Chojna: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
||
Linia 198: | Linia 198: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
# {{Cytuj książkę |nazwisko = Zarzyński| imię = Paweł| nazwisko2 = Tomusiak| imię2 = Robert| nazwisko3 = Borkowski| imię3=Krzysztof| |tytuł= Drzewa Polski |rok=2016 |wydawca= PWN |miejsce=Warszawa |ISBN = 978-83-63895}} |
# {{Cytuj książkę |nazwisko = Zarzyński| imię = Paweł| nazwisko2 = Tomusiak| imię2 = Robert| nazwisko3 = Borkowski| imię3=Krzysztof| |tytuł= Drzewa Polski |rok=2016 |wydawca= PWN |miejsce=Warszawa |ISBN = 978-83-63895}} |
||
* Graliński, Grzegorz |
* Graliński, Grzegorz, ''Średniowieczne mury obronne Chojny'', [[Rocznik Chojeński]], t. III (2011), s. 71–90. |
||
* Kalita-Skwirzyńska, Kazimiera. ''Rozwój urbanistyki i architektury Chojny w okresie średniowiecza''. [w:] Terra Transoderana. Sztuka Pomorza Nadodrzańskiego i dawnej Nowej Marchii w średniowieczu. Red. M. Glińska, K. Kroman, R. Makała, Szczecin 2004, s. 105–106. |
* Kalita-Skwirzyńska, Kazimiera. ''Rozwój urbanistyki i architektury Chojny w okresie średniowiecza''. [w:] Terra Transoderana. Sztuka Pomorza Nadodrzańskiego i dawnej Nowej Marchii w średniowieczu. Red. M. Glińska, K. Kroman, R. Makała, Szczecin 2004, s. 105–106. |
||
* Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg. Bd. VII, H. 2: Die Stadt Königsberg. Bearb. von W. Hoppe, G. Voss. Berlin 1928, s. 84. |
* Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg. Bd. VII, H. 2: ''Die Stadt Königsberg''. Bearb. von W. Hoppe, G. Voss. Berlin 1928, s. 84. |
||
* Lukas, Ewa, ''Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim''. Poznań 1975, s. 68–74. |
* Lukas, Ewa, ''Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim''. Poznań 1975, s. 68–74. |
||
Wersja z 12:06, 26 kwi 2017
Szablon:POL miasto infobox Chojna (niem. do 1945 r. Königsberg in der Neumark, po 1945 r. również Królewiec nad Odrą, Chojna Szczecińska) – miasto w północno-zachodniej Polsce, w woj. zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, nad rzeką Rurzycą. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Chojna. W czasie II wojny światowej miejsce filii nazistowskiego obozu koncentracyjnego w Ravensbrück.
31 grudnia 2013 roku miasto liczyło 7344 mieszkańców[1].
Położenie
Zgodnie z podziałem Polski na mezoregiony fizycznogeograficzne według Kondrackiego (1994) Chojna leży w zasięgu prowincji Niż Środkowoeuropejski i podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie, w makroregionie Pojezierze Zachodniopomorskie i w końcowej klasyfikacji w mezoregionie Pojezierze Myśliborskie.
Miasto leży w linii prostej w odległości 53 km od Szczecina, 60 km od Gorzowa Wielkopolskiego, 86 km od Berlina. Przez Chojnę przepływa rzeka Rurzyca, która jest prawym dopływem Odry.
Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia miasta wynosiła 12,58 km²[2].
Historycznie Chojna była położona od 2 poł. XIII w. w Nowej Marchii, w latach 1815–1945 w pruskiej i następnie niemieckiej rejencji frankfurckiej prowincji Brandenburgia, od 1945 roku w granicach Polski, początkowo w Okręgu Pomorze Zachodnie, w latach 1946–1975 w tzw. dużym województwie szczecińskim, w latach 1975–1998 w tzw. małym województwie szczecińskim, a od 1 stycznia 1999 roku w województwie zachodniopomorskim[3].
Demografia
Struktura demograficzna mieszkańców Chojny według danych z 31 grudnia 2007[4]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
---|---|---|---|---|---|---|
Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
Populacja | 7283 | 100 | 3736 | 51,3 | 3547 | 48,7 |
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 1599 | 21,96 | 788 | 10,82 | 811 | 11,14 |
Wiek produkcyjny (18–65 lat) | 4822 | 66,21 | 2340 | 32,13 | 2482 | 34,08 |
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 862 | 11,84 | 608 | 8,35 | 254 | 3,49 |
Rok | Liczba ludności[4] |
---|---|
1995 | 6 563 |
2000 | 7 071 |
2005 | 7 175 |
- Piramida wieku mieszkańców Chojny w 2014 roku[5].
Historia miasta
Początki osadnictwa
W X- XII wieku istniał w okolicach dzisiejszego rynku gród, który posiadał dogodną lokalizację na granicy Brandenburgii i Pomorza rządzonego przez Piastów. Po roku 1200 osada otrzymała z rąk księcia Barnima I magdeburskie prawa miejskie.
Czasy brandenburskie
W roku 1244 po raz pierwszy w dokumentach użyto nazwy Konigesberge[6]. W 1267 roku biskupi brandenburscy zwolnili "terra Konigesberge" z podatków handlowych i rzemieślniczych, co wywołało rozwój miasta tak, że zostało ono tymczasową stolicą Nowej Marchii. W 1282 w dokumentach pojawia się wzmianka o parafii kościoła Najświętszej Marii Panny, a w 1290 o funduszach na budowę klasztoru augustianów. Od 1310 do 1329 roku wzrasta znaczenie ekonomiczne Chojny, miasto otrzymuje kolejne przywileje dotyczące handlu, a w 1320 roku rozpoczyna się budowa ratusza. Towary są sprowadzane i wysyłane poprzez żeglugę na rzece Rurzycy i nią do Odry. W XIII i XIV wieku miasto zostaje otoczone murami miejskimi z trzema bramami (Świecka, Barnkowska i rozebrana w XIX wiek wieku Mostowa) i kilkoma wieżami – czatowniami. Od 1402 do 1454 roku Chojna znajdowała się pod wpływami państwa zakonu krzyżackiego, a następnie powróciła pod wpływy Brandenburgii. W tym okresie wybudowano Kościół Mariacki, a wcześniej, około 1410 powstał nowy ratusz. Oba budynki są do dziś (po odbudowie) jednymi z najpiękniejszych budynków gotyckich w mieście. Rozwój miasta zatrzymał się po najeździe husytów w 1433 roku, ale marazm nie trwał długo. Już w drugiej połowie XV wieku nastąpił drugi etap silnego rozwoju miasta. W XVI i XVII wieku przez miasto trzy razy nawiedzała plaga cholery, każdej z nich towarzyszyła wysoka śmiertelność wśród ludności.
Miasto posiadało kilka kościołów: Kościół Najświętszej Marii Panny, św. Mikołaja przy klasztorze augustianów, św. Jerzego, św. Gertrudy i kościół przy szpitalu św. Ducha. Reformacja rozpoczęła się w Chojnie w 1533 roku i stopniowo rozwijała się do roku 1553. Klasztor został w 1536 roku rozwiązany, a budynki przeznaczono na szpital i szkołę. Przyklasztorny kościół zamieniono na magazyn. Podczas Wojny trzydziestoletniej w Chojnie przebywali Wallenstein i król Gustaw Adolf. Podczas okupacji miasta zabudowa została zniszczona w 52%. W 1682 roku w wieżę Kościoła Mariackiego uderzył piorun, który spowodował pożar i spalenie wnętrza świątyni. Odbudowa trwała przez 10 lat, w 1714 roku dodano nową ambonę, a w 1734 roku Joachim Wagner wybudował nowe organy. Kolejny wzrost gospodarczy rozpoczął się po 1700 roku i trwał do wybuchu Wojny Siedmioletniej. Od 1759 roku przez siedem lat miasto ponownie było siedzibą rządu Nowej Marchii. Po 1767 roku Bramy Świecka i Barnkowska zostały częściowo rozebrane, a pozyskany z nich budulec przeznaczono na budowę koszar. Do połowy XIX wieku jedną z gałęzi przemysłu w mieście było przetwarzanie bawełny i tkactwo, ale rozwój mechanizacji spowodował upadek tego rzemiosła. Od 1809 roku Chojna staje się siedziba powiatu, w 1820 roku rozbiórce ulega część budynków dawnego klasztoru. W 1877 roku przez miasto przebiega linia kolejowa łącząca Szczecin z Kostrzynem co powoduje niebywały rozwój miasta. Rozwija się przemysł, handel i szkolnictwo. Miasto staje się ważnym ośrodkiem handlowym o znaczeniu ponadregionalnym. Taka sytuacja trwa aż do wybuchu wojny w 1939 roku.
Okres wojny 1939-45
Pod koniec II wojny światowej powstała tu filia obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Kobiety-więźniarki przebywały w drewnianych barakach otoczonych drutem kolczastym, a ich głównym zadaniem było przygotowanie terenu pod budowę wojskowego lotniska. W 1939 r. niemieckie siły powietrzne budują u południowych bram miasta lotnisko, z którego jednak nie startowały samoloty atakujące cele militarne położone w Polsce. Podczas walk w styczniu 1945 r. miasto nie miało znaczenia militarnego. 4 lutego 1945 roku nastąpiła ewakuacja miasta przez Schwedt/Oder w głąb Niemiec, a burmistrz został przez sąd SS pod przewodnictwem oficera SS Otto Skorzennego skazany na karę śmierci przez powieszenie. W tym samym dniu wojska Armii Czerwonej zajęły Konigsberg. 16 lutego 1945 roku wojska Armii Czerwonej spaliły całe centrum miasta z kościołem Najświętszej Marii Panny i ratuszem, substancja miejska została zniszczona w 80 procentach.
Miasto w Polsce
Po wojnie Königsberg in der Neumark przeszedł pod administrację polską, a pozostała w mieście i okolicy ludność niemiecka została wydalona za Odrę. Miasto zmieniło nazwę, przez kilka miesięcy po przejęciu przez Polskę używano nazwy Władysławsko[7][8], natomiast w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 21 sierpnia 1945 roku podano nazwę Królewiec[9]. W obiegu były także nazwy Chojnice i Chojnice nad Odrą[10]. 7 maja 1946 roku rozporządzeniem rządowym zmieniono nazwę na Chojna[11], która to nazwa obowiązuje do dziś. Mimo, że od czasów wojny minęło wiele dziesięcioleci nie usunięto do dziś wszystkich szkód wojennych. Gotycki ratusz zrównany z ziemią odbudowano dopiero po roku 1977, do 1986 r. na siedzibę centrum kultury i biblioteki miejskiej. Podobny los spotkał klasztor, który został wybudowany praktycznie od podstaw. Od 1994 roku trwa odbudowa Kościoła Mariackiego, prace są realizowane w ramach projektu europejskiego dotyczącego polsko-niemieckiej współpracy historycznej. W 1997 r. świątynię pokryto dachem, a w 2003 roku na wieżę powrócił neogotycki hełm wzorowany na XIX-wiecznym oryginale. W ten sposób do panoramy miasta powróciły dwa charakterystyczne punkty orientacyjne. Ratusz i Kościół Mariacki są dziełami sławnego architekta epoki gotyku Heinrich Brunsberga. Poza nimi odtworzono również inne ceglane zabytki tj. budynki klasztoru augustianów i część murów miejskich z Bramą Świecką i Barnkowską oraz przyziemie kościoła św. Jerzego. Od września 2009 r. działa w Chojnie i okolicach Stowarzyszenie Historyczno-Kulturalne "Terra Incognita", którego celem jest działalność na rzecz rozwoju wiedzy historycznej o tym fragmencie Pomorza Zachodniego, stanowiącym niegdyś część brandenburskiej Nowej Marchii oraz podejmowanie inicjatyw kulturalnych. Stowarzyszenie w grudniu 2009 r. wydało pierwszy tom "Rocznika Chojeńskiego".
Zabytki
Cały obszar Starego Miasta Chojny, posiadającego średnicę 580 m, został wpisany do rejestru zabytków[12]. Zabytki znajdujące się w mieście umieszczono na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego. Ważniejsze zabytki w mieście:
- Kościół Najświętszej Marii Panny – obecnie odbudowywany, z połowy XV wieku z XIX-wieczną wieżą (obecnie 102,5 metra wysokości) zaprojektowany przez architekta Henryka Brunsberga. Początkowo władali nim templariusze.
- ratusz jest gotyckim arcydziełem, budowanym od XIII wieku i przebudowywanym. Kiedyś siedziba władz, a obecnie funkcjonuje jako centrum kultury. Przed Ratuszem znajduje się pomnik poświęcony poległym w celu utrwalenia polskości tych ziem.
- klasztor poaugustiański (XIII-XV wiek) oraz kościół św. Trójcy. W 1536 roku zespół klasztorny zamieniono na szpital i szkołę, a kościół na magazyn.
- kościół św. Marka
- obwarowania miejskie
- Mury obronne, którymi miasto zostało otoczone w XIII-XIV wieku zachowały się do dzisiaj w 50% razem z dwoma bramami i licznymi czatowniami.
- Brama Barnkowska (nazwa pochodzi od wsi Barnkowo, obecnie to dzielnica miasta) postawiona na podstawie czworobocznej, zwieńczona szpiczastym hełmem. Posiada otwarty taras widokowy.
- Brama Świecka (nazwa od miasta Schwedt/Oder, kiedyś Świecko) o podstawie kwadratowej, z trzema rzędami blend, dekoracyjnym fryzem i zębatym gankiem obronnym, zakończona ostrosłupem z narożnymi wieżyczkami.
- ruiny Kaplicy św. Gertrudy, w 1684 r. wezwanie zmieniono na św. Jana, znajduje się na cmentarzu żołnierzy radzieckich, wybudowanym w latach 1950-1955. Kaplica przetrwała drugą wojnę światową i miała zostać rozebrana w związku z budową nekropolii. Nihliację obiektu zatrzymał wojewódzki konserwator zabytków w 1953 r.[13]
- gmach dawnego Urzędu Powiatowego przy ul. Kościuszki 21
- dom mieszkalny (ul. Jagiellońska 33)
- willa (ul. Kościuszki 12)
- poczta (ul. Roosevelta 2)
- kamienica (ul. Jagiellońska 9)
- Kościół parafialny Najświętszego Serca Pana Jezusa wybudowany ze składek Polaków pracujących w majątkach niemieckich 1913 r.
Transport
Transport drogowy
- 31 – droga krajowa łącząca miasto od północy z Widuchową, Gryfinem oraz Szczecinem i z autostradą A6 a od południa z Mieszkowicami, Kostrzynem i przejściem granicznym w Słubicach.
- 26 – droga krajowa łącząca miasto od zachodu z przejściem granicznym w Krajniku Dolnym a od wschodu z Trzcińskiem-Zdrój i Myśliborzem.
- 124 – droga wojewódzka, która bierze początek w Chojnie i łączy miasto z Cedynią i przejściem granicznym w Osinowie Dolonym.
Komunikacją autobusową zajmuje się PKS w Myśliborzu, obsługuje kursy do: Cedyni, Dębna, Gryfina, Grzybna, Krzymowa, Lubiechowa Górnego, Mieszkowic, Morynia, Myśliborza, Nawodnej i Trzcińska-Zdróju.
Transport kolejowy
- 273 – linia kolejowa ze Szczecina do Wrocławia przez Gryfino, Chojnę, Kostrzyn, Rzepin, Zieloną Górę, Nową Sól, Głogów, Ścinawę, Wołów, Brzeg Dolny.
W listopadzie 1876 r. miasto otrzymało połączenie kolejowe z Wrocławiem a w 1877 r. ze Szczecinem.
Obecnie z Chojny pociągami Przewozów Regionalnych można dojechać do Szczecina, Gryfina, Kostrzyna, Rzepina i Zielonej Góry.
Przyroda
Tereny na zachód od miasta porasta Puszcza Piaskowa.
Pomniki przyrody:
- Platan Olbrzym, jedno z najgrubszych drzew w Polsce, o wysokości 35m; obwód mierzony w najwęższym miejscu pnia między podstawą a 130cm od gruntu (na wys. 0.45m) - czyli zgodnie z regułami dendrometrii - wynosi aż 1066cm (2014), a wiek określa się na około 300 lat. Jest to prawdopodobnie najstarszy w Polsce Platan klonolistny.
- cis pospolity "Książę Bogusław I" o obwodzie 102 cm.
- cis pospolity "Książę Kazimierz" o obwodzie 125 cm, został tak nazwany na pamiątkę śmiertelnego zranienia księcia Kazimierza – syna Barnima III, podczas zdobywania Chojny. Rośnie przy budynku Telekomunikacji na ulicy Młyńskiej.
- cis pospolity "Zapomniany" jest najbardziej okazały. Ma 187 cm obwodu. Rośnie przy ulicy Owocowej.
Wspólnoty religijne
- Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Chojnie
- Parafia Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła w Chojnie
- Parafia Świętej Trójcy w Chojnie
- Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy (Sala Królestwa)[14].
Administracja
Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Mieszkańcy Chojny wybierają do swojej rady miejskiej 7 radnych (7 z 15). Pozostałych 8 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Chojna[15]. Organem wykonawczym jest burmistrz. Siedzibą władz jest budynek przy ul. Jagiellońskiej. Chojna jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[16].
Burmistrzowie Chojny (po 1990 r.):
- Wojciech Andrzej Konarski (od 2002 r.)
- Adam Fedorowicz (od 2006 r.)
Mieszkańcy Chojny wybierają posłów z okręgu wyborczego nr 41 (siedziba Szczecin), senatorów z okręgu nr 98, a posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 13.
Miasta partnerskie
Chojna jest członkiem Douzelage - stowarzyszenia miast partnerskich złożonego z 23 miast Unii Europejskiej. Stowarzyszenie powstało w 1991 r. i organizuje regularne spotkania i festiwale[17][18]. Członkowie stowarzyszenia od jego założenia[18]:
Od 1991 r.:
- Altea, Hiszpania
- Bad Kötzting, Niemcy
- Bellagio, Włochy
- Bundoran, Irlandia
- Granville, Francja
- Holstebro, Dania
- Houffalize, Belgia
- Meerssen, Holandia
- Niederanven, Luksemburg
- Preveza, Grecja
- Sesimbra, Portugalia
- Sherborne, Anglia
Od 1997 r.:
- Karkkila, Finlandia
Od 1998 r.:
- Oxelösund, Szwecja
Od 1999 r.:
- Judenburg, Austria
Od 2004 r.:
Od 2007 r.:
- Zvolen, Słowacja
Od 2008 r.:
- Prienai, Litwa
Od 2009 r.:
- Marsaskala, Malta
Od 2010 r.:
- Siret, Rumunia
Lotnisko (Osiedle)
W latach 1937-1938 na południe od miasta utworzono lotnisko operacyjne (Einsatzhafen) Luftwaffe w ramach przygotowań do drugiej wojny światowej. W czasie wojny lotnisko dysponowało polem wzlotów o wymiarach 1370x1000 metrów i nawierzchni trawiastej oraz rozległą infrastrukturą techniczną[19]. W trakcie kampanii wrześniowej na lotnisku stacjonują jednostki bombowe II./KG 27 oraz III./KG 27 wyposażone w samoloty He 111[20]. Po roku 1945 lotnisko wojskowe zostało przejęte przez Armię Czerwoną, stało się lotniskiem operacyjnym dla stacjonującego tu 582. pułku lotnictwa myśliwskiego (myśliwce przechwytujące Su-27). W skład zabudowy wchodziły bazy, składy, stacje paliw. Po wycofaniu wojsk radzieckich miasto usiłuje zagospodarować zdegradowany teren wystawiając jego części na przetargi. Lotnisko zostało przebudowane w 1951 roku na lotniczą bazę wojsk radzieckich[21][22]. Od niedawna na osiedle wprowadziły się polskie rodziny. Na miejscu dzisiejszej kaplicy (Parafia Najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła w Chojnie) było kino dla pilotów.
Bibliografia
- Paweł Zarzyński, Robert Tomusiak, Krzysztof Borkowski: Drzewa Polski. Warszawa: PWN, 2016.
- Graliński, Grzegorz, Średniowieczne mury obronne Chojny, Rocznik Chojeński, t. III (2011), s. 71–90.
- Kalita-Skwirzyńska, Kazimiera. Rozwój urbanistyki i architektury Chojny w okresie średniowiecza. [w:] Terra Transoderana. Sztuka Pomorza Nadodrzańskiego i dawnej Nowej Marchii w średniowieczu. Red. M. Glińska, K. Kroman, R. Makała, Szczecin 2004, s. 105–106.
- Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg. Bd. VII, H. 2: Die Stadt Königsberg. Bearb. von W. Hoppe, G. Voss. Berlin 1928, s. 84.
- Lukas, Ewa, Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim. Poznań 1975, s. 68–74.
Zobacz też
- garnizony Armii Radzieckiej na terytorium Polski
- Północna Grupa Wojsk
- broń masowego rażenia w Polsce
- polskie lotniska
- powiat chojeński
- lista miast w Nowej Marchii
- Nowa Marchia
- Europejski Szlak Gotyku Ceglanego
- Cmentarz żydowski w Chojnie
- ↑ Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2013 r. (Stan w dniu 31 XII 2013 r.). Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2014-06-05. ISSN 1734-6118.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2014-07-24. ISSN 1505-5507.
- ↑ Internetowy System Aktów Prawnych: Rozporządzenia Rady Ministrów z dn. 29 maja 1946 r., w sprawie tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych (Dz.U. rok 1946 nr 28, poz. 177). [dostęp 2013-09-14]. (pol.). Internetowy System Aktów Prawnych: Ustawa z dn. 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. rok 1998 nr 96, poz. 603). [dostęp 20113-09-14]. (pol.).
- ↑ a b Dane dla jednostki podziału terytorialnego. [w:] Bank Danych Regionalnych [on-line]. Główny Urząd Statystyczny. (pol.).
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>
. Brak tekstu w przypisie o nazwiepopulacja2016
BŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Kazimierz Rymut: Nazwy Miast Polski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 50. ISBN 83-04-02436-5.; Paweł Migdalski, Dokument księcia pomorskiego Barnima I z 1244 roku z darowizną wsi Nawodna dla zakonu templariuszy, zawierający pierwszą wzmiankę o Chojnie, [w] Chojna i okolice na przestrzeni wieków (2), red. R. Skrycki, Chojna-Zielona Góra 2008, s. 9-13.
- ↑ Gazeta Chojeńska nr archiwalny
- ↑ Koleje Pomorza Przyodrzańskiego 1:1 000 000 Dyr. Okręg. Kolei Państw. w Szczecinie, 1946 [1]
- ↑ Dz.U. z 1945 r. nr 33, poz. 196
- ↑ Słownik współczesnych nazw geograficznych Pomorza Zachodniego z nazwami przejściowymi z lat 1945-1948. Tadeusz Białecki (red.). Szczecin: Książnica Pomorska w Szczecinie, 2002, s. 40. ISBN 83-87879-34-7.
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85, s. 2)
- ↑ Zachodniopomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Szczecinie, nr rej. 76
- ↑ Paweł Migdalski, Powstanie i dzieje cmentarza żołnierzy Armii Radzieckiej w Chojnie, [w] Chojna i okolice na przestrzeni wieków, red. R. Skrycki, Chojna-Zielona Góra 2007, s. 171-195.
- ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 29 stycznia 2013.
- ↑ Uchwała Nr XLV/381/2010 Rady Miejskiej w Chojnie z dnia 27 maja 2010 r. (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego z 2010 r Nr 61, poz. 1176)
- ↑ Członkowie. Unia Miasteczek Polskich. [dostęp 2016-01-06].
- ↑ Douzelage.org: Home. [dostęp 02-08-2011]. (ang.).
- ↑ a b Douzelage.org: Member Towns. [dostęp 02-08-2011]. (ang.).
- ↑ www.ww2.dk - spis lotnisk Luftwaffe na terenie Niemiec
- ↑ www.ww2.dk - opis KG 27
- ↑ Strona o lotnisku w Chojnie
- ↑ Artykuł w Gazecie Wyborczej
Linki zewnętrzne
- Strona domowa Fundacji na rzecz odbudowy w Kościele Mariackim w Chojnie (niem.)
- Historia Żydów w Chojnie w portalu Wirtualny Sztetl
- Koenigsberg (niem.) (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 243 .