Kalendarium historii Szczecina: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Kenraiz (dyskusja | edycje)
m drobne redakcyjne
Konarski (dyskusja | edycje)
→‎W Księstwie Pomorskim: drobne merytoryczne, źródła/przypisy
Linia 14: Linia 14:
== W Księstwie Pomorskim ==
== W Księstwie Pomorskim ==
* początek XI wieku – uniezależnienie się Pomorzan, wykształca się dynastia [[Książęta pomorscy|książąt pomorskich]]<ref name=bialecki>Białecki T., Turek-Kwiatkowska L. 1991. Szczecin stary i nowy. Szczecińskie Towarzystwo Kultury, Szczecin</ref> z siedzibą w [[Kamień Pomorski|Kamieniu Pomorskim]],
* początek XI wieku – uniezależnienie się Pomorzan, wykształca się dynastia [[Książęta pomorscy|książąt pomorskich]]<ref name=bialecki>Białecki T., Turek-Kwiatkowska L. 1991. Szczecin stary i nowy. Szczecińskie Towarzystwo Kultury, Szczecin</ref> z siedzibą w [[Kamień Pomorski|Kamieniu Pomorskim]],
* [[1121]] – podbój plemion Pomorzan w rejonie ujścia Odry przez [[Bolesław III Krzywousty|Bolesława Krzywoustego]], krwawy pogrom wojsk pomorskich pod Szczecinem i masowe przesiedlenia ludności<ref name=piskorski>Czesław Piskorski. 1980. Pomorze Zachodnie. Sport i Turystyka, Warszawa</ref><ref name=slaski>Ślaski K. 1969. Zwycięstwo stosunków feudalnych na Pomorzu Zachodnim (1124–1295). W: Labuda G. (red. Historia Pomorza. Tom I do roku 1466. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań</ref>; złożenie hołdu lennego polskiemu władcy przez księcia Warcisława I,
* [[1121]] – pod koniec roku wojska polskie [[Bolesław III Krzywousty|Bolesława Krzywoustego]] zdobyły Szczecin i dostarły prawdopodobnie na Rugię. Książę pomorski [[Warcisław I]] złożył [[hołd lenny]] Krzywoustemu, uznał polską zwierzchność, zobowiązał się płacić co roku [[trybut]] w wysokości 300 grzywien srebra, dostarczać posiłków wojskowych i zgodził się wpuścić na Pomorze Zachodnie chrześcijańskich misjonarzy<ref name=slaski>Ślaski K. 1969. Zwycięstwo stosunków feudalnych na Pomorzu Zachodnim (1124–1295). W: Labuda G. (red. Historia Pomorza. Tom I do roku 1466. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań</ref><ref>[[Stanisław Szczur]], ''Historia Polski Średniowiecze'', Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, s.123, ISBN: 83-08-03272-9</ref>
* [[1122]] – nieudana misja [[chrystianizacja|chrystianizacyjna]] hiszpańskiego mnicha Bernarda<ref name=slaski/>,
* [[1122]] – nieudana misja [[chrystianizacja|chrystianizacyjna]] hiszpańskiego mnicha Bernarda<ref name=slaski/>,
* [[1124]] – pierwsza misja chrystianizacyjna [[Otton z Bambergu|Ottona z Bambergu]], w zamian za przyjęcie chrześcijaństwa Otton pomógł w kontaktach z Krzywoustym zmniejszyć [[trybut]] roczny mieszkańcom Szczecina<ref name=slaski/>, zniszczenie świątyni [[Trzygłów|Trygława]]<ref name=leciejewicz>Leciejewicz L., Wieczorowski T.: Wczesne średniowiecze do czasu ukształtowania się miasta (VI–X wiek). W: Filipowiak W., Labuda G. (red.) Pradzieje Szczecina. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań, 1983.</ref>,
* [[1124]] – pierwsza misja chrystianizacyjna [[Otton z Bambergu|Ottona z Bambergu]], w zamian za przyjęcie chrześcijaństwa Otton pomógł w kontaktach z Krzywoustym zmniejszyć [[trybut]] roczny mieszkańcom Szczecina<ref name=slaski/>, zniszczenie świątyni [[Trzygłów|Trygława]]<ref name=leciejewicz>Leciejewicz L., Wieczorowski T.: Wczesne średniowiecze do czasu ukształtowania się miasta (VI–X wiek). W: Filipowiak W., Labuda G. (red.) Pradzieje Szczecina. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań, 1983.</ref>,

Wersja z 20:31, 4 paź 2015

Obecny Herb Szczecina

Kalendarium historii Szczecina – chronologiczny zbiór wydarzeń z historii Szczecina.

 Główny artykuł: Szczecin.

Osada Pomorzan

  • II połowa VI wieku – najstarsze znane osiedle Słowian założone nad Bukową na Krzekowie[1],
  • II połowa VIII wieku – założenie osady w miejscu pozostałości po grodzie kultury łużyckiej na wzgórzu zamkowym[1],
  • połowa IX wieku – otoczenie osady na wzgórzu zamkowym wałami obronnymi[1],
  • II połowa X wieku – otoczenie wałami obronnymi wzgórza zamkowego wraz z podgrodziem między wzgórzem i Odrą[1],
  • 967972 – przejściowe podbicie plemion Pomorzan na Pomorzu Zachodnim przez Mieszka I[1],

W Księstwie Pomorskim

  • początek XI wieku – uniezależnienie się Pomorzan, wykształca się dynastia książąt pomorskich[2] z siedzibą w Kamieniu Pomorskim,
  • 1121 – pod koniec roku wojska polskie Bolesława Krzywoustego zdobyły Szczecin i dostarły prawdopodobnie na Rugię. Książę pomorski Warcisław I złożył hołd lenny Krzywoustemu, uznał polską zwierzchność, zobowiązał się płacić co roku trybut w wysokości 300 grzywien srebra, dostarczać posiłków wojskowych i zgodził się wpuścić na Pomorze Zachodnie chrześcijańskich misjonarzy[3][4]
  • 1122 – nieudana misja chrystianizacyjna hiszpańskiego mnicha Bernarda[3],
  • 1124 – pierwsza misja chrystianizacyjna Ottona z Bambergu, w zamian za przyjęcie chrześcijaństwa Otton pomógł w kontaktach z Krzywoustym zmniejszyć trybut roczny mieszkańcom Szczecina[3], zniszczenie świątyni Trygława[1],
  • 1128reakcja pogańska i wyprawy zbrojne Pomorzan na Wielkopolskę, w obawie przed odwetem książę Warcisław I wyprasza u Ottona kolejną misję chrystianizacyjną i wyjednanie pokoju z Krzywoustym, co nastąpiło. Książę oddał hołd Bolesławowi Krzywoustemu, a zbuntowani szczecinianie oddali hołd księciu i przywrócono w mieście kult chrześcijański[3],
  • 1173 – nieudana próba zdobycia miasta przez wyprawę wojenną Duńczyków[3],
  • 1181 – Szczecin wraz z Pomorzem Zachodnim wchodzi w orbitę wpływów niemieckich[2],
  • 1185 – władzę nad Pomorzem Zachodnim i miastem przejmują do 1227 r. Duńczycy, książę Bogusław I złożył królowi duńskiemu hołd lenny[5][3],
  • 1187 – konsekracja kościoła p.w. św. Jakuba, ufundowanego przez kupca Beringera i służącego osadnikom niemieckim[6],
  • 1205 – z powodu złożenia hołdu lennego przez książąt pomorskich Władysławowi Laskonogiemu Duńczycy najeżdżają Pomorze i zdobywają Szczecin[7],
  • 1214 – miasto zdobywają brandenburczycy, ale z pomocą Duńczyków agresja zostaje odparta[7],
  • 1237 – Barnim I w miejsce prawa słowiańskiego nakazuje stosowanie w całym Szczecinie prawa niemieckiego[7],
  • 1243 – nadanie praw miejskich magdeburskich[7],
  • 1245 – wybudowanie drewnianego ratusza w miejscu, gdzie później w XV wieku powstał Ratusz Staromiejski[2],
  • 1249 – zburzenie grodu książęcego i otoczenie wspólnym murem starego miasta słowiańskiego wraz z przedmieściami niemieckimi[2],
  • 1278 – Szczecin wstępuje do Hanzy[8],
  • 1283 – miasto nabywa wyspę Łasztownię, znajdującą się po drugiej stronie Odry Zachodniej[2],
  • 1295 – książę Otto I nadaje miastu herb – głowę gryfa oraz małą pieczęć miejską z czerwoną głową gryfa na niebieskim tle[6].
  • 1346 – rozpoczęcie budowy zamku książęcego[2](podawana jest też data 1346)[6],
  • 1388 – Szczecin wraz z kilkoma mniejszymi miastami występuje jako poręczyciel Zakonu Krzyżackiego i książąt pomorskich, w zamian uzyskując prawo pobierania cła w komorze celnej w Gartz[7],
  • 1397 – miasto uzyskuje prawo bicia srebrnej monety[7],
  • 1400 – miasto pożycza Bogusławowi VII 1200 grzywien na wykupienie Marchii Wkrzańskiej z rąk margrabiów[7],
  • 1450 – budowa gotyckiego ratusza miejskiego[6],
  • 1478-1532 – Szczecin stolicą zjednoczonego przez Bogusława X Księstwa Pomorskiego[6],
  • 1529 – układ sukcesyjny między Gryfitami a Hohenzollernami w Grzmiącej (Grzymiu), przewidujący ekspektatywę drugich na ziemie pomorskie[6],
  • 1534 – wprowadzenie luteranizmu[6],
  • 1543 – powstanie Pedagogium Szczecińskiego[6],
  • 1570 – Kongres Szczeciński kończy wojnę siedmioletnią[6],
  • 1575 – początek budowy wielkiej renesansowej rezydencji książęcej[6],
  • 1613 – wydanie pierwszej kroniki miasta (Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern), autorstwa burmistrza i absolwenta Pedagogium Paula Friedeborna[6],
  • 1618 – wydanie mapy Księstwa Pomorskiego autorstwa Eilharda Lubinusa, należącej do najwybitniejszych dzieł kartograficznych[6],
  • 1630 – zajęcie Szczecina przez Szwedów w następstwie działań wojny trzydziestoletniej[6],
  • 1637 – śmierć ostatniego Gryfity, Bogusława XIV[6],

W Królestwie Szwecji

W Prusach i III Rzeszy

  • 1720 – na mocy postanowień sztokholmskiego traktatu pokojowego Szwecja odstępuje Szczecin z terenami przyległymi Prusom za 2 mln talarów[9],
  • 1721 – w celu przyśpieszenia rozwoju miasta Fryderyk Wilhelm I zakłada w nim uprzywilejowaną kolonię francuską hugenotów[9],
  • 1724-1740 – początek rozbudowy twierdzy z fortami "Prusy", "Wilhelm" i "Leopold"[6],
  • 1729 – W Szczecinie urodziła się Zofia Fryderyka Augusta Anhalt-Zerbst, późniejsza caryca Katarzyna II,
  • 1752 – Fryderyk Wilhelm I na Zamku Książąt Pomorskich założył mennicę
  • 1757 – w trakcie wojny siedmioletniej korpus szwedzki bez powodzenia próbuje zdobyć Szczecin broniony przez garnizon pruski pod dowództwem Heinricha von Manteuffla[9],
  • 1759 – kolejne bezskuteczne próby zajęcia miasta przez wojska szwedzkie[9],
  • 1806 – wkroczenie do miasta wojsk francuskich[6],
  • 1836 – inauguracja działalności giełdy szczecińskiej[6],
  • 1837 – uruchomiono młyn parowy „Walzmuhle”,
  • 1843 – uroczyste otwarcie linii kolejowej Szczecin – Berlin z udziałem króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV[6],
  • 1845 – rozpoczęcie budowy tzw. Nowego Miasta wokół dzisiejszej Alei 3 Maja[6],
  • 1848 – otwarcie gazowni miejskiej[6],
  • 1849 – otwarcie Teatru Miejskiego[6],
  • 1851 – z inicjatywy dwóch hamburskich inżynierów Früchtenichta i Brocka, na Grabowie powstaje przedsiębiorstwo stoczniowo-maszynowe, od 1857 pod nazwą Vulcan-Werft[10][6],
  • 1855 – z inicjatywy Paula Gutike na Żelechowej powstaje jedna z najnowocześniejszych fabryk cementu w Niemczech pod nazwa: 'Stettiner-Portland-Zement-Fabrik'[10],
  • 1855 – Grabowo i włączona do niego wieś Drzetowo otrzymała prawa miejskie,
  • 1857stocznia 'Vulcan-Werft' zostaje przekształcona przez króla Prus Fryderyka Wilhelma IV w spółkę akcyjną (niem. Aktien-Gesellschaft, AG). Nazwę zmieniono na 'Stettiner Maschinenbau AG "Vulcan"' (Szczecińskie Towarzystwo Budowy Maszyn "Vulcan" S.A.)[10],
  • 1865 – początek eksploatacji wodociągów miejskich[6],
  • 1873 – zniesienie twierdzy[6],
  • 1878-1907 – nadburmistrzem miasta jest Hermann Haken,
  • 1879 – otwarcie pierwszej linii tramwaju konnego[6],
  • 1887 – magnacka rodzina Henckel von Donnersmarck otwiera na Stołczynie hutę 'Kraft'[11],
  • 1889 – uruchomienie pierwszej elektrowni w mieście[6],
  • 1892 – władze miasta oraz przedsiębiorcy podejmują decyzję o budowie portu wolnocłowego[12], którego budowę rozpoczęto dwa lata później[6],
  • 1897 – uruchomienie tramwajów elektrycznych[6],
  • 1898 – oddano do użytku basen wschodni nowo budowanego portu wolnocłowego, na uroczystości obecny był cesarz Wilhelm II[12],
  • 1900 – włączenie w granice miasta Drzetowa, Grabowa i Niemierzyna. Powstanie Parku Żeromskiego,
  • 6 grudnia 1901 – otwarcie Cmentarza Centralnego,
  • 1902-1921 – powstanie kompleksu reprezentacyjnych budowli na Tarasach Hakena (dziś Wały Chrobrego)[6],
  • 1910 – oddano do użytku basen zachodni nowo budowanego portu wolnocłowego i tym samym ukończono jego budowę[12],
  • 1911 – przyłączenie do miasta Niebuszewa, Krzekowa, Pogodna, Świerczewa i terenów wokół ul. Arkońskiej[6],
  • 1913 – oddano do użytku kanał Odra-Havela[12],
  • 1923 – powstanie Szczecińsko-Pruskiej Wspólnoty Portowej[6],
  • 1924 – rozpoczęcie budowy lotniska na Dąbiu,
  • 1924-1927 – budowa siedziby Sejmu Prowincjonalnego Pomorza (obecnie Urząd Miasta),
  • 1926-1927 – powstają Jasne Błonia,
  • 1926 – firma 'Deschimag' (Deutsche Schiff- und Maschinenbau AG) z Bremy kupuje stocznię AG Vulcan Stettin[13],
  • 1928 – firma 'Deschimag' (Deutsche Schiff- und Maschinenbau AG) z Bremy podejmuje decyzję o likwidacji i demontażu stoczni AG Vulcan Stettin[13],
  • 1928 – powstanie rosarium u zbiegu ul. Zaleskiego i Fałata (10 tys. krzewów), odtworzone w 2007,
  • 1929 – likwidacja stoczni Nüscke & Co. AG[13],
  • 1930 – licytacja stoczni Ostseewerft[13],
  • 1930 – zamknięta zostaje fabryka rowerów oraz maszyn do szycia i pisania Stoewer Werke AG[13],
  • 1931 – przedsiębiorstwo żeglugowe 'E.Retzlaff' zaprzestaje swojej działalności[14],
  • 15 października 1939 – w wyniku podziału Kreis Randow powstaje tzw. Wielki Szczecin o obszarze 460,88 km2 i ludności 382 984 osób (miasto było czwartym pod względem areału miastem w Rzeszy)[8]
  • 1940 – pierwsze alianckie naloty bombowe[6],
  • 20 kwietnia 1943 – najsilniejszy nalot aliancki na miasto[6],
  • 1944 – znaczne zniszczenia miasta i Zamku podczas nalotów dywanowych,
  • 20 marca 1945 – pada ostatni przyczółek niemiecki na wschodnim brzegu Odry w Dąbiu[15],
  • 25 kwietnia 1945 – komendant twierdzy Szczecin nakazuje opuszczenie miasta w związku z postępami armii radzieckiej atakującej z przyczółka w Gartz[15],
  • 26 kwietnia 1945 – wkroczenie Armii Czerwonej do miasta,

W Polsce

  • 30 kwietnia 1945 – objęcie miasta przez administrację polską, kierowaną przez inż. Piotra Zarembę[6],
  • 5 maja 1945 – powstanie niemieckiego Zarządu Miasta (najpierw dla dzielnicy Niebuszewo, potem dla całego miasta) z nad burmistrzem Erichem Spiegelem, a następnie z komunistą Erichem Wisnerem na czele. Powrót ludności niemieckiej – w końcu maja przebywało w mieście 24500 Niemców, w początkach lipca już 84000[6],
  • 17-19 maja 1945 – w związku nieuregulowanym statusem miasta, władze polskie na polecenie rządu opuszczają Szczecin[6],
  • 9 czerwca 1945 – powrót do Szczecina polskiego Zarządu Miasta[6],
  • 19 czerwca 1945 – ponowne opuszczenie miasta przez polski Zarząd, spowodowane interwencją dyplomatyczną USA i Wielkiej Brytanii[6],
  • 5 lipca 1945 – Szczecin zostaje oficjalnie przekazany administracji polskiej[16] (z wyjątkiem drogi wodnej na Odrze, portu i dzielnic północnych[17]),
  • 12 lipca 1945 – uruchomienie wodociągów miejskich[6],
  • sierpień 1945 – uruchomienie komunikacji tramwajowej[6], pierwsza linia biegła z Dworca Głównego do Lasu Arkońskiego,
  • 20 listopada – 21 grudnia 1945 – organizacja punktu etapowego na stacji Szczecin Gumieńce podczas akcji wysiedleń 290 tysięcy Niemców[17],
  • 26 grudnia 1945 – pierwszy regularny spektakl teatralny w powojennym Szczecinie w Teatrze Małym (działającym do 1948)[18],
  • luty 1946 – październik 1947 – Szczecin punktem zdawczo–odbiorczym akcji "Jaskółka" podczas której wysiedlono z Pomorza Zachodniego 760 tysięcy Niemców[17],
  • październik 1946 – inauguracja roku akademickiego w Akademii Handlowej[6],
  • grudzień 1946 – powstanie Wyższej Szkoły Inżynierskiej[6],
  • 17 września 1947 – przejęcie części portu przez stronę polską od administracji radzieckiej[6],
  • 1948 – powstanie Akademii Lekarskiej, późniejszej Akademii Medycznej[6],
  • 1951 – powstanie Polskiej Żeglugi Morskiej[6],
  • lipiec 1952 – powstanie Stoczni Remontowej Gryfia, początkowo funkcjonującej jako Baza Remontowa Gryfia,
  • grudzień 1952 – wodowanie s/s "Czułym", pierwszego statku zbudowanego w mieście po wojnie[6],
  • maj 1954 – administracji polskiej przekazana została ostatnia część miasta, pozostająca od zdobycia miasta w 1945 roku pod administracją radziecką[17],
  • 1954 – powstanie Wyższej Szkoły Rolniczej, od 1972 Akademii Rolniczej[6],
  • 11 stycznia 1955 – przejęcie od wojsk radzieckich całego portu[6],
  • 1955 – powstanie Politechniki Szczecińskiej[6],
  • 1957 – utworzenie PPDiUR "Gryf"[6],
  • 1959 – wizyta sekretarza generalnego KPZR Nikity Chruszczowa[6],
  • 1961 – uruchomienie elektrowni "Pomorzany"[6],
  • 1964 – powstanie Stoczni Remontowej Parnica, od 1999 (po upadłości)Stocznia Pomerania,
  • 1968 – inauguracja pierwszego roku akademickiego w Wyższej Szkole Nauczycielskiej i Wyższej Szkole Morskiej[6],
  • 17 grudnia 1970 – początek strajków w szczecińskich zakładach przemysłowych i zamieszek ulicznych, spowodowanych zapowiedzią podwyżek cen żywności[6],
  • 22-25 stycznia 1971 – ponowne strajki w szczecińskich fabrykach, zakończone spotkaniem z I sekretarzem KC PZPR, Edwardem Gierkiem[6],
  • 1972 – Szczecin zostaje stolicą rzymskokatolickiej diecezji szczecińsko-kamieńskiej[6],
  • 18-30 sierpnia 1980 – strajk generalny, którego efektem było m.in. powstanie związku zawodowego "Solidarność"[6],
  • 1985 – inauguracja pierwszego roku akademickiego na Uniwersytecie Szczecińskim[6],
  • 1992 – przekształcenie diecezji katolickiej w archidiecezję[6],
  • 1999 – powstanie województwa zachodniopomorskiego[6],
  • 2014 – otwarcie nowej Filharmonii (na miejscu zniszczonego w czasie wojny Domu Koncertowego).
  1. a b c d e f Leciejewicz L., Wieczorowski T.: Wczesne średniowiecze do czasu ukształtowania się miasta (VI–X wiek). W: Filipowiak W., Labuda G. (red.) Pradzieje Szczecina. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Poznań, 1983.
  2. a b c d e f Białecki T., Turek-Kwiatkowska L. 1991. Szczecin stary i nowy. Szczecińskie Towarzystwo Kultury, Szczecin
  3. a b c d e f Ślaski K. 1969. Zwycięstwo stosunków feudalnych na Pomorzu Zachodnim (1124–1295). W: Labuda G. (red. Historia Pomorza. Tom I do roku 1466. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań
  4. Stanisław Szczur, Historia Polski Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, s.123, ISBN: 83-08-03272-9
  5. Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie piskorski
    BŁĄD PRZYPISÓW
  6. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au av aw ax ay az ba bb bc bd be bf bg bh bi Kalendarium najważniejszych wydarzeń z historii miasta. [w:] Szczecin ulica miasto [on-line]. Miasto Szczecin, Muzeum Narodowe w Szczecinie. [dostęp 2015-08-05].
  7. a b c d e f g Kozłowski K., Podralski J. 1985: Gryfici książęta Pomorza Zachodniego. Krajowa Agencja Wydawnicza, Szczecin
  8. a b Fritz R. Barran: Stadte-Atlas Pommern. Rautenberg im Verlagshaus Wurzburg, 2005, s. 115. ISBN 3-8003-3097-0.
  9. a b c d e f g h i Werner Buchholz 1999: Pod władzą Brandenburgii/Prus i Szwecji. Pomorze Szwedzkie. W: W: Piskorski Cz. (red.) Pomorze Zachodnie poprzez wieki.Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin
  10. a b c Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie, s. 162
  11. Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie, s. 163
  12. a b c d Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego ; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie., s. 164
  13. a b c d e Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego ; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie, s. 167
  14. Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie, s. 168
  15. a b Hans Werner Rautenberg. 1999: Czas wielkich nadziei i klęski: W Trzeciej Rzeszy (do 1945). W: Piskorski Cz. (red.) Pomorze Zachodnie poprzez wieki.Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin
  16. Jorg Hackmann. 1999: Pomorze Zachodnie po II wojnie światowej (do 1995 r.). W: Piskorski Cz. (red.) Pomorze Zachodnie poprzez wieki.Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin
  17. a b c d Alina Hutnikiewicz. 1999: Pomorze Zachodnie po II wojnie światowej (do 1995 r.). Polskie Pomorze Zachodnie. W: Piskorski Cz. (red.) Pomorze Zachodnie poprzez wieki.Zamek Książąt Pomorskich, Szczecin
  18. Michał Misiorny: Teatry szczecińskie. W: Dobrzycki E., Lesiński H., Łaski Z. (red.) Pomorze Szczecińskie 1945–1965. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań – Szczecin, 1967.