Bogatynia: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Wycofano ostatnią zmianę treści (wprowadzoną przez 78.11.127.232) i przywrócono wersję 52716198 autorstwa 95.40.219.183
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
ilustracja
Linia 38: Linia 38:
|bip = http://bip.bogatynia.pl
|bip = http://bip.bogatynia.pl
}}
}}
[[Plik:Dom Zegarmistrza in Bogatynia.JPG|mały|240x240px|Dom Zegarmistrza]]
'''Bogatynia''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Reichenau'') – [[miasto]] w południowo-zachodniej [[Polska|Polsce]], w [[województwo dolnośląskie|województwie dolnośląskim]], w [[powiat zgorzelecki|powiecie zgorzeleckim]], siedziba władz [[Bogatynia (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Bogatynia]]. Położone na [[Obniżenie Żytawsko-Zgorzeleckie|Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim]], nad potokiem [[Miedzianka (potok)|Miedzianka]], w polskiej części [[Łużyce Górne|Łużyc Górnych]].
'''Bogatynia''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Reichenau'') – [[miasto]] w południowo-zachodniej [[Polska|Polsce]], w [[województwo dolnośląskie|województwie dolnośląskim]], w [[powiat zgorzelecki|powiecie zgorzeleckim]], siedziba władz [[Bogatynia (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Bogatynia]]. Położone na [[Obniżenie Żytawsko-Zgorzeleckie|Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim]], nad potokiem [[Miedzianka (potok)|Miedzianka]], w polskiej części [[Łużyce Górne|Łużyc Górnych]].


Wersja z 13:29, 7 maj 2018

Szablon:POL miasto infobox

Dom Zegarmistrza

Bogatynia (niem. Reichenau) – miasto w południowo-zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie zgorzeleckim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Bogatynia. Położone na Obniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim, nad potokiem Miedzianka, w polskiej części Łużyc Górnych.

Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 18 894 mieszkańców.

Jest to jedna z najbogatszych gmin w Polsce[1], na jej terenie znajdują się Kopalnia Węgla Brunatnego Turów oraz Elektrownia Turów zatrudniające łącznie ok. 5,5 tysiąca osób[2][3].

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 59,88 km²[4].

Bogatynia leży w Kotlinie Turoszowskiej, która ograniczona jest od południa Granicznym Wierchem (616 m n.p.m., Góry Izerskie), a od północy Wyniosłością Działoszyńską (ok. 340 m n.p.m.). Najniższym punktem, a zarazem sztucznie utworzonym jest kopalnia odkrywkowa PGE KWB Turów, o wys. 20 m p.p.m.[5]

Miasto położone jest nad potokiem Miedzianka. W Bogatyni do Miedzianki uchodzą potoki Jaśnica oraz mniejszy Czerwienica. W południowej części miasta do Jaśnicy uchodzi także potok Wądolno.

Części miasta: Markocice, Trzciniec, Turoszów, Turoszów-Wieś, Zatonie, Zatonie-Kolonia.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego.

Historia

Kopalnia Węgla Brunatnego Turów
Elektrownia Turów

Bogatynia położona jest w Kotlinie Turoszowskiej. Założono ją w XIII wieku jako osadę łużycką zwaną Richnow, później Reichenau (niem. Reichenau od reich – bogaty, die Aue – błonie, łąka). Pierwsze informacje o miejscowości pochodzą z 1262 roku[6]. Od początków do XVII wieku osada była pod rządami czeskimi.

Wieś średniowieczna rozwijała się ze względu na dogodną lokalizację na szlaku handlowym pomiędzy bogatymi miastami Dreznem i Świdnicą. W 1430 roku została doszczętnie zniszczona przez wojska husyckie[6].

Po pokoju praskim i umowie zawartej między królem czeskim-cesarzem a księciem saskim w 1635, Elektorat Saksonii przejął Łużyce wraz z Bogatynią[6][7]. W tym czasie osada była kondominium klasztoru cysterek St. Marienthal i miasta Żytawy. W latach 1697–1706 i 1709–1763 Bogatynia leżała w granicach unijnego państwa polsko-saskiego.

Pod patronatem klasztoru następował rozwój bogatyńskiego rzemiosła. W czasach nowożytnych wieś rozkwitała jako ośrodek tkactwa, zamożność osady wzrastała zagrażając ościennej konkurencji. W 1627 roku, mistrzowie tkaccy z sąsiedniej Żytawy, powołując się na szesnastowieczny przywilej, zniszczyli bogatyńskie warsztaty i zabrali surowiec potrzebny do prac[6]. W XVIII wieku Bogatynia dzięki tkactwu chałupniczemu była już bogatym ośrodkiem, czego dowodem były kunsztowne domy przysłupowo-zrębowe zrujnowane przez powódź z sierpnia 2010 roku[8].

Od połowy XIX wieku do końca II wojny światowej Reichenau-Bogatynia należała do saksońskiego Zittau. Rozwinął się przemysł lekki i wydobycie węgla brunatnego, a miasto stało się ośrodkiem administracyjnym dla okolicznych gmin.

W 1856 roku Bogatynia otrzymała Saski Sąd Królewski. W 1884 otworzono kolej wąskotorową z Żytawy do Markocic przez Bogatynię, która po 1900 roku została przedłużona do Heřmanic w Czechach. Linię tę zamknięto po 1945 roku.

W 1904 roku podział na Bogatynię klasztorną i żytawską został zniesiony i powstała saska gmina Reichenau.

W 1945 miasto przyłączono do Polski, a niemiecką ludność, która pozostała w Bogatyni wysiedlono do Niemiec. Początkowo administracja polska używała nazwy Rychwałd (do 1947), ostatecznie jednak przyjęto formę Bogatynia. W 1973 Bogatynię połączono z Turoszowem.

Powódź w Bogatyni

7 sierpnia 2010 roku w godzinach rannych wystąpiło oberwanie chmury. W rejonie Bogatyni spadło wówczas około 160 mm wody, z tego 140 mm w ciągu dwóch godzin[9], podczas gdy średnia miesięczna dla tego rejonu wynosi 60 mm. Spływający ze stoków Gór Izerskich potok Miedzianka wystąpił z koryta. Piotr Pawlas z Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego w Zgorzelcu określił, iż Miedzianka o godzinie 12 tego dnia osiągnęła głębokość 5,68 m, podczas gdy zazwyczaj po intensywnych opadach poziom wody w korycie nie przekraczał 1,5 m[10]. Płynąc ulicami miasta fala powodziowa zdewastowała je, zabierając dobytek wielu osób. Wezbrana rzeka niszczyła budynki (w tym zabytkowe domy przysłupowo-szachulcowe) i mosty. Od naporu wody 12 budynków zostało całkowicie zniszczonych[11][12], a 600 zostało uszkodzonych[11][8]. Woda podmywała odcinki ulic i dróg, w tym drogę wojewódzką nr 352. Dojazd do Bogatyni był możliwy przez Niemcy lub Czechy[13].

W czasie powodzi w mieście ucierpiało 277 zabytkowych domów. Jedenaście z nich zostało zniszczonych całkowicie, a 36 częściowo[11] – runęły niektóre ściany. Część domostw o kilkusetletniej historii została mocno podmyta, a ich konstrukcja naruszona. Wszystkie wspomniane domy ujęte były w gminnej ewidencji zabytków lub rejestrze zabytków[14].

Kilkusetletnia historia regionu została zniszczona w kilka chwil. Płakać się chce

powiedział Krzysztof Kurek przedstawiciel jeleniogórskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków[14]. Kilkadziesiąt z zalanych zabytków to najcenniejsze historycznie konstrukcje przysłupowe, zbudowane pomiędzy 2. poł. XVII a początkami XIX wieku[14], większość z nich eksperci nadzoru budowlanego zakwalifikowali do rozbiórki[15].

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, ustalił jednak po dokonanej samodzielnej kontroli, że do odbudowy nie nadają się co najwyżej 4 domy:

Nie pozwolimy rozebrać obiektów wpisanych do rejestru zabytków, które według naszej oceny mogą zostać uratowane

– powiedział Wojciech Kapałczyński – kierownik delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków[15].

Burmistrz Bogatyni Andrzej Grzmielewicz poprosił o interwencję wojsko oraz straż pożarną z innych rejonów Polski. Na wezwanie samorządu pomocy miastu udzielało 1300 strażaków z województw: dolnośląskiego, opolskiego, wielkopolskiego, śląskiego oraz małopolskiego[a] i 900 żołnierzy, w tym ponad 850 z Wojsk Lądowych. Do walki ze skutkami powodzi skierowano żołnierzy z 23 Śląskiej Brygady Artylerii z Bolesławca, 1 Brzeskiej Brygady Saperów z Brzegu, 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej z Żagania oraz Inspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Z lotniska we Wrocławiu i w Zgorzelcu operowały 4 śmigłowce ze składu 25 Brygady Kawalerii Powietrznej. W sumie wykonały one kilkadziesiąt godzin nalotu. Kolejne 4 maszyny znajdowały się w pogotowiu na lotnisku w Tomaszowie Mazowieckim[16]. Bogdan Klich, który był w zalanym mieście zapewnił, że wojsko będzie pomagać tak długo, jak będzie trzeba[17]. Do Bogatyni dla niesienia pomocy otworzono most powietrzny; śmigłowce Mi-8 i 17 oraz W3W Sokół latały na zmianę[18].

Burmistrz Bogatyni oszacował, że aż 1000 mieszkańców jego gminy będzie potrzebowało nowego dachu nad głową, w związku z tym powstał plan budowy dla nich nowego osiedla stworzonego z domów modułowych[19].

Straty finansowe powodzi oszacowano na 225 mln zł, przy czym kwota ta obejmuje również szkody wyrządzone nie tylko w samym mieście, ale też w gminie. Szkody w infrastrukturze drogowej (mosty, drogi, przepusty) wyniosły prawie ¼ tej kwoty (51,1 mln zł), a straty w majątku osób fizycznych (co dotyczyło ok. tysiąca rodzin) i infrastrukturze wodno-kanalizacyjnej wyniosły po ok. 30 mln zł. Straty majątku przedsiębiorstw miały niewiele większą wysokość (38 mln), ale ze względu na stan ubezpieczenia to przedsiębiorstwa otrzymały 80% wypłaconych odszkodowań od firm ubezpieczeniowych, podczas gdy pozostałe wydatki na zasiłki czy odbudowę pochodziły ze środków publicznych[11].

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Bogatyni w 2014 roku[20].

Zabytki

Zabudowa rejonu Elektrowni Turów
Dom przysłupowo-ryglowy przy ul. Kościuszki 2

Podstawowymi zabytkami Bogatyni są dawne drewniane domy przysłupowo-zrębowe zbudowane w stylu łużyckim oraz alzackim[21].

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są[22]:

  • historyczny układ urbanistyczny miasta, powstały od końca XVIII w. do XIX w.
  • zabudowa dawnej wsi Markocice:
    • dawny dom ludowy „Sztacheta” – obecnie Multifunkcjonalne Centrum Trójstyku w Markocicach
  • zespół kościoła parafialnego, wybudowany w latach 1863–1868, ul. Kurzańska 3: kościół par. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, cmentarz, kaplica przedpogrzebowa, plebania, salka katechetyczna, ogrodzenie
  • kościół ewangelicki, obecnie rzym.-kat. par. pw. świętych Piotra i Pawła, wybudowany w XVIII w., XIX w.
  • dawny zajazd, pl. Bohaterów Warszawy 3, wybudowany w 1828 roku
  • domy, ul. Dąbrowskiego 1, 7, 8, 13, 14, 15, 17, 18, drewniane
  • zespół pałacowy i folwarczny Markocice, ul. Dąbrowskiego 22 a, z XVIII w./XIX w., k. XIX w.:
    • pałac; folwark: budynek gospodarczo-mieszkalny, obora, wozownia, kuźnia, park
  • domy, ul. Główna 3, 4, 7, 8, 11, 12, 17, 23, 24, 25, 27, 33, 35, 37, 41, 50, 53, 54, 58, 66, drewniane
  • domy, ul. Górska 2, 5, 6, 7, drewniane
  • domy, ul. Kolejowa 2, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 19, 25, drewniane
  • domy, ul. Kościuszki 1, 2, 14 szachulcowy z k. XVIII w.
  • domy, ul. Listopadowa 7, 15, szachulcowe, z pierwszej ćw. XIX w., 1920 r.
  • dom, ul. 1 Maja 3, 5, 10 szachulcowy z XVIII w., nr 25, 1850 r., XIX w.
  • dom, murowano-szachulcowy, ul. Nadbrzeżna 12, z poł. XIX w.
  • domy, ul. Nadrzeczna 4, 6, 9, 14, 15, 16, 20, 30, 36, drewniane
  • dom, ul. Turowska 60, z XIX w.
  • dom, ul. Waryńskiego 17, szachulcowy, z trzeciej ćw. XIX w./XX w.
  • zespół gospodarczy, ul. Waryńskiego 18: budynek mieszkalno-gospodarczy, szachulcowy, z 1810 r.; budynek gospodarczy I, murowano-szachulcowy, z k. XVIII w., budynek gospodarczy II, mur., z k. XIX w.
  • domy, ul. Waryńskiego 24, 30, 32, szachulcowy, z 1836 r., XIX w.
  • dom, ul. Wąska 14, z 1706 roku

Bogatynia – Zatonie

  • kościół par. pw. św. Marii Magdaleny, z XV w., 1796 r., k. XIX w.
    • dawny cmentarz ewangelicki, przy kościele, z XVII–XX w.
    • ogrodzenie z bramkami.

Oświata

Szkoła Podstawowa nr 1

W miejscowości funkcjonuje Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie, prowadzące wieloletnią współpracę z Gymnasium w niemieckim Herrnhut oraz jedna szkoła średnia: Zespół Szkół Zawodowych.

Kultura i sport

Od ponad 23 lat Bogatynia co roku gości jedyny w swoim rodzaju ogólnopolski Turniej Łgarzy im. Koziołka Matołka, na którym zawodnicy starają się przedstawić najbardziej absurdalne bądź najbardziej wiarygodne kłamstwo. Znajdują się tu również dwa kluby piłkarskie LKS Pogoń Markocice, czyli klub, który występuje w Klasie A w grupie Jelenia Góra II oraz MKS Granica Bogatynia, która od sezonu 2011/2012 występuje w IV lidze, w grupie dolnośląskiej.

Od 2008 roku w mieście odbywają się Bogatyńskie Dni Węgla i Energii zwane „Karbonaliami”. W latach 2011–2013 nie odbyły się ze względu na sierpniową powódź w Bogatyni w 2010 roku. Od 2014 roku powrócono do organizacji tej imprezy.[potrzebny przypis]

Transport

Drogi

Przez miasto przebiega 352, a także 354. Do 21 grudnia 2007 roku funkcjonowało Przejście graniczne Bogatynia-Kunratice.

Linie kolejowe

 Zobacz też: Bogatynia (stacja kolejowa).

Do miasta prowadzi nieczynna linia kolejowa nr 290.

Transport publiczny

W mieście znajdują się obecnie prywatni przewoźnicy:

W samym mieście znajduje się jedna linia autobusowa[24].

Administracja

Bogatynia współpracuje z czeskim miastem Gródek nad Nysą i niemiecką Żytawą i wspólnie tworzą Związek Miast „Mały Trójkąt – Bogatynia – Hrádek nad Nisou – Zittau”.

Na obszarze miasta utworzono 7 jednostek pomocniczych miasta, będących osiedlami (nr 1–7)[25][26][27].

Miasta partnerskie

Wspólnoty religijne

Wieża kościoła pw. św. Apostołów Piotra i Pawła

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Uwagi

  1. ↑ Informacje udzielone przez rzecznika państwowej straży pożarnej Pawła Frątczaka dla TVP Info.

Przypisy

  1. ↑ Wskaźniki dochodów podatkowych dla poszczególnych gmin, powiatów i województw na 2011 r.
  2. ↑ Pracownicy |Oddział KWB Turów.
  3. ↑ Pracownicy |Oddział Elektrownia Turów.
  4. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r.. „Powierzchnia i Ludność w Przekroju Terytorialnym”, 2013-07-26. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. ISSN 1505-5507. 
  5. ↑ Iwanek Marian, Orłowska Elżbieta, Bogatynia i okolice. Zarys dziejów, Oficyna Wydawnicza AFT, Jelenia Góra, 1994, ISBN 83-85711-05-8.
  6. ↑ a b c d Bogatynia – historia miast. www.e-bogatynia.pl, 2005-12-13. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-03)].
  7. ↑ Zbigniew Wójcik – Historia powszechna XVI–XVII wieku, wydanie czwarte poprawione i uzupełnione, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1991.
  8. ↑ a b Liczenie ruin, sprzątanie i wyburzanie. info.rp.pl, 2010-08-10. [dostęp 2017-01-01].
  9. ↑ Przegląd Pożarniczy nr 9/2010, Miesięcznik Komendy Głównej PSP, ISSN 0137-8910, s. 25.
  10. ↑ Bogatynia: Rzeka Miedzianka zalała miasto. www.gazetawroclawska.pl, 2010-08-07. [dostęp 2017-01-01].
  11. ↑ a b c d Mirosław Szreder, Ewa Wycinka, Damian Gajda. Kompensacja szkód powodziowych na przykładzie Bogatyni. „Wiadomości Ubezpieczeniowe – Powódź – Infrastruktura – Finansowanie”. 1 specjalne, s. 39–48, 2012. Polska Izba Ubezpieczeń. ISSN 0137-7264. 
  12. ↑ Bogatynia. Inspektorzy budowlani oceniają stan zniszczeń. Kilkadziesiąt jest do wyburzenia. www.gazetawroclawska.pl, 2010-08-09. [dostęp 2017-01-01].
  13. ↑ Wielka woda odcięła Bogatynię od świata. Dwie ofiary powodzi. wyborcza.pl, 2010-08-07. [dostęp 2017-01-01].
  14. ↑ a b c Bogatynia: Najcenniejsze zabytkowe domy zniszczone. www.gazetawroclawska.pl, 2010-08-12. [dostęp 2017-01-01].
  15. ↑ a b Bogatynia: Konserwator zabytków broni zalanych domów. www.gazetawroclawska.pl, 2010-08-21. [dostęp 2017-01-01].
  16. ↑ UMI weszły do akcji. 2010-08-10. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-20)].
  17. ↑ Powodzianom będzie nadal pomagać wojsko. fakty.interia.pl, 2010-08-12. [dostęp 2017-01-01].
  18. ↑ Tomaszowscy żołnierze ratują powodzian z Bogatyni. www.dzienniklodzki.pl, 2010-08-10. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-24)].
  19. ↑ Bogatynia: Powstanie osiedle dla powodzian. www.gazetawroclawska.pl, 2010-08-12. [dostęp 2017-01-01].
  20. ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie populacja2016
    BŁĄD PRZYPISÓW
  21. ↑ Zabudowa łużycka i pruski mur. Góry Izerskie. [dostęp 2017-01-01].
  22. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 253–255. [dostęp 2017-01-01].
  23. ↑ Bieleccy Busy – Przewozy osobowe Zgorzelc, Lubań, Bogatynia. bieleccybus.pl. [dostęp 2017-01-01].
  24. ↑ Komunikacja miejska / Przewodnik / Strona główna – Bogatynia. www.bogatynia.pl. [dostęp 2015-08-22].
  25. ↑ Osiedla. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej [on-line]. Urząd Miasta i Gminy Bogatynia. [dostęp 2010-08-08].
  26. ↑ Uchwała Nr 99/91 Rady Gminy i Miasta Bogatynia z 22 marca 1991 r. z ws. utworzenia osiedli.
  27. ↑ Uchwała Nr 78/95 Rady Gminy i Miasta Bogatynia z dnia 14 lutego 1995 roku ws. zmiany uchwały.
  28. ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 4 czerwca 2014.

Linki zewnętrzne

Miasta województwa dolnośląskiego
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa dolnośląskiego

Powiat zgorzelecki
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Herb powiatu zgorzeleckiego

Gmina Bogatynia
Miasto
Części miasta
Wsie
Osada
Pozostałe
miejscowości

Powiat zgorzelecki (1946–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta
Osiedla (1954-72)
Gminy wiejskie
(1945-54 i 1973-75)
Gromady (1954-72)
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bogatynia&oldid=53399551”