Galindowie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
merytoryczne Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Baltic Tribes circa 1200 ad.png|right|250px|thumb|Plemiona Bałtów ok. [[1200]] roku]] |
[[Plik:Baltic Tribes circa 1200 ad.png|right|250px|thumb|Plemiona Bałtów ok. [[1200]] roku]] |
||
[[Plik:Mapa prus.svg|mały|250x250px|Podział plemienny Prus w XIII wieku]] |
[[Plik:Mapa prus.svg|mały|250x250px|Podział plemienny Prus w XIII wieku]] |
||
'''Galindowie''' – [[plemię]] [[Bałtowie|bałtyjskie]] zamieszkujące tereny obecnych [[Mazury|Mazur]] |
'''Galindowie''' – [[plemię]] [[Bałtowie|bałtyjskie]] zamieszkujące tereny obecnych [[Mazury|Mazur]] na wschód od rzeki Łyny po Wielkie Jeziora Mazurskie. Okres bytowania Galindów na tych terenach datuje się na około [[V wiek p.n.e.|V w. p.n.e.]] – [[XIII wiek|XIII w. n.e.]], a ich ziemie jeszcze później nazywane były [[Galindia|Galindią]]. Przypuszczalnie plemię to wyginęło jeszcze przed przybyciem do Prus Krzyżaków<ref name=":0">{{Cytuj |autor = Wirtualna Polska Media S.A |tytuł = Galindowie - tajemnicze pruskie plemię z Mazur |data = 2015-05-07 |data dostępu = 2019-08-27 |opublikowany = opinie.wp.pl |url = https://opinie.wp.pl/galindowie-tajemnicze-pruskie-plemie-z-mazur-6126038584178305a |język = pl}}</ref>. |
||
=== Terytorium === |
=== Terytorium === |
||
Wersja z 17:59, 27 sie 2019
Galindowie – plemię bałtyjskie zamieszkujące tereny obecnych Mazur na wschód od rzeki Łyny po Wielkie Jeziora Mazurskie. Okres bytowania Galindów na tych terenach datuje się na około V w. p.n.e. – XIII w. n.e., a ich ziemie jeszcze później nazywane były Galindią. Przypuszczalnie plemię to wyginęło jeszcze przed przybyciem do Prus Krzyżaków[1].
Terytorium
Galindowie prawdopodobnie zajmowali tereny między górnym biegiem rzeki Łyna a Jeziorem Śniardwy[2]. Zasięg ten odpowiada obszarowi Galindii przedstawionemu na mapie ziem pruskich Caspara Hennebergera z 1584 r.[3] Pochówki Galindów znaleziono na cmentarzyskach w Burdągu, Wyszemborku, Leleszkach, Tumianach, Kielarach, Kosewie[1]. Pozostawili po sobie grodziska m.in. w Pasymiu, Szestnie-Czarnym Lesie, Staświnach, Jeziorku koło Giżycka.
Historia
Pierwsze wzmianki o Galindach można znaleźć w kronice Geografia autorstwa Klaudiusza Ptolemeusza z II wieku[4]. Napisał w nim o ludzie Galindai (Γάλιυδάι), żyjącym na wschód od siedzib Gytones (Gotów) w rejonie ujścia Wisły, na zachód od plemienia Soudinoi. Archeolodzy identyfikują lud Galindai z tzw. kulturą bogaczewską rozwijającą w się na terenie dzisiejszej północno-wschodniej Polski, z której następnie w V wieku wykształciła się grupa olsztyńska[1], która jednak zanikła w VII wieku[3]. Następnie następiła przerwa kulturowa, być może związana z wywędrowaniem w VII wieku ludu wiązanego z grupą olsztyńską i przybyciem w VIII wieku na jego miejsce ludu bałtyjskiego, który przejął nazwę poprzedników, ale charakteryzującego się odmiennym sposobem zamieszkiwania (poprzez budowę od IX wieku niestosowanych wcześniej grodów zamiast nieobronnych i porzuconych osad) i innym porządkiem pogrzebowym (porzucenie płaskich cmentarzysk ciałopalnych)[5].
W 1015 roku Bolesław Chrobry podjął udaną wyprawę do Prus i najprawdopodobniej podbił na krótko Galindię[1]. Z wykopalisk wynika, że niektóre osady na terenie Galindii w XI wieku zostały zniszczone[5]. W latach 1107-08, 1110-11 oraz prawdopodobnie w 1115 roku nastąpiły odwetowe wyprawy Bolesława Krzywoustego, które zapewne podporządkowały Galindię Polsce[1]. Kolejne wzmianki odnoszące się do Galindów pojawiają się dopiero w XIII wieku w dokumencie "Liber censuum Daniae" duńskiego króla Waldemara II, który w 1210 r. brał udział w wyprawie krzyżowej do Prus - w nim wspomniana jest nazwa Galindo, jako jednej ze zhołdowanych ziem pruskich: „Hec sunt nomina terrarum Pruzie: Pomizania, Lanlania, Ermelandia, Notangia, Barcia,Peragodia, Nadrauia, Galindo, Syllonis, in Zudua, Littonia. Hec sunt terre ex una parte fluvii, qui vocatur Lipz. Ex altera parte eiusdem: Zambia, Scalewo, Lammato, Curlandia, Semigallia”.[5]
W bulli Innocentego IV z 19 maja 1253 papież przyznał księciu Kazimierzowi Kujawskiemu (synowi Konrada Mazowieckiego) ziemię "que Galens dicitur". O Galindach wspominał też w XIII wieku krzyżacki kronikarz Piotr z Dusburga opisując ich jako wyjątkowo okrutne plemię, które atakowało położone na południu chrześcijańskie ziemie znajdujące się pod władzą Piastów, przy czym jedna z takich wypraw, według legendy, zakończyła się w konsekwencji zagładą całego plemienia[1]: "Terra Prussia in undecim partes dividitur. Prima fuit Colmensis & Lubavia, qvaeante introitum Fratrum Domus Teutonicae qvasi fuerat desolata. Secunda Pomesania, in qua Pomesani. Tertia Pogesana in qva Pogesani. Qvarta Warmia, in qva Warmienses. Qvinta Nattangia, in qva Nattangi. Sexta Sambia, in qva Sambitae. Septima Nadrovia, in qva Nadrovitae. Octava Scalovia, in qva Scalovitae. Nona Sudovia, in qva Sudovitae. Decima Galindia. Undecima Barthe & Plica Barthe, qvaenunc major & minor Bartha diditur, in qva Barthi vel Barthenses habitabant”.[5]
Nie do końca jasny jest schyłek plemienia Galindów, który nastąpił jeszcze przed przybyciem Krzyżaków. Według przytoczonej przez kronikarza Piotra z Dusburga Legendy galindzkiej plemię Galindów zostało wymordowane przez Jaćwingów, którzy najechali ich tereny podczas zimy (gdy łatwiej było przedostać się przez bagna). Wojownicy mieli zostać wymordowani, natomiast kobiety i dzieci zostały wzięte w niewolę[6]. Według innej legendy, niemal wszyscy mężczyźni zginęli wcześniej podczas walk z Polakami, a Jaćwingowie zastali w osadach tylko kobiety i dzieci. Według kroniki krzyżackiej Chronicon terrae Prussiae autorstwa Piotra z Dusburga (Petrus von Dusburg) z 1326 r., w XIII wieku tereny Galindii były już wyludnione (terra desolata).
Od nazwy plemienia pochodzi też nazwa Wielkiej Puszczy (Puszcza Galindzka) kompleksu leśnego odgradzającego Prusy od Jaćwieży, Litwy i Mazowsza, który w początku XIII wieku był już praktycznie bezludny.
Kultura
Według przekazów Galindowie zamieszkiwali głównie tereny podmokłe i bagniste, co miało pozwolić na uniknięcie najazdów ze strony innych plemion. Na takich terenach Galindowie budowali prawdopodobnie drewniane chaty stawiane na palach wbijanych w bagno. Z takich samych pali budowali też ścieżki, tzw. kūlgrindy, które prowadziły przez najbardziej niebezpieczne odcinki bagien. Do osady Galindów prowadziło zazwyczaj kilkanaście takich ścieżek, z czego tylko kilka było ukończonych. Reszta ścieżek urywała się nagle w środku bagna, przez co oddziały innych plemion często nie mogły dotrzeć do osad Galindów. Funkcjonująca do VII wieku grupa olsztyńska identyfikowana z Galindami charakteryzuje się znacznym bogactwem pochówków, jednak nie jest pewne czy był to ten sam lud nazywany tak później w źródłach[1]. Galindowie najprawdopodobniej kremowali swoich zmarłych, ponieważ ciałopalenie było cechą charakterystyczną pruskiego rytuału pogrzebowego[1].
Zobacz też
- Puszcza Galindzka
- Galindia
- język galindyjski
- grupa olsztyńska
- Golad` (plemię o etymologicznie identycznej nazwie w Rosji)
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h Wirtualna Polska Media S.A, Galindowie - tajemnicze pruskie plemię z Mazur [online], opinie.wp.pl, 7 maja 2015 [dostęp 2019-08-27] (pol.).
- ↑ Mirosław Rudnicki, Problem zasięgu terytorialnego grupy olsztyńskiej. Próba nowego spojrzenia, „Extra Limites, red. M. Bohr, M. Teska, Poznań-Wrocław” [dostęp 2019-08-27] (ang.).
- ↑ a b Wojciech Pastuszka, Archeo UW: Tajemniczy przodkowie Galindów i polsko-białoruskie wykopaliska na Mazurach [online], Archeowieści, 5 lutego 2015 [dostęp 2019-08-27] (ang.).
- ↑ Galindowie, (Ptolomeusz II w.) – nazwę wywodzi się od wyrazu lit. galas "koniec", (jęz. pruski – galindis 'koniec', galion 'umarły, martwy', gallans 'śmiertelny', golis 'zgon') miała ona oznaczać to samo co ros. украинец tj. (prusu zemes) gale gyvenas" (= "człowiek mieszkający na krańcu – "ukrainiec (ziemi pruskiej)" op. cit. Gerullis, Kazimierz Buga [w:] Aleksander Gieysztor. Studia historica. PWN. 1958 str. 38; Gerard Labuda. Dzeje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. 1987. str. 52; Forma spolonizowana Golen(t)z = Golędź (Jerzy Nalepa), pojawia się w 1254 r. Lud 'Golad`', czyli Golędź nad rzeką Protwą, dopływem Oki, jeszcze w XII w., zob. Wiatycze. Nazwa jako toponim znana jest w różnych częściach Prus.; "Galindia, Golędź; balt.-slaw., lit. gãlas, lett. gals »Rand, Ende«, also »die am Ende (der Herrschaft) sitzenden Leute". Hanswilhelm Haefs. Polen. 2008.
- ↑ a b c d Tomasz Nowakiewicz, Starożytności Pojezierza Mrągowskiego. Przewodnik archeologiczny, T. Nowakiewicz, A. Rzeszotarska-Nowakiewicz, Mrągowo 2013 [online] [dostęp 2019-08-27] (ang.).
- ↑ Tomasz Nowakiewicz, "Legenda galindzka" Piotra z Dusburga w świetle badań archeologicznych / "The legend of Galindia" written by Petri de Dusburg according to archaeological sources, T. Nowakiewicz, W. Wróblewski [online] [dostęp 2019-08-27] (ang.).
Bibliografia
- Nowakowski W., Od Galindai do Galinditae. Z badań nad pradziejami bałtyjskiego ludu z Pojezierza Mazurskiego, Barbaricum, t. 4, 1995, Warszawa.
- Okulicz J., Pradzieje ziem pruskich od późnego paleolitu do VII w. n.e., 1973, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
- Okulicz-Kozaryn Ł., Dzieje Prusów, 1997, Wrocław
- Wróblewski W., Nowakiewicz T., Bogucki M., Terra desolata. Wczesnośredniowieczna Galindia w świetle badań mikroregionu Jeziora Salęt, Studia Galindzkie, t. I, 2003, s. 157–174.
- Jan Powierski, Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie Krzyżaków do Polski, Muzeum Zamkowe w Malborku 2003, ISBN: 83-86206-60-8