Jeremi Wiśniowiecki: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Julo (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
51 990 edycji
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Życiorys: drobne merytoryczne
Linia 34: Linia 34:
Wiśniowiecki odziedziczył dobra ziemskie na Wołyniu i Ukrainie, które powiększył za swojego życia. Przeprowadził także udaną kolonizację słabo zaludnionych ziem na lewobrzeżnej Ukrainie, osadzając na tych ziemiach wielokrotnie więcej osadników niż przodkowie. W 1640 roku w jego majątkach było łącznie 7603 domów, a pięć lat później – 38 000. Wiśniowiecki dobrze także dbał o ochronę majątku przed najazdami tatarskimi, przekazywał pieniądze na fundacje kościołów, cerkwi, miasteczek oraz na prawosławne i katolickie szkolnictwo. Dodatkowo w lutym 1648 roku Wiśniowiecki otrzymał od króla [[Władysław IV Waza|Władysława IV]] obszary wokół porohów dnieprzańskich, na których znajdowała się główna siedziba kozaków. Przez długi czas nie był intensywnie zainteresowany sprawami publicznymi i angażował się w nie głównie w przypadku bezpośredniego zagrożenia swoich interesów{{r|histmag}}.
Wiśniowiecki odziedziczył dobra ziemskie na Wołyniu i Ukrainie, które powiększył za swojego życia. Przeprowadził także udaną kolonizację słabo zaludnionych ziem na lewobrzeżnej Ukrainie, osadzając na tych ziemiach wielokrotnie więcej osadników niż przodkowie. W 1640 roku w jego majątkach było łącznie 7603 domów, a pięć lat później – 38 000. Wiśniowiecki dobrze także dbał o ochronę majątku przed najazdami tatarskimi, przekazywał pieniądze na fundacje kościołów, cerkwi, miasteczek oraz na prawosławne i katolickie szkolnictwo. Dodatkowo w lutym 1648 roku Wiśniowiecki otrzymał od króla [[Władysław IV Waza|Władysława IV]] obszary wokół porohów dnieprzańskich, na których znajdowała się główna siedziba kozaków. Przez długi czas nie był intensywnie zainteresowany sprawami publicznymi i angażował się w nie głównie w przypadku bezpośredniego zagrożenia swoich interesów{{r|histmag}}.


Pierwsze doświadczenie wojskowe zdobywał w [[Niderlandy (region historyczny)|Niderlandach]]. Po powrocie do [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]] uczestniczył w kolejnych kampaniach: w [[Wojna polsko-rosyjska 1632-1634|wojnie smoleńskiej]] (1633–1634), w latach 1637–1638 w tłumieniu powstania [[Kozacy|kozackiego]] [[Dymitr Hunia|Dymitra Huni]], w wojnie z [[Tatarzy|Tatarami]] w latach 1640–1646 (m.in. [[bitwa pod Ochmatowem (1644)|bitwa pod Ochmatowem]]). W 1643 roku nad Sułą pokonał Tatarów pod wodzą [[Omar aga|Omara agi]]<ref>{{Cytuj książkę | autor =[[Władysław Serczyk|Władysław A. Serczyk]] | tytuł =Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651 | wydawca = Książka i Wiedza | miejsce =Warszawa | rok =1998 | strony =15 | isbn = }}</ref>. W 1644 r. po fałszywej informacji o śmierci [[Adam Kazanowski (ok. 1599–1649)|Adama Kazanowskiego]] oblegał i podbił jego posiadłość w [[Romny|Rumnie]], za to został skazany na wygnanie. Po przedstawieniu mocnych dowodów do Rumna, otrzymał wsparcie od sejmików i później od Sejmu i króla. W 1646 r. po śmierci [[Stanisław Koniecpolski (hetman)|Koniecpolskiego]], został wojewodą ruskim.
Pierwsze doświadczenie wojskowe zdobywał w [[Niderlandy (region historyczny)|Niderlandach]], gdzie był obserwatorem oblężenia Maastricht w 1632 r. Po powrocie do [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]] uczestniczył w kolejnych kampaniach: w [[Wojna polsko-rosyjska 1632-1634|wojnie smoleńskiej]] (1633–1634) jako podkomendny na czele regimentu piechoty i dragonów i w kilku wyprawach wojennych na pograniczu polsko-moskiewskim, dowodząc własnym wojskiem prywatnym, którego liczebność podczas jednej z nich wyniosła 4 tys. żołnierzy. W latach 1637–1638 brał udział w tłumieniu powstania [[Kozacy|kozackiego]] [[Dymitr Hunia|Dymitra Huni]], podczas którego dowodził w mniejszych bitwach, z których znamy dokładniej starcia pod Żołninem 13 czerwca 1638 r. W czasie tego powstania wraz z hetmanem Mikołajem Potockim z powodzeniem oblegał tabor kozacki nad Starcem. Walczył w wojnie z [[Tatarzy|Tatarami]] w latach 1640–1646. W dniu 6 sierpnia 1643 roku nad Sułą pokonał Tatarów pod wodzą [[Omar aga|Omara agi]]<ref>{{Cytuj książkę|autor=[[Władysław Serczyk|Władysław A. Serczyk]]|tytuł=Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651|rok=1998|wydawca=Książka i Wiedza|miejsce=Warszawa|strony=15|isbn=}}</ref>. Walczył też w [[bitwa pod Ochmatowem (1644)|bitwie pod Ochmatowem]] w 1644, gdzie dowodził lewym skrzydłem.

W 1644 r. po fałszywej informacji o śmierci [[Adam Kazanowski (ok. 1599–1649)|Adama Kazanowskiego]] oblegał i podbił jego posiadłość w [[Romny|Rumnie]], za to został skazany na wygnanie. Po przedstawieniu mocnych dowodów do Rumna, otrzymał wsparcie od sejmików i później od Sejmu i króla. W 1646 r. po śmierci [[Stanisław Koniecpolski (hetman)|Koniecpolskiego]], został wojewodą ruskim. W styczniu 1646 r. nad Merlem, prowadząc do boju 4 tys. żołnierzy, pobił ordę wracającą z Moskwy z wziętą w jasyr ludnością.


Był elektorem [[Jan II Kazimierz Waza|Jana II Kazimierza]] w [[1648]] roku z [[województwo ruskie|województwa ruskiego]]<ref>Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 402.</ref>
Był elektorem [[Jan II Kazimierz Waza|Jana II Kazimierza]] w [[1648]] roku z [[województwo ruskie|województwa ruskiego]]<ref>Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 402.</ref>

Wersja z 14:13, 13 cze 2017

Jeremi Michał Korybut Wiśniowiecki
Ilustracja
portret Jeremiego Wiśniowieckiego, atrybuowany Danielowi Schultzowi
Herb
Korybut
Rodzina

Wiśniowieccy

Data urodzenia

17 sierpnia 1612

Data śmierci

20 sierpnia 1651

Ojciec

Michał Wiśniowiecki

Matka

Raina Mohylanka

Żona

Gryzelda Zamoyska

Dzieci

Michał Korybut Wiśniowiecki

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Domniemane zwłoki J. Wiśniowieckiego w krypcie klasztoru na Świętym Krzyżu

Jeremi Michał Korybut Wiśniowiecki[1] (ukr. Ієремія Михайло Корибут Вишневецький, zwany Jaremą lub Młotem na Kozaków) herbu Korybut (ur. 17 sierpnia 1612 w Łubniach[2], zm. 20 sierpnia 1651 w obozie pod Pawołoczą prawdopodobnie w wyniku epidemii) – książę na Wiśniowcu, Łubniach i Chorolu, dowódca wojsk koronnych, wojewoda ruski od 1646, starosta przemyski, przasnyski, nowotarski, hadziacki, kaniowski.

Ojciec króla polskiego Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Syn Michała Wiśniowieckiego, starosty owruckiego i córki hospodara mołdawskiego Jeremiasza – Rainy Mohylanki. Pierwotnie wyznawca prawosławia, przeszedł na katolicyzm.

Życiorys

W wieku 4 lat stracił ojca, który zginął otruty przez prawosławnego księdza należącego do przeciwników osadzonego przez Polaków hospodara. Trzy lata później zmarła matka Jeremiego Wiśniowieckiego. Wychowywany był przez swego stryja Konstantego Wiśniowieckiego. Kształcił się w kolegium jezuitów, po którego ukończeniu przeszedł z prawosławia na katolicyzm. Pomimo zmiany wiary, nie prześladował prawosławia, nakazał m.in. otoczyć opieką cerkiew w rodzinnym zamku, w której pochowani byli jego rodzice[3].

Wiśniowiecki odziedziczył dobra ziemskie na Wołyniu i Ukrainie, które powiększył za swojego życia. Przeprowadził także udaną kolonizację słabo zaludnionych ziem na lewobrzeżnej Ukrainie, osadzając na tych ziemiach wielokrotnie więcej osadników niż przodkowie. W 1640 roku w jego majątkach było łącznie 7603 domów, a pięć lat później – 38 000. Wiśniowiecki dobrze także dbał o ochronę majątku przed najazdami tatarskimi, przekazywał pieniądze na fundacje kościołów, cerkwi, miasteczek oraz na prawosławne i katolickie szkolnictwo. Dodatkowo w lutym 1648 roku Wiśniowiecki otrzymał od króla Władysława IV obszary wokół porohów dnieprzańskich, na których znajdowała się główna siedziba kozaków. Przez długi czas nie był intensywnie zainteresowany sprawami publicznymi i angażował się w nie głównie w przypadku bezpośredniego zagrożenia swoich interesów[3].

Pierwsze doświadczenie wojskowe zdobywał w Niderlandach, gdzie był obserwatorem oblężenia Maastricht w 1632 r. Po powrocie do Rzeczypospolitej uczestniczył w kolejnych kampaniach: w wojnie smoleńskiej (1633–1634) jako podkomendny na czele regimentu piechoty i dragonów i w kilku wyprawach wojennych na pograniczu polsko-moskiewskim, dowodząc własnym wojskiem prywatnym, którego liczebność podczas jednej z nich wyniosła 4 tys. żołnierzy. W latach 1637–1638 brał udział w tłumieniu powstania kozackiego Dymitra Huni, podczas którego dowodził w mniejszych bitwach, z których znamy dokładniej starcia pod Żołninem 13 czerwca 1638 r. W czasie tego powstania wraz z hetmanem Mikołajem Potockim z powodzeniem oblegał tabor kozacki nad Starcem. Walczył w wojnie z Tatarami w latach 1640–1646. W dniu 6 sierpnia 1643 roku nad Sułą pokonał Tatarów pod wodzą Omara agi[4]. Walczył też w bitwie pod Ochmatowem w 1644, gdzie dowodził lewym skrzydłem.

W 1644 r. po fałszywej informacji o śmierci Adama Kazanowskiego oblegał i podbił jego posiadłość w Rumnie, za to został skazany na wygnanie. Po przedstawieniu mocnych dowodów do Rumna, otrzymał wsparcie od sejmików i później od Sejmu i króla. W 1646 r. po śmierci Koniecpolskiego, został wojewodą ruskim. W styczniu 1646 r. nad Merlem, prowadząc do boju 4 tys. żołnierzy, pobił ordę wracającą z Moskwy z wziętą w jasyr ludnością.

Był elektorem Jana II Kazimierza w 1648 roku z województwa ruskiego[5]

Odegrał niepoślednią rolę w tłumieniu powstania Chmielnickiego (1648-1651) (m.in. bitwa pod Konstantynowem). Był faktycznym dowódcą obrony Zbaraża (1649)[potrzebny przypis], jednym z uciekinierów spod Piławiec, przyczynił się do zwycięstwa nad siłami kozacko-tatarskimi w bitwie pod Beresteczkiem (1651), gdzie dowodził jazdą lewego skrzydła.

Raina Mohylanka, matka Jeremiego

Dziedzic wielkich dóbr w województwie ruskim, wołyńskim i przede wszystkim kompleksu dóbr łubniańskich w województwie kijowskim na Zadnieprzu. Intensywnie kolonizował Zadnieprze. Posiadał własną armię, której liczebność wahała się od 2000 do 6000 żołnierzy.

Wiśniowiecki zmarł w czasie kampanii wojennej w niedzielę 20 sierpnia 1651 roku w Pawołoczy. Młody wiek i śmierć po nagłej, tygodniowej chorobie (maligna[6]) wzbudziły podejrzenia o otruciu, ale sekcja zwłok tego nie potwierdziła. Wiśniowiecki chciał być pochowany w rodzinnym Wiśniowcu, ale tamtejszy kościół był zniszczony, wobec tego pochowano go w krypcie klasztoru na Świętym Krzyżu[3].

W 1936 roku, kiedy opactwo przejęli oblaci, postanowili oni otworzyć Kryptę Oleśnickich, gdzie pierwotnie spoczywał książę. Ponieważ jednak nie dysponowano żadnymi dokumentami pochówku, uznano za zwłoki Jeremiego ciało, spoczywające w centralnie położonej trumnie. Już w okresie międzywojennym ich autentyczność podważał biograf magnata, Władysław Tomkiewicz, który argumentował, że ciało spłonęło w czasie pożaru w 1777 roku. Badania sądowo-lekarskie z 1980[7][8] wykazały, że zwłoki należały do kogoś wyższego od księcia i zmarłego w bardziej podeszłym wieku niż Wiśniowiecki. Nie znaleziono też śladów autopsji, wykonanej w XVII wieku; prawdopodobnie jednak osoba ta żyła w tym samym okresie historycznym[9].

Jeremi Wiśniowiecki przeszedł z prawosławia na katolicyzm w obrządku łacińskim w 1632 wbrew wyraźnemu zakazowi (klątwie), jaki uczyniła mu za życia matka Raina Wiśniowiecka (bliska krewna św. Piotra Mohyły, prawosławnego metropolity kijowskiego)[10].

Oceny

Jeremi Wiśniowiecki cieszył się wielką popularnością wśród szlachty, która widziała w nim obrońcę swoich tradycji, patriotę oraz utalentowanego militarnego wodza[11]. Uratował życie wielu przedstawicielom szlachty z Zaporoża oraz Żydom. Część owych Żydów rozpowszechniała później legendę kniazia Jaremy. Żydowski kronikarz Natan Hannower pisał o jego roli w ratowaniu uciekinierów z kozackiej pożogi:

…niósł ich, jak na skrzydłach orlich, aż ich przeprowadził dokąd chcieli. Gdy im groziło niebezpieczeństwo z tyłu kazał im iść przed sobą, a gdy im groziło z przodu wówczas on maszerował przed nimi, jako tarcza i puklerz, a oni za nim kładli się obozem.

Z tego też powodu postać Jaremy jest idealizowana przez współczesnych żydowskich historyków[12].

Postać Wiśniowieckiego została wyidealizowana w Trylogii Henryka Sienkiewicza, jednak już wśród XIX-wiecznych historyków książę budził kontrowersje, głównie ze względu na bardzo brutalną formę sprawowania władzy, która jednak umożliwiła mu przejęcie i utrzymanie wielu kresowych posiadłości. Dużo wątpliwości budzi również stosowana przez Jaremę polityka tłumienia powstania Chmielnickiego, poprzez stosowanie okrutnych represji[13] (m.in. wbijania na pal), choć należy podkreślić, że ówczesne prawo, np. za napad na drodze przewidywało łamanie kołem, ćwiartowanie żywcem lub właśnie wbicie na pal. Jeremi wykonywał na Kozakach kary przewidziane ówczesnym prawem dla rozbójników uznając, że na nie zasłużyli. Należy jednocześnie zwracać uwagę, że Jeremi jak surowo karał za bunt, tak sowicie wynagradzał za lojalność. Niejednoznaczne są oceny zdolności wojskowych Jaremy. Jasienica odmawiał mu talentu dowódczego, Widacki – przyznawał.

Nawiązania w kulturze

Zobacz też

  1. ↑ Jerzy Antoni Kostka, Kostkowie herbu Dąbrowa . Wyd. Z.P. POLIMER Koszalin 2010, ISBN 978-83-89976-40-6 , s. 254
  2. ↑ Ilona Czamańska Wiśniowieccy – monografia rodu, Poznań 2007, s. 164, ISBN 978-83-7177-229-0.
  3. ↑ a b c Roman Sidorski: Jeremi Wiśniowiecki – dziecko dramatycznej epoki. Histmag.org, 2012-08-17. [dostęp 2012-12-14]. (pol.).
  4. ↑ Władysław A. Serczyk: Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651. Warszawa: Książka i Wiedza, 1998, s. 15.
  5. ↑ Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 402.
  6. ↑ Książę Jeremi Wiśniowiecki // Lwowianin, s. 94
  7. ↑ Jan Widacki: Detektywi na tropach historii Kraków: Wydawnictwo Wawelskie 1992 ISBN 83-85347-02-X.
  8. ↑ Medycyna sądowa - Jeremi Wiśniowiecki. kryminalistyka.fr.pl. [dostęp 2010-06-16]. (pol.).
  9. ↑ Kienzler Iwona, Mroczne karty historii Polski, Warszawa 2012, ISBN 978-83-11-12714-2, s. 204-205
  10. ↑ Romuald Romański: Kozaczyzna Warszawa: Bellona 2004 ISBN 83-11-08998-1.
  11. ↑ Jan Widacki: Kniaź Jarema. Katowice, 1985, s. 272-273.
  12. ↑ Romuald Romański: Książę Jeremi Wiśniowiecki. Bellona, s. 8. ISBN 978-83-11-11524-8.
  13. ↑ „czarna propaganda kozacka”, opinie Chmielnickiego za: I. Czamańska 2007, beletrystyka 'Trylogia'.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Szablon:Władca

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jeremi_Wiśniowiecki&oldid=49590192”