Orla (województwo podlaskie)

{{{nazwa}}}

{{{rodzaj miejscowości}}}
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	bielski (podlaski)
Gmina	Orla
Sołectwo	{{{sołectwo}}}
Liczba ludności	{{{liczba ludności}}}
Strefa numeracyjna	{{{strefa numeracyjna}}}
Kod pocztowy	{{{kod pocztowy}}}
Tablice rejestracyjne	{{{tablice rejestracyjne}}}
SIMC
Położenie na mapie województwa podlaskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark}

{{Polska miejscowość infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt zdjęcia = | miejscowość podstawowa = | commons = | rodzaj miejscowości = | kod pocztowy = | sołectwo = | opis zdjęcia = | współrzędne = | liczba ludności = | strefa numeracyjna = | nazwa = | tablice rejestracyjne = Nieznane pola: 1, "populacja", "sekundN", "tablica_rej", "powiatshort", "sołtys", "galeria_commons", "Wieś", "nr_kier", "sekundE", "miejska", "herb_wsi", "stopniN", "gęstość", "dopełniacz_wsi", "stopniE", "minutE", "mapa_wsi", "minutN", "gminashort", "powierzchnia", "flaga_wsi", "rodzaj_gminy" oraz "kod_poczt".

Orla – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie bielskim, w gminie Orla.

W latach 1975-1998 miejscowość położona była w województwie białostockim.

Miejscowość jest siedzibą gminy Orla. Orla stanowiła ośrodek dóbr Radziwiłłów. Do roku 1941 ponad 90% mieszkańców stanowiła ludność żydowska, wymordowana następnie przez Niemców podczas Holocaustu. Obecnie większość mieszkańców jest wyznania prawosławnego.

Historia

Hetman Krzysztof Radziwiłł Piorun

Ludwika Karolina Radziwiłł z Icones familiae ducalis Radivilianae

Plik:Michal Hieronim Radziwill.jpg

Wojewoda Michał Hieronim Radziwiłł

Herb Radziwiłłów "Trąby"

• 1529 r. - wzmianka o dworze rodu Bohawitynowiczów w Orli.
• 1538 r. - Hanna Bohawitynowiczówna wyszła za mąż za starostę bełzkiego Stanisława Tęczyńskiego, wnosząc mu dobra orlańskie w posagu.
• 1585 r. - Katarzyna Olekowicz wychodzi za mąż za arianina Krzysztofa "Pioruna" Radziwiłła wniosząc Orlę i okolicę na trzysta lat w domenę Radziwiłłów z linii birżańskiej.

XVII wiek

• 1616 - w Orli są 93 do­my
• 1618 - Krzysz­tof Piorun Ra­dzi­wiłł na­dał przy­wi­lej, w któ­rym zez­wo­lił lu­dziom wszel­kie­go sta­nu tak chrześ­ci­ja­nom wszel­kie­go na­bo­żę­stwa ia­ko i Ży­dom kup­com, rze­mieś­l­ni­kom, kra­ma­rzom, szyn­ka­rzom i ja­ką­kol­wiek pot­s­ci­we­go Po­wo­ła­nia y Kon­dy­cyi oso­bom fun­do­wać się i bu­do­wać. Po­wo­łał ra­dę miej­ską, zło­żo­ną z wój­ta, sześ­ciu ław­ni­ków i pi­sa­rza. Nakazał zbudować na rynku ratusz.
• 1621-1634 - starostą orlańskim był arianin Stanisław Karosz
• 1622 r. - książę Krzysztof II Radziwiłł kazał wznieść zbór kalwiński przy zamku w Orli.
• 1626 r. - Janusz Radziwiłł przebywa w swojej rezydencji w Orli
• 1643 r. - książę Janusz Radziwiłł odnowił przywilej na prawa miejskie Orli. Zmienił przy tym czas odbywania targów tygodniowych ze środy na niedzielę, zaznaczając żeby nie targowano aż się odprawi nabożeństwo w zborze kalwińskim. Powołał również do życia straż miejską, uzbrojoną w halabardy albo dary oraz zalecił ogrodzenie całego miasta obronnym parkanem.
• 1656 r. - podczas "Potopu" pułkownik wojsk litewskich Samuel Oskierka w drodze z Tykocina pustoszy należące do Radziwiłłów posiadłości wokół miasta
• 1657 r. - przez miasto w drodze do Brześcia przechodzą wojska Jerzego Rakoczego. Ucieczka ludności.
• 1660 r. - odnowiono ogrodzenie wokół dworu oraz bramę wjazdową i wyszlamowało sadzawki w ogrodzie włoskim. Zbudowano śluzę. W latach następnych prowadzono prace remontowe przy dworskiej kamienicy, domie ogrodnika oraz domu urzędniczym.
• 1663 - Żydzi stanowią połowę 800 osobowej ludności miasta
• 1694 r. księż­na Ludwika Karolina Radziwiłł prze­ka­zała dob­ra or­lań­skie w zas­taw pod­skar­bie­mu i pi­sa­rzo­wi ziem­skie­mu Wiel­kie­go Księ­stwa Li­tew­skie­go Be­ne­dyk­to­wi Paw­ło­wi Sa­pie­sze z pałacem murowanym, z bu­dyn­ka­mi dwor­ne­mi i fol­war­cz­ne­mi i gu­mien­ne­mi (...) z mias­tecz­kiem Or­lem, z Miesz­cza­na­mi, Ży­da­mi i Oby­wa­te­la­mi wie­y­ski­mi, ze wsia­mi Bo­ia­ry i pod­da­ny­mi w nich miesz­ka­ją­cy­mi
• 1699 r. - prawa do dóbr zostały przekazane na rzecz Ja­ku­b Hen­ry­k Fle­min­g

XVIII wiek

• 1701 r. - Fle­ming prze­ka­zał Or­lę w zas­taw Ste­fa­no­wi Bra­nic­kie­mu, stol­ni­ko­wi ko­ron­ne­mu. Ten z ko­lei, wy­da­jąc swą cór­kę Krys­ty­nę za mąż za Jó­ze­fa Sa­pie­hę, pod­ko­mo­rze­go Wiel­kie­go Księ­stwa Li­tew­skie­go, od­dał mu w na­dzór ca­łą włością or­lań­ską
• 1702 - spustoszenie Podlasia w czasie III wojny północnej
• 1705-1708- kilkakrotne niszczycielskie za­jaz­dy pod­kan­c­le­rzego li­tew­skie­go Sta­nis­ła­wa A. Szczu­ki
• 1775 r. - w mieście by­ło je­dy­nie 90 do­mów op­ła­ca­ją­cych po­dym­ne
• 1789 - wojewoda wileński Michał Hieronim Radziwiłł wniósł po­zew do Są­du Ziem­skie­go w Biel­sku kóry potwierdził pra­wa Ra­dzi­wił­łów do Or­li i za­żą­dał od Iza­be­lli Bra­nic­kiej zwrotu miasta i okolic
• 1794 - król Stanisław August Poniatowski po­now­nie zo­bo­wią­zał Iza­be­lę Bra­nic­ką (własną siostrę) do us­tą­pie­nia z Orli
• 1794 r. - spaliła się unicka cerkiew św. Symeona.
• 1796 r. - w miejscu spalonej cerkwii zbudowano nową cerkiew unicką pw. św. Michała.
• 1796 r. - Rozbiory Polski i zajęcie Podlasia przez woj­ska i ad­mi­nis­t­rac­ję pru­ską
• 1799 r. - w mieście są w 242 do­my

XIX wiek

• 1808 r. - po traktacie w Tylży Podlasie zajmują w miejsce pruskich wojska rosyjskie
• 1808 r. - ksią­żę Mi­chał Radziwiłł ostatecznie wy­ku­puje miasto z zas­ta­wu od Branickich
• 1831 r. - książę Dominik Radziwiłł odwołuje za nadużycia administratora Mi­chała Gra­bow­skiego, pełnił ten urząd od czasów Branickich. Nowym adminstratorem zostaje hrabia Wittgenstein.
• 1834-1836 r. - Rosyjscu zaborcy narzucają grekokatolikom (unitom) przyjęcie wiary prawosławnej. W cerkwiach niszczone są monstrancje i wprowadzane ikonostasy. Ze względu na ilościowe przeważanie Żydów w mieście, nie było w Orli buntów unickich wiernych, podobnych do tych jakie miały miejsce w takich wsiach jak Stary Kornin, Nowe Berezowo, Czyże.
• 1867 - miasto liczyło 1375 miesz­kań­ców z czego 91% stanowili Żydzi.

XX wiek

• 1900 - w mieście mieszka już 4286 miesz­kań­ców. Ży­dów było 3678, czy­li po­nad 85%.
• 1870 - ukończenie budowy prawosławnej cerkwii cmentarnej pw. św. Cyryla i Metodego
• 1915 r. - w południowej części terenu dawnej cerkwii zamkowej św. Jana pochowano poległych w okolicach miasta żołnierzy rosyjskich i niemieckich. Zmuszanie przez Kozaków części ludności do wyjazdu do Rosji.
• 1920 - wojna polsko-bolszewicka
• 1921 - powrót części ludności po Traktacie Ryskim
• 1921 - ludność miasta wy­no­si 1518 osób, z cze­go 1167 sta­no­wi­li Ży­dzi
• 1938 - pożar zniszczył 550 budynków miasta w rejonie ulic Narewskiej, Biel­skiej i 3-go Ma­ja. Uszkodzona została synagoga. Spaliło się kil­ka ży­dow­skich do­mów mod­lit­wy, w tym dwa przy głów­nej sy­na­go­dze.
• 1939-1941 - okupacja radziecka, wywózki na Syberię, rekwizycja gruntów cerkiewnych
• 1941-1944 - okupacja niemiecka, stworzenie getta dla Żydów w rejonie ul.Koszelowskiej i Holokaust
• 1979 - rozebranie zniszczonej cerkwii św. Michała i jej ponowna rekonstrukcja w 1981 r.
• 1996 - ukończenie w gminie budowy wodociągu

Zabytki i atrakcje turystyczne

Plik:Orla synagoga.jpg

Synagoga barokowa z XVIII w.

• Synagoga w Orli - murowana z 2 poł. XVIII w. w stylu barokowym. Na ścianie wschodniej zachowała wnęka po Aron ha-Kodesz.
• kirkut żydowski z XVIII w.
• drewniana cerkiew pounicka pw. św. Michała Archanioła z 1797 r. z drewnianą dzwonnicą z 1874 r. (cerkiew po rozebraniu została zrekonstruowana w 1981 r.),
• unicki cmentarz z XVIII w z prawosławną cerkwią cmentarną pw. św. Cyryla i Metodego z 1870 r.,

Źródła do historii miasta

• H. Goworko, Orla i włość orlańska w XVI-XVIII wieku, praca magisterska pod kierunkiem doc. dr. hab. S. Alexandrowicza, Białystok 1982, mnps.
• A. Laszuk, Duża i średnia prywatna własność ziemska na Podlasiu w drugiej połowie XVII w., „Zeszyty Muzeum Wojska”, Białystok 1995, nr 9.
• E. Bagińska., Dobra Radziwiłłów linii birżańskiej na Podlasiu w XVII w., „Białostocczyzna”, 1996, nr 4.
• T. Wiśniewski, Bożnice Białostocczyzny, Białystok 1992.
• J. W. Kaczyński, Z badań nad synagogą w Orli, „Białostocczyzna”,1987, nr 1(5).

Zobacz też:

• Orla
• Orla Góra
• Szczyty-Nowodwory (miejscowość w pobliżu wsi Orla)

Linki zewnętrzne

• Historia Orli
• Żydzi w Orli
• Kirkut w Orli