarzysta, wokalista
Zbigniew Robakiewicz – bramkarz
Robert Telus – poseł na sejm III RP
Joanna Zagdańska – piosenkarka popowa i jazzowa
Adam Kszczot - polski lekkoatleta specjalizujący się w biegu na 800 metrów

Obywatele honorowi

Stanisław Nałęcz Małachowski otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Opoczno w kwietniu 1791 jako reprezentant spraw mieszczańskich i współtwórca Konstytucji 3 maja^[10].
Józef Piłsudski otrzymał obywatelstwo w uznaniu wielkiej roli i znaczenia w życiu i rozwoju Państwa Polskiego 27 marca 1935^[11].
Dr Władysław Dziadosz 4 marca 1936 tytuł Honorowego Obywatela Miasta Opoczno w podziękowaniu za poparcie działań samorządu miejskiego^[12].
Edward Śmigły-Rydz 18 lipca 1937 roku Rada Miejska miasta Opoczno „dając wyraz najgłębszego uznania dla zasług Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza, tak dla dzieła odzyskania Niepodległości Państwa Polskiego, jak i budowy w Narodzie Siły i Jedności (...) aktem uroczystym postanowiła Wielkiemu Synowi Ojczyzny i Wodzowi Narodu (...) nadać obywatelstwo honorowe miasta Opoczna”^[13].
Jan Paweł II 30 grudnia 1999 roku w Rada Miejska w Opocznie jednomyślnie nadała Honorowe Obywatelstwo Gminy-Miasta Opoczno „Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II, największemu Polakowi, Naszemu Przewodnikowi w „Trzecie Tysiąclecie” w uznaniu nieocenionych zasług dla Państwa i Narodu Polskiego, w podziękowaniu za wielki wkład w odzyskanie przez Rzeczpospolitą suwerenności”^[14].
Ryszard Kaczorowski 8 marca 2005 roku otrzymał obywatelstwo jako ostatni Prezydent II Rzeczypospolitej na uchodźstwie, w uznaniu zasług w krzewieniu polskości na emigracji^[15].
Kardynał Stanisław Dziwisz 11 października 2007 roku otrzymał tytułu Honorowego Obywatela Miasta „w podziękowaniu za wierną i ofiarną służbę Umiłowanemu Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II i Przewodnictwo Duchowe w prowadzeniu Jego ścieżkami Narodu Polskiego”^[16].

Zobacz też

↑ Feliks Kiryk, Urbanizacja Małopolski: województwo sandomierskie: XIII-XVI wiek, Kielce 1994, s. 19.
↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie GUS 2014
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
↑ J. Łaski, Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, wyd. J.Łukowski, Gniezno 1881, t.1, s.640
↑ Z. Guldon, J. Muszyńska, Powstanie i dzieje miasta w okresie przedrozbiorowym (do 1795 r.), w: Opoczno. Studia z Dziejów... , s. 31-83
↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 22 listopada 2008].
↑ Internet Archive Wayback Machine
↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 3 lutego 2013.
↑ opoczno.pl - Miasta partnerskie. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].
↑ opoczno.pl - Honorowy obywatel - Stanisław Nałęcz-Małachowski. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].
↑ opoczno.pl - Honorowy obywatel - Józef Piłsudski. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].
↑ opoczno.pl - Honorowy obywatel - Władysław Dziadosz. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].
↑ opoczno.pl - Honorowy obywatel - Edward Rydz-Śmigły. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].
↑ opoczno.pl - Honorowy obywatel - Jan Paweł II. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].
↑ opoczno.pl - Honorowy obywatel - Ryszard Kaczorowski. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].
↑ opoczno.pl - Honorowy obywatel - Stanisław Dziwisz. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].

Linki zewnętrzne

Opoczno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 555 .
Urząd Miejski w Opocznie
Powiat Opoczyński

[1] Feliks Kiryk, Urbanizacja Małopolski: województwo sandomierskie: XIII-XVI wiek, Kielce 1994, s. 19.

[GUS_2014-2] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie GUS 2014
BŁĄD PRZYPISÓW

[3] Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.

[4] J. Łaski, Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, wyd. J.Łukowski, Gniezno 1881, t.1, s.640

[5] Z. Guldon, J. Muszyńska, Powstanie i dzieje miasta w okresie przedrozbiorowym (do 1795 r.), w: Opoczno. Studia z Dziejów... , s. 31-83

[6] NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 22 listopada 2008].

[7] Internet Archive Wayback Machine

[8] Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 3 lutego 2013.

[9] zno.pl - Miasta partnerskie. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].

[10] zno.pl - Honorowy obywatel - Stanisław Nałęcz-Małachowski. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].

[11] zno.pl - Honorowy obywatel - Józef Piłsudski. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].

[12] zno.pl - Honorowy obywatel - Władysław Dziadosz. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].

[13] zno.pl - Honorowy obywatel - Edward Rydz-Śmigły. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].

[14] zno.pl - Honorowy obywatel - Jan Paweł II. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].

[15] zno.pl - Honorowy obywatel - Ryszard Kaczorowski. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].

[16] zno.pl - Honorowy obywatel - Stanisław Dziwisz. 2010-04-01. [dostęp 2014-12-11].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

@@ Linia 54: / Linia 54: @@
 * 1191 - wymienienie drewnianego kościoła pw. św. Magdaleny<ref>J. Łaski, Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej, wyd. J.Łukowski, Gniezno 1881, t.1, s.640</ref>
 * 1284 - wzmianka o miejscowości Opoczno w związku z przypisaniem osady przez Leszka Czarnego do kolegiaty sandomierskiej
-* 1347 - przeniesienie osady z kościołem św. Marii Magdaleny ze Staromieścia na obecne miejsce
+* 1347 - przeniesienie osady z kościołem św. Marii Magdaleny ze Staromieścia (w rejonie dzisiejszego cmentarza parafialnego) na obecne miejsce
-* 1349 - Kazimierz Wielki wymienia Opoczno w dokumencie jako miejscowość leżącą na drodze kupieckiej z komorą celną
+* 1349 - Kazimierz Wielki wymienia Opoczno w dokumencie jako miejscowość leżącą na drodze kupieckiej z komorą celną. Opoczno leżało na skrzyżowaniu drogi z Torunia do Lwowa oraz z Wrocławia do Włodzimierza Wołyńskiego
-* 1361 - przywilej Kazimierza Wielkiego przenoszący miasto Opoczno z prawa średzkiego na prawo magdeburskie<ref>Z. Guldon, J. Muszyńska, Powstanie i dzieje miasta w okresie przedrozbiorowym (do 1795 r.), w: Opoczno. Studia z Dziejów... , s. 31-83</ref>
+* 1365 - przywilej Kazimierza Wielkiego przenoszący miasto Opoczno z prawa średzkiego na [[prawo magdeburskie]]<ref>Z. Guldon, J. Muszyńska, Powstanie i dzieje miasta w okresie przedrozbiorowym (do 1795 r.), w: Opoczno. Studia z Dziejów... , s. 31-83</ref>
 * Pierwszym starostą miasta w 1368 został Sobek z Wyszkowic
 * 1409, 1413, 1414, 1432 - na zamku w Opocznie przebywał króla Władysław Jagiełło

Siedziba gminy	Opoczno
Wsie	Adamów Antoniów Bielowice Brzustówek Brzuśnia Bukowiec Opoczyński Dzielna Janów Karwicki Januszewice Karwice Kliny Kraszków Kraśnica Kruszewiec Kruszewiec-Kolonia Libiszów Libiszów-Kolonia Międzybórz Modrzew Modrzewek Mroczków Duży Mroczków Gościnny Ogonowice Ostrów Różanna Sielec Sitowa Sobawiny Sołek Stara Wieś Stużno Stużno-Kolonia Świerczyna Wola Załężna Wólka Dobromirowa Wólka Karwicka Wólka Karwicka-Kolonia Wygnanów Zameczek Ziębów
Osada	Zameczek
Osady leśne	Dęborzeczka Januszewice Sitowa
Integralne części wsi	Borki (Stużno) Borki (Wola Załężna) Brzustówek-Kolonia Budki (Ostrów) Budki (Sitowa) Bugaj Cołunek Dębinki Działy Góry Hektary Inowłódz Kępy Kłonna Komorniki Krzaki Ług Mroczków-Kopalnia Na Popławach Nad Strugą Nadestrugi Orginiów Pawłówka Piachy Piaski (Sielec) Piaski (Wola Załężna) Pod Adamowem Pod Gościńcem Pod Olszyną Pod Sielcem Pod Zameczkiem Podlesie Poręba Mroczkowska Rowy Sikornik Stużno-Kolonia Północna Stużno-Kolonia Południowa Świnna Trzęsawica U Górnej Drogi W Lasku W Lesie Wygoda Za Koleją Za Porębami Żłoby

Miasta na prawach powiatu	Łódź Piotrków Trybunalski Skierniewice
Miasta powiatowe	Bełchatów Brzeziny Kutno Łask Łęczyca Łowicz Opoczno Pabianice Pajęczno Poddębice Radomsko Rawa Mazowiecka Sieradz Tomaszów Mazowiecki Wieluń Wieruszów Zduńska Wola Zgierz
Miasta gminne	Aleksandrów Łódzki Białaczów Biała Rawska Błaszki Bolesławiec Bolimów Dąbrowice Drzewica Działoszyn Głowno Grabów Inowłódz Jeżów Kamieńsk Kiernozia Koluszki Konstantynów Łódzki Krośniewice Lutomiersk Lututów Osjaków Ozorków Parzęczew Piątek Przedbórz Rozprza Rzgów Stryków Sulejów Szadek Tuszyn Ujazd Uniejów Warta Wolbórz Zelów Złoczew Żarnów Żychlin

Przynależność wojewódzka	gubernia radomska (1867–1915) woj. kieleckie (II RP) (1919–39) woj. łódzkie (II RP) (1939) woj. łódzkie (1945–50) woj. kieleckie (1950–75)
Miasta	Białaczów (do 1870) Drzewica (do 1870) Gielniów (do 1870) Klwów (do 1870) Odrzywół (do 1870) Opoczno Przysucha (do 1870) Skrzynno (do 1870) Żarnów (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Aleksandrów (od 1973) Białaczów Białobrzegi (od 1973) Drzewica (od 1870) Goździków (1870–1954) Janków (do 1954) Klwów (1870–1954) Krzczonów (do 1954) Kuniczki (do 1954) Machory (do 1954) Mniszków (od 1973) Niewierszyn (do 1954) Odrzywół (od 1973) Opoczno Ossa (do 1954) Owczary (do 1954) Paradyż (od 1973) Poświętne (od 1973) Przysucha (do 1954) Radonia (do 1954) Radzice (do 1870) Rusinów (do 1954) Skrzyńsko (do 1954) Sławno (od 1973) Smogorzów (do 1870) Studzianna (do 1954) Stużno (do 1954) Sulgostów (do 1870) Sworzyce (do 1927 →) Topolice (1870–1954) Trojanowice (do 1870) Unewel (do 1954) Wielka Wola (do 1954) Zajączków (do 1954) Żarnów (od 1973)
Gromady (1954–72)	Aleksandrów (1954–72) Białaczów (1954–72) Białobrzegi (1954–72) Bieliny (1954–55 →) Błogie Szlacheckie (1954–72) Bronów (1954–58) Brudzewice (1954–59) Brzustów (1954–72) Bukowiec I (Bukowiec Opoczyński) (1954–72) Bukowiec II (Bukowiec nad Pilicą) (1954–72) Dąbrowa I (1954–59) Dąbrowa II (Dąbrowa nad Czarną) (1954–72) Dęba (1954–59) Dłużniewice (1954–59) Domaszno (1954–55 → i ← 1956–59) Drzewica (1954–72) Gawrony (1954–68) Gielniów (1954–55 →) Gliniec (1954–55 →) Goździków (1954–55 →) Jelnia (1954–61) Kamienna Wola (1954–72) Kamień (1954–59) Karwice (1954–59) Klwów (1954–61 →) Kozenin (1954–59) Kozłowiec (1954–55 →) Kraszków (1954–72) Kraśnica (1954–72) Libiszów (1954–68) Machory (1954–61) Marcinków (1954–72) Miedzna Drewniana (1954–59) Mniszków (1954–72) Myślakowice (1959–72) Nieznamierowice (1954–55 →) Odrzywół (1954–72) Ogonowice (1954–61) Opoczno (1961–72) Ossa (1954–59) Paradyż (1954–72) Petrykozy (1954–72) Podklasztorze (1954–72) Poświętne (1961–72) Prymusowa Wola (1954–68) Przystałowice (1954–55 →) Przysucha (1954–55 →) Psary (1954–59) Radzice (1954–72) Rozwady (1954–59) Rożenek (1954–59) Rusinów (1954–55 →) Ruszenice (1954–59) Sady (1954–55 →) Siucice (1954–59) Skórkowice (1954–72) Skronina (1954–59) Skrzynno (1954–55 →) Skrzyńsko (1954–55 →) Sławno (1954–72) Smardzewice (1954–72) Smogorzów (1954–55 →) Stawowice (1954–59) Straszowa Wola (1954–72) Studzianna (1954–61) Sulgostów (1954–55 →) Szadkowice (1954–72) Topolice (1954–59) Twarda (1954–61) Wola Załężna (1954–59) Wójcin (1954–72) Wygnanów (1954–59) Żarnów (1954–72)