Katedra Świętego Franciszka Ksawerego w Grodnie: Różnice pomiędzy wersjami

Bazylika katedralna św. Franciszka Ksawerego w Grodnie
Кафедральны касцёл Святога Францішка Ксаверыя
	katedra
	; Katedra diecezji grodzieńskiej – widok; od strony pl. Stefana Batorego
Państwo	Białoruś
Miejscowość	Grodno
Adres	{{{adres}}}
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
bazylika mniejsza; • nadający tytuł	od 15 grudnia 1990; Jan Paweł II
Wezwanie	św. Franciszka Ksawerego
Historia
Data rozpoczęcia budowy	1674
Data zakończenia budowy	1700
Data poświęcenia	1705
Aktualne przeznaczenie	katedra diecezji grodzieńskiej
Fundator	Stanisław Kossobudzki, Franciszek Dołmat-Isajkowski, Aleksander Wołłowicz
Dane świątyni
Styl	barok
Świątynia; • materiał bud.; • długość; • szerokość	; • cegła; 60 m; 30 m
Wieża kościelna; • liczba wież	; 2
Kopuła; • liczba kopuł	; 1
Liczba naw	3
	Położenie na mapie Białorusi Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
	Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}\|type:building}
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 12:37, 1 gru 2016

Bazylika katedralna św. Franciszka Ksawerego w Grodnie (biał. Кафедральны касцёл Святога Францішка Ксаверыя) – pierwotnie kościół jezuitów, od 1782 kościół farny, od 1991 katedra diecezji grodzieńskiej.

Budowa i późniejsze losy

Fundatorem pierwszego kościoła dla Jezuitów, który miał powstać w miejscu Fary Witoldowej, był król Stefan Batory, który u schyłku swego życia czynił starania by sprowadzić jezuitów do Grodna. Stosowny zapis znalazł się w testamencie monarchy sporządzonym w Niepołomicach w 1585:

„z pieniędzy na wykupno jeńców zostanie 30.000 złp., z tych 10.000 złp. oddaię na budowę kościoła i kollegium grodzieńskiego... Dobra moje przeznaczone na użytek i erekcję kollegium grodzieńskiego .. na wieczne czasy przysądzamy y leguiemy.”^[1]

Po wybudowaniu świątynia miała być miejscem spoczynku władcy, ale król zmarł w 1586, gdy mury były wzniesione tylko do połowy. Wieś Kundzin, nadana przez Batorego, została przeznaczona na uposażenie nowicjatu w Wilnie, a kościół, zwany później Farą Witoldową (z uwagi na wcześniejszą fundację książęcą) i ukończony w 1587 roku, oddano w użytkowanie parafii farnej pw. Wniebowzięcia NMP, a place wydzierżawiono. Inicjatywę budowy siedziby dla Jezuitów podjął na nowo w 1621 starosta grodzieński Stanisław Kossobudzki, który zapisał zakonowi wieś Sucha Balla. W związku z tym w 1622 zakupiono w Grodnie dom misyjny, w którym zamieszkali pierwsi Jezuici.

Budowę zabudowań jezuickich podjęto w 1647 roku pod koniec panowania króla Władysława IV i w 1650 roku otworzono kolegium ze szkołą, jednak dalszą budowę przerwano w 1654 po wybuchu wojny polsko-rosyjskiej. Pierwszy kościół pw. śś. Piotra i Pawła zbudowano około 1654 z fundacji proboszcza Franciszka Dołmat-Isajkowskiego. W listopadzie 1654 do Grodna przyjechał król Jan Kazimierz, aby w obliczu zagrożenia ze strony wojsk rosyjskich ciągnących na zachód, pogodzić zwaśnionych hetmanów Janusza Radziwiłła i Wincentego Gosiewskiego. Król modlił się w kościele jezuitów. Obrona Grodna jednak nie powiodła się i wojska moskiewskie zajęły miasto, które opuściły w 1659.

Wnętrze katedry św. Franciszka Ksawerego w Grodnie

W 1660 jezuici powrócili do swojej rezydencji wznawiając po 1662 budowę murowanego kościoła pw. śś. Piotra i Pawła (po 1700 roku zamieniono go na szkołę). W 1664 zakon otrzymał w darze cudowny obraz Matki Boskiej przywieziony z Rzymu przez księcia Albrychta Radziwiłła. Obraz ten, namalowany w stylu wczesnego baroku, został umieszczony w ołtarzu kongregacyjnym studentów i od tego momentu zaczęto nazywać go “Matką Boską Studencką”.

W 1674 roku rozpoczęto kopanie fundamentów pod obecny kościół św. Franciszka Ksawerego, a w 1675 roku biskup wileński Mikołaj Słupski poświęcił kamień węgielny. W 1691 roku przykryto dachem prezbiterium. 26 grudnia 1699 powracający do Saksonii król August II Mocny zatrzymał się w Grodnie i zwiedzał kościół i kolegium jezuickie.

W listopadzie 1705 król był jeszcze raz w Grodnie uczestnicząc w tzw. radzie grodzieńskiej. Razem z carem Piotrem I wziął udział w poświęceniu kościoła jezuickiego przez biskupa chełmińskiego Teodora Potockiego (obecny kształt świątynia uzyskała w latach 1678-1705^[2]). Trwająca wojna ze Szwecją nie przeszkodziła jezuitom w wyposażeniu kościoła. W 1707 rzeźbiarz z Królewca Christoph Pöcher wykonał projekt ołtarza głównego i ołtarzy bocznych. Sześć z nich wykonano w Wilnie i Królewcu i przywieziono do Grodna w latach 1709 і 1715. W 1716 dostarczono dalsze cztery. W 1708 z dachów zdjęto nietrwałe dachówki i położono blachę pomalowaną na czerwono.

W latach 1736-1737 Jan Szmitt z Reszla zbudował i ustawił w kościele ołtarz główny, który sfinansował kasztelan mścisławski Samuel Łazowy z małżonką Konstancją. W latach 1750–1752 nadbudowano wieże o jedno piętro i ozdobiono na nowo wnętrze; zbudowano ambonę i wykonano 14 fresków przedstawiających sceny z życia patrona kościoła, św. Franciszka Ksawerego. W 1761 gdański złotnik Chrystian van Hausen wykonał srebrne ramy dla obrazu Matki Boskiej Studenckiej. W 1765 ukończona została kopuła na skrzyżowaniu naw i prawdopodobnie hełmy wież. W 1768 w niszach fasady ustawiono figury św. Franciszka Ksawerego, św. Piotra i św. Pawła, które wykonał Georgius Gis.

W listopadzie 1774 jezuitom ogłoszono brewe kasacyjne Dominus ac Redemptor wydane przez papieża Klemensa XIV. W 1782 ich kościół stał się kościołem farnym. Kościół i zabudowania klasztorne przejęła Komisja Edukacji Narodowej. W 1782 przeniesiono do kościoła św. Franciszka Ksawerego odprawianie nabożeństw parafialnych z fary Witoldowej, uszkodzonej w wyniku pożaru; od tej kościół św. Franciszka Ksawerego stał się kościołem farnym.

W latach 1960–1988 kapłani nie mogli odprawiać mszy w kościele. Pomimo to w każdą niedzielę i w święta wierni gromadzili się wokół ołtarza, zapalali świece, modlili się, śpiewali pieśni religijne i urządzali procesje.

W 1988 na skutek starań ks. Tadeusza Kondrusiewicza zostało wznowione normalne życie parafialne. 25 lipca 1989 ks. Kondrusiewicz otrzymał sakrę biskupią i został ogłoszony administratorem apostolskim kościoła na Białorusi. 8 października 1989 odbył się jego ingres do kościoła św. Franciszka Ksawerego – pierwszy ingres biskupa w historii tej świątyni.

15 grudnia 1990 papież Jan Paweł II nadał kościołowi tytuł bazyliki mniejszej a 13 kwietnia 1991 erygował diecezję grodzieńską podnosząc jednocześnie kościół do rangi katedry.

28 sierpnia 2005, w 300-lecie konsekracji bazyliki katedralnej, odbyła się uroczystość koronacji koronami papieskimi obrazu Matki Bożej Kongregackiej (Studenckiej). Obraz ten, będący kopią obrazu Matki Bożej Śnieżnej z rzymskiej bazyliki Sancta Maria Maggiore, jest otaczany czcią wiernych od II poł. XVII w.

W lecie 2006 w ołtarzu wybuchł pożar. Przyczyną była niesprawna instalacja elektryczna. Całkowitemu zniszczeniu uległy dwie figury.

W ostatnich latach kościół został objęty projektem rewaloryzacyjnym, realizowanym w ramach Programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Dziedzictwo Kulturowe”, finansowanym ze środków ministerialnych, które pochodzą bezpośrednio z budżetu Państwa Polskiego.

Na wieży kościoła znajduje się bardzo rzadki zegar wahadłowy z lat 80. XVII wieku przeniesiony na wieżę w 1725 roku. Jedyny inny tak stary zegar tego typu znajduje się w muzeum nauki w Londynie.

Architektura świątyni

Katedra św. Franciszka Ksawerego jest jedną z największych barokowych świątyń na terenach dawnej Rzeczypospolitej: ma 60 m długości i 30 m szerokości^[3]. Został zbudowany jako trzynawowa bazylika z kopułą na przecięciu nawy głównej i transeptu. Płaską fasadę wieńczą dwie wieże w stylu baroku wileńskiego zwieńczone hełmami. Pomiędzy wieżami znajduje się szczyt zakończony tympanonem.

Prezbiterium jest węższe od nawy głównej i oddzielone od niej zgrupowanymi pilastrami o kapitelach korynckich.

W prezbiterium znajduje się okazały barokowy ołtarz główny z lat 1737-1760, w którym są rzeźby dłuta Jana Chrystiana Schmidta z warmińskiego Reszla. Ołtarz jest dwukondygnacyjny. Każdą kondygnację wypełnia rząd kolumn, pomiędzy którymi ustawione są posągi świętych i apostołów. Pośrodku drugiej kondygnacji znajduje się figura Chrystusa. Na wierzchołku ołtarza umieszczono figury jego fundatorki, kasztelanowej mścisławskiej Konstancji z Jundziłłów Łazowej i aniołów. Całość wieńczy umieszczona centralnie promienista gloria. Ołtarz i zdobiące go rzeźby wykonane są z drewna.

Boczne ołtarze, sprowadzone z Królewca, przedstawiają św. Stanisława (z lewej strony) i św. Kazimierza (z prawej).

Przy filarze prawej części transeptu znajduje się pomnik Antoniego Tyzenhauza, dłuta rzeźbiarza lwowskiego Tomasza Dykasa (zm. 1910). Pomnik przedstawia naturalnych rozmiarów postać kobiecą ze złoconego brązu siedzącą na stopniach z szarego marmuru i składającą dwa liście palmowe. Pośrodku pomnika znajduje się medalion brązowy z reliefem Tyzenhausa, a pod nim tablica z napisem:

„ANTONI HR. TYZENHAUS, STAROSTA GRODZIEŃSKI, PODSKARBI W. KS. L., UR. 1733 – 1785. MARJA Z HR. TYZENHAUSÓW ALEKSANDROWA HR PRZEŹDZIECKA, SPEŁNIAJĄC WOLĘ OJCA I BRATA, POMNIK TEN WZNIOSŁA^[4].

↑ Józef Jodkowski: Grodno. Wilno: Nakładem księgarni Józefa Zawadzkiego z udziałem zapomogi Departam. Min. W.R. i O.P., 1923, s. 83.
↑ Tadeusz Chrzanowski "Kresy, czyli obszar tęsknot", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010, s. 143
↑ Górska Aleksandra: Kresy. Przewodnik. Kraków: Wydawnictwo Kluszczyński, 2005, s. 238. ISBN 83-7447-006-2.
↑ Józef Jodkowski: Grodno. Wilno: Nakładem księgarni Józefa Zawadzkiego z udziałem zapomogi Departam. Min. W.R. i O.P., 1923, s. 94.

Bibliografia i źródła

Bartłomiej Kaczorowski: Grodno. Historia i zabytki. Wyd. I. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza „Gryf”, 1991. ISBN 83-85408-06-1.
Józef Jodkowski: Grodno. Wilno: Nakładem księgarni Józefa Zawadzkiego z udziałem zapomogi Departam. Min. W.R. i O.P., 1923.

Linki zewnętrzne

Kościół św. Franciszka Ksawerego w Grodnie: strona oficjalna. www.catholic.by. [dostęp 2010-09-19]. (biał.).
Katedra grodzieńska - Zdjęcia i opis na stronie Radzima.org
Sanktuarium MB Kongregackiej (Studenckiej) w Grodnie (serwis catholic.by)

[1] Józef Jodkowski: Grodno. Wilno: Nakładem księgarni Józefa Zawadzkiego z udziałem zapomogi Departam. Min. W.R. i O.P., 1923, s. 83.

[2] Tadeusz Chrzanowski "Kresy, czyli obszar tęsknot", Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010, s. 143

[3] Górska Aleksandra: Kresy. Przewodnik. Kraków: Wydawnictwo Kluszczyński, 2005, s. 238. ISBN 83-7447-006-2.

[4] Józef Jodkowski: Grodno. Wilno: Nakładem księgarni Józefa Zawadzkiego z udziałem zapomogi Departam. Min. W.R. i O.P., 1923, s. 94.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Linia 74: / Linia 74: @@
 == Budowa i późniejsze losy ==
-Fundatorem pierwszego kościoła dla Jezuitów był król [[Stefan Batory]], który u schyłku swego życia sprowadził jezuitów do [[Grodno|Grodna]]. Stosowny zapis znalazł się w testamencie monarchy sporządzonym w Niepołomicach w 1585:
+Fundatorem pierwszego kościoła dla Jezuitów, który miał powstać w miejscu Fary Witoldowej, był król [[Stefan Batory]], który u schyłku swego życia czynił starania by sprowadzić jezuitów do [[Grodno|Grodna]]. Stosowny zapis znalazł się w testamencie monarchy sporządzonym w Niepołomicach w 1585:
 {{Cytat|„z pieniędzy na wykupno jeńców zostanie 30.000 złp., z tych 10.000 złp. oddaię na budowę kościoła i kollegium grodzieńskiego... Dobra moje przeznaczone na użytek i erekcję kollegium grodzieńskiego .. na wieczne czasy przysądzamy y leguiemy.”<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Jodkowski | imię = Józef| autor = | autor link = | tytuł = Grodno | url = | wydanie = | wydawca = Nakładem księgarni Józefa Zawadzkiego z udziałem zapomogi Departam. Min. W.R. i O.P. | miejsce = Wilno | rok = 1923| strony = 83| rozdział = | isbn = | oclc = | doi = | język =}}</ref>}}
-Świątynia miała być miejscem spoczynku władcy, ale król zmarł w [[1586]], gdy mury były wzniesione tylko do połowy. Wieś [[Kundzin]], nadana przez Batorego, została przeznaczona na uposażenie nowicjatu w [[Wilno|Wilnie]], a kościół, zwany później Farą Witoldową i ukończony w 1587 roku, oddano w użytkowanie parafii farnej pw. Wniebowzięcia NMP, a place wydzierżawiono. Inicjatywę budowy siedziby dla jezuitów podjął na nowo w 1621 starosta grodzieński Stanisław Kossobudzki, który zapisał zakonowi wieś Sucha Balla. W 1622 zakupiono w Grodnie dom misyjny a w 1650 otwarto kolegium ze szkołą.
+Po wybudowaniu świątynia miała być miejscem spoczynku władcy, ale król zmarł w [[1586]], gdy mury były wzniesione tylko do połowy. Wieś [[Kundzin]], nadana przez Batorego, została przeznaczona na uposażenie nowicjatu w [[Wilno|Wilnie]], a kościół, zwany później Farą Witoldową (z uwagi na wcześniejszą fundację książęcą) i ukończony w 1587 roku, oddano w użytkowanie parafii farnej pw. Wniebowzięcia NMP, a place wydzierżawiono. Inicjatywę budowy siedziby dla Jezuitów podjął na nowo w 1621 starosta grodzieński Stanisław Kossobudzki, który zapisał zakonowi wieś Sucha Balla. W związku z tym w 1622 zakupiono w Grodnie dom misyjny, w którym zamieszkali pierwsi Jezuici.
-Budowę zabudowań jezuickich podjęto pod koniec rządów króla [[Władysław IV Waza|Władysława IV]] w 1647 i przerwano w 1654 po wybuchu [[wojna polsko-rosyjska 1654-1667|wojny polsko-rosyjskiej]]. Pierwszy kościół pw. śś. Piotra i Pawła zbudowano około 1654 z fundacji proboszcza Franciszka Dołmat-Isajkowskiego. W listopadzie 1654 do Grodna przyjechał król [[Jan II Kazimierz Waza|Jan Kazimierz]], aby w obliczu zagrożenia ze strony wojsk rosyjskich ciągnących na zachód, pogodzić zwaśnionych hetmanów [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusza Radziwiłła]] i [[Wincenty Korwin Gosiewski|Wincentego Gosiewskiego]]. Król modlił się w kościele jezuitów. Obrona Grodna jednak nie powiodła się i wojska rosyjskie zajęły miasto; opuściły je w 1659.
+Budowę zabudowań jezuickich podjęto w 1647 roku pod koniec panowania króla [[Władysław IV Waza|Władysława IV]] i w 1650 roku otworzono kolegium ze szkołą, jednak dalszą budowę przerwano w 1654 po wybuchu [[wojna polsko-rosyjska 1654-1667|wojny polsko-rosyjskiej]]. Pierwszy kościół pw. śś. Piotra i Pawła zbudowano około 1654 z fundacji proboszcza Franciszka Dołmat-Isajkowskiego. W listopadzie 1654 do Grodna przyjechał król [[Jan II Kazimierz Waza|Jan Kazimierz]], aby w obliczu zagrożenia ze strony wojsk rosyjskich ciągnących na zachód, pogodzić zwaśnionych hetmanów [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusza Radziwiłła]] i [[Wincenty Korwin Gosiewski|Wincentego Gosiewskiego]]. Król modlił się w kościele jezuitów. Obrona Grodna jednak nie powiodła się i wojska moskiewskie zajęły miasto, które opuściły w 1659.
 [[File:Fxavier Cathgrodno 2014fc 720p.ogv|thumb|240px|right|Wnętrze katedry św. Franciszka Ksawerego w Grodnie]]