Isaak Lewitan

Isaak Lewitan
Исаак Ильич Левитан
	; Isaak Lewitan, autoportret 1880
Imię i nazwisko	Isaak Iljicz Lewitan
Data i miejsce urodzenia	18 sierpnia?/30 sierpnia 1860 ; Kibarty
Data i miejsce śmierci	22 lipca 1900 ; Moskwa
Narodowość	rosyjska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	Realizm (malarstwo)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Isaak Iljicz Lewitan (ros. Исаак Ильич Левитан; ur. 18 sierpnia^?/30 sierpnia 1860 w Kibartach, zm. 22 lipca^?/4 sierpnia 1900 w Moskwie) – rosyjski malarz żydowskiego pochodzenia, pejzażysta, członek towarzystwa pieriedwiżników^[1]. Uznawany za jednego z najwybitniejszych rosyjskich pejzażystów^[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne życie i edukacja[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Kibartach w Królestwie Polskim w żydowskiej, ubogiej, lecz wykształconej rodzinie. Jego ojciec nauczył się kilku języków obcych, dzięki temu później przez pewien czas pracował jako tłumacz^[2].

Na początku 1870 jego rodzina przeniosła się do Moskwy. Tam we wrześniu 1873 młody Isaak rozpoczął naukę w Moskiewskiej Szkole Malarstwa, Rzeźby i Architektury, gdzie już od dwóch lat pobierał nauki jego starszy brat Abel^[3]. Podczas nauki w akademii zwrócił na siebie uwagę swojego profesora Aleksieja Sawrasowa, zyskując jego sympatię^[4]. W 1875 zmarła jego matka, a dwa lata później, po ciężkiej chorobie – ojciec. Rodzina straciła wtedy źródła utrzymania. Talent Isaaka został jednak dostrzeżony, dzięki czemu otrzymał stypendium^[2]. Był jednym z ulubionych uczniów uczącego w akademii Wasilija Polenowa^[5].

Kariera i dalsze życie[edytuj | edytuj kod]

Pierwszą dostrzeżoną przez prasę wystawę Lewitan miał w 1877^[2]. Dwa lata później, w maju 1879, w związku z falą wystąpień antyżydowskich w Rosji, został zmuszony do przeniesienia się do podmoskiewskiego przysiółka Sałtykowka (Салтыковка), ale wkrótce, pod naciskiem opinii publicznej i w uznaniu jego twórczości, pozwolono mu na powrót^[4]. Na początku lat 80 XIX w. pracował dla różnych ilustrowanych magazynów, w których nie tworzył pejzaży a portrety i rysunki ludzi^[6].

W 1880 jego obraz Осенний день. Сокольники („Jesienny dzień. Sokolniki”) został kupiony przez znanego kolekcjonera sztuki i filantropa Pawła Trietiakowa, założyciela Galerii Trietiakowskiej, co było przełomem w malarskiej karierze Lewitana^[4]. W 1891 r. Lewitan przystąpił do „Towarzystwa Wystaw Objazdowych” – piriedwiżników^[3].

W latach 80. XIX w. bardzo zaprzyjaźnił się z Antonem Czechowem, Isaak spędzał dużo czasu z Antonem i jego rodziną^[7]. W kwietniu 1892 r. przyjaciele pokłócili się. Powodem sporu było opowiadanie Czechowa pt. Pasikonik, w którym romans głównych bohaterów mocno sugerował istniejący romans między Lewitanem z Sofią Kuwsznikową, żoną znajomego lekarza^[3]. W 1895 obaj mężczyźni doszli do pojednania, odbudowując przerwaną przyjaźń^[3].

W czerwcu 1895 w wyniku nasilenia neurastenii próbował popełnić samobójstwo^[3]. W kolejnych latach jego problemy zdrowotne nasilały się, w 1897 roku miał atak serca^[3]. W 1897 u szczytu popularności powrócił do swojej alma mater, by uczyć malarstwa pejzażowego^[8]. W 1899 r. pracownię Lewitana wizytował książę Siergiej Aleksandrowicz Romanow wraz z małżonką, wtedy też otrzymał pozwolenie na ponowne zamieszkanie w Moskwie^[3].

Zmarł 22 lipca 1900 r. w Moskwie. Ciało Lewitana pierwotnie pochowano na cmentarzu żydowskim, jednak w 1941 szczątki artysty zostały przeniesione na cmentarz Nowodziewiczy i umiejscowione w pobliżu grobu Antona Czechowa. Ostatnim dokończonym obrazem Lewitana był obraz Sianokosy^[3].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Isaak Lewitan znany jest przede wszystkim z licznych nastrojowych pejzaży^[8]. Jego obrazy zwykle są niezaludnione, bądź przedstawiają pojedyncze postacie, jak w kupionym przez Trietiakowa obrazie Jesienny dzień. Saloniki, na którym widoczna spacerująca kobieta w czerni została domalowana dopiero na koniec, po sugestii znajomego Lewitana. Na obrazie Władimirka namalowana, drobnymi pociągnięciami pędzla postać jest przytłoczona przez otaczający ogrom przestrzeni, szczególnie pustego nieba i niekończącej się drogi^[9]. Surowości przedstawionej sceny dodaje historyczne tło, gdyż przedstawiona droga była wykorzystywana do transportu skazanych z Moskwy na Syberię, dodatkowo sam Lewitan był dwukrotnie wygnany z Moskwy przez żydowskie pochodzenie^[10].

Największy wpływ na malarski rozwój Lewitana miało jego dwóch wykładowców z akademii - Polenow i Sawarasow. Z okresem nauki (1873 - 1883) łączone bywają pejzaże utrzymane w pogodnym nastroju. Lewitan miał w zwyczaju liczne podróże (także po Europie), szczególnie w miesiącach letnich i jesiennych tworząc podczas studiów plenerowych. W miesiącach letnich i wiosennych zwykle wracał do Moskwy, gdzie tworzył w takiej też tematyce^[2].

Artysta w wielu dziełach chciał przedstawić drzemiącą w nim poetyckość, a także wpływ kontaktu z naturą na niego samego. Na początku lat 80. XIX w. stworzył wiele niewielkich, intymnych, niekiedy tajemniczych, pejzaży m.in. Wiosna w lesie (1882) czy Pierwsza zieleń. Maj (1883)^[7].

Pejzażom Lewitana przypisywany jest duch metafizyczny i filozoficzny. W swoich dziełach malarz przedstawiał życie ludzkie jako marność przy ogromie wszechświata i potędze natury^[7]. Przykładem w ten sposób interpretowanego dzieła jest Nad wiecznym spokojem (1894). Obraz ukazuje mały skrawek lądu wobec dominującego nieba i otaczającej go wody. Na skrawku lądu artysta umiejscowił samotny kościółek, symbolizujący duchowość i życie, a tuż za nim kilka grobów ukazujących ulotność życia ludzkiego. Skrawek lądu w porównaniu z dominującym firmamentem pokazuje nicość człowieka i potęgę niebios^[2]^[4].