Krążowniki pancernopokładowe typu Diana

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Krążowniki typu Diana)
Krążowniki pancernopokładowe typu Diana
Ilustracja
„Aurora” w 1903 roku
Kraj budowy

 Imperium Rosyjskie

Użytkownicy

 MW Imperium Rosyjskiego
 MW ZSRR

Stocznia

Galernyj Ostrowok, Petersburg
Stocznia Admiralicji, Petersburg

Wejście do służby

1902

Zbudowane okręty

3

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

6731 ton normalna

Długość

126,8 m

Szerokość

16,8 m

Zanurzenie

6,6 m

Napęd

3 maszyny parowe VTE, moc 11 900 KM, 24 kotły parowe, 3 śruby

Prędkość

19 węzłów

Zasięg

4000 Mm przy prędkości 10 w.

Załoga

570 ludzi (początkowo)

Uzbrojenie

• początkowe:
8 dział 152 mm (8 × I),
24 działa 75 mm (24 × I),
8 dział 37 mm (8 × I),
3 wt 381 mm (3 x I, 8 torped)

Opancerzenie

pokład: do 80 mm, wieża dowodzenia: 152 mm

Multimedia w Wikimedia Commons

Krążowniki typu Diana – seria trzech rosyjskich krążowników pancernopokładowych z początku XX wieku, zaprojektowanych i zbudowanych w Rosji, znanych też jako typ Pałłada. Najbardziej znanym okrętem tego typu była „Aurora”, zachowana do dziś jako okręt muzeum. Wszystkie trzy służyły w Marynarce Wojennej Imperium Rosyjskiego podczas wojny rosyjsko-japońskiej, w toku której „Pałłada” została zdobyta przez Japonię i wcielona do jej marynarki. Pozostałe dwa okręty służyły na Bałtyku podczas I wojny światowej. „Aurora” wzięła udział w bolszewickiej rewolucji październikowej w 1917 roku, stając się symbolem rewolucji, po czym służyła w marynarce ZSRR jako okręt szkolny, także podczas II wojny światowej.

Okręty miały wyporność około 6700 ton, a długość kadłuba 126,8 m. Napędzały je trzy maszyny parowe, pozwalając na osiąganie prędkości ponad 19 węzłów. Pierwotne uzbrojenie stanowiło osiem pojedynczych dział kalibru 152 mm oraz liczna artyleria pomocnicza, później uzbrojenie główne było wzmacniane do dziesięciu dział kalibru 152 mm lub 130 mm.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Uwaga: daty w kalendarzu juliańskim (starego stylu)

W latach 90. XIX wieku Rosja dostrzegła potrzebę wzmocnienia marynarki przez nowoczesne krążowniki jednolitego typu budowane w kraju, w miejsce zamawianych dotychczas nielicznych pojedynczych okrętów[1][a]. W związku z pogorszeniem stosunków z Wielką Brytanią, grożącym wojną, kierujący Ministerstwem Morskim admirał Nikołaj Czichaczow zarządził na początku 1894 roku konkurs dla rosyjskich projektantów na oceaniczny krążownik pancernopokładowy o wyporności do 8000 ton i uzbrojeniu w dwa działa kalibru 203 mm i osiem 120 mm, który mógłby służyć przede wszystkim do zwalczania brytyjskiej żeglugi handlowej w roli rajdera[2]. Dzięki brakowi pancerza burtowego i mniejszym rozmiarom, nowe okręty miały być mniejsze i tańsze od równolegle budowanego z takim przeznaczeniem krążownika pancernego „Ruryk”, a przez to mogły być budowane w większej serii[2]. Żaden ze zgłoszonych projektów, poddanych ocenie przez Morski Komitet Techniczny w październiku tego roku, nie doczekał się jednak realizacji, gdyż były niedopracowane, a nadto uznano, że powstałe w efekcie okręty będą słabsze od brytyjskich krążowników I klasy[3]. W tym czasie co prawda pierwotne zapotrzebowanie stało się nieaktualne wobec zażegnania groźby wojny z Wielką Brytanią, ale rosyjskie kierownictwo uświadomiło sobie zagrożenie ze strony rozbudowujących marynarkę Niemiec[3]. Dla zaoszczędzenia czasu, bez rozpisywania kolejnego konkursu, admirał Czichaczow zlecił państwowej stoczni Zakładowi Bałtyckiemu (Bałtijskij Zawod) w Petersburgu zaprojektowanie krążownika przeznaczonego na Bałtyk, o mniejszej wyporności, na wzór brytyjskich krążowników II klasy typu Astraea[1].

7 maja 1895 roku kierujący zakładem starszy konstruktor K. Ratnik przedstawił trzy wstępne projekty krążowników o wyporności od 4400 do 5600 ton, a 11 maja jeszcze czwarty, opracowany z własnej inicjatywy projekt o wyporności 6000 ton i artylerii z dwóch dział kalibru 203 mm, ośmiu kalibru 152 mm i 27 kalibru 57 mm, wzorowany na nowszych brytyjskich krążownikach typu Talbot (Eclipse)[3]. Decydujący o sprawach floty wielki książę Aleksy zaakceptował do realizacji ostatni projekt, lecz polecił ujednolicić artylerię główną do dział kalibru 152 mm[3]. Przez ponad rok, na etapie opracowania dokumentacji szczegółowej i zaakceptowania jej przez Morski Komitet Techniczny, projekt podlegał jednak kilkukrotnym daleko idącym zmianom, w tym układu siłowni (napęd dwu- lub trzyśrubowy), linii kadłuba i uzbrojenia[4]. Ostatecznie okręty miały wyporność określoną na 6630 ton, a artylerię główną zmniejszono do ośmiu dział kalibru 152 mm, natomiast uzbrojenie pomocnicze wzmocniono względem pierwotnych planów do 24 dział kalibru 75 mm[b]. Jeszcze na początku 1897 roku przeprojektowano burtowe wyrzutnie torpedowe na podwodne[5].

„Pałłada” na próbach w 1901 roku

Budowę krążowników została przewidziana w ramach programu rozbudowy floty z 1895 roku, następnie włączonego do programu budowy okrętów na potrzeby Dalekiego Wschodu[6]. W klasyfikacji rosyjskiej stanowiły krążowniki I rangi (od września 1907 roku po prostu: krążowniki)[7]. 18 listopada 1895 roku Ministerstwo Morskie zdecydowało zlecić budowę dwóch okrętów państwowej stoczni Galernyj Ostrowok w Petersburgu, zamiast Zakładu Bałtyckiego, który był autorem projektu[4]. 20 kwietnia 1896 roku ministerstwo zatwierdziło specyfikację okrętów i przekazało ją stoczni, aczkolwiek jeszcze bez kompletu planów[5]. W czerwcu tego roku zdecydowano zamówić jeszcze trzeci okręt, w Nowej Stoczni Admiralicji[5]. Okręty otrzymały nazwy kolejno: „Pałłada”, „Diana” i „Aurora”, noszone wcześniej przez żaglowe fregaty, będące imionami bogiń z mitologii greckiej i rzymskiej: Pallas Ateny, Diany i Aurory[8]. Za główny okręt typu była uznawana pierwsza „Pałłada”, ale oficjalnie był on określany jako typ Diana[c]. Po pracach przygotowawczych, stępki dwóch pierwszych położono w lipcu 1896 roku, a trzeciego 18 października tego roku[9]. Oficjalne uroczyste położenie ich stępek miało jednak miejsce dopiero 23 maja 1897 roku[9]. Maszyny dla wszystkich krążowników zamówiono w Towarzystwie Francusko-Rosyjskich Zakładów[10]. Budowa trwała długo, z różnych przyczyn, i wodowano je między sierpniem 1899 a majem 1900 roku[11]. Próby morskie „Pałłady” i „Diany” rozpoczęto jesienią 1901 roku, a „Aurory” latem kolejnego roku[12].

Nazwa Położenie stępki Wodowanie Wejście do służby
Diana (Диана) lipiec 1896
(oficjalnie 23 maja 1897) 		14 sierpnia 1899 1902
Pałłada (Паллада) lipiec 1896
(oficjalnie 23 maja 1897) 		30 września 1899 grudzień 1902
Aurora (Аврора) 18 października 1896
(oficjalnie 23 maja 1897) 		11 maja 1900 18 września 1903

Krążowniki typu Diana nie były oceniane jako udany typ. W porównaniu z innymi dużymi krążownikami pancernopokładowymi zamówionymi później przez Rosję za granicą z przeznaczeniem dla służby na Oceanie Spokojnym („Wariag”, „Askold” i typu Bogatyr), miały za słabe uzbrojenie jak na swoją wielkość oraz zbyt niską prędkość, na skutek nieoptymalnych linii teoretycznych kadłuba i znacznie słabszych (chociaż cięższych) maszyn[13][14]. Stanowiące większość artylerii działa kalibru 75 mm, przeznaczone w teorii do zwalczania torpedowców, były mało skuteczne przeciw większym okrętom, co uświadomiono sobie dopiero po wojnie z Japonią[15]. Przy tym, na skutek długiego procesu projektowania i budowy okrętów, weszły one do służby równocześnie z wymienionymi nowocześniejszymi jednostkami[16]. Ocenia się jednak, że sama koncepcja krążowników pancernopokładowych o wyporności rzędu 6000 ton była kompromisowa i chybiona z powodu ich niewielkiej odporności, a doświadczenia wojny rosyjsko-japońskiej wykazały znacznie większą przydatność niewiele większych i droższych krążowników pancernych, jak „Bajan”[16]. Japońskie krążowniki pancerne, których budowę rozpoczęto również w 1896 roku (poczynając od typu Asama), były znacznie silniejsze od rosyjskich krążowników pancernopokładowych, a od okrętów typu Diana także szybsze[17]. Z kolei japońskie krążowniki pancernopokładowe II klasy budowane w pierwszej połowie lat 90. były mniejsze (rzędu 3–4 tysięcy ton), a tym samym tańsze; o podobnej prędkości lub szybsze, a przy tym niewiele słabiej uzbrojone i przenoszące w części przypadków dwa działa większego kalibru 203 mm[18]. Ocenia się, że bardziej racjonalne było pozostawienie również na uzbrojeniu okrętów typu Diana pierwotnie przewidzianych dział kalibru 203 mm, pozwalających na skuteczniejszą walkę artyleryjską[16]. Uzbrojenie okrętów typu Diana zostało wzmocnione dopiero przed I wojną światową i w jej trakcie.

Opis[edytuj | edytuj kod]

Opis ogólny[edytuj | edytuj kod]

„Aurora” ok. 1910 roku

Kadłub był stalowy, z taranową dziobnicą, odlewaną z brązu[19]. Zbudowany był w poprzecznym systemie wiązań, z wręgami w odstępach 91,4 cm[20]. Oprócz 135 wręg, w części dennej szkielet tworzył wewnętrzny kil i sześć wzdłużników[21]. Okręty miały trzy ciągłe pokłady: pancerny, bateryjny i górny, oraz dwie platformy na dziobie pod pokładem pancernym[d]. Kadłub miał ponadto krótki podniesiony pokład dziobowy (półbak)[21]. Stalowe pokłady miały grubość od 5 do 19 mm, a odkryty górny pokład był pokryty tekowymi deskami[22]. Na większości długości było dno podwójne (od 22 do 98 wręgi)[20]. Kadłub był podzielony na 14 głównych przedziałów wodoszczelnych 13 poprzecznymi grodziami, sięgającymi od poszycia dna do pokładu pancernego[23]. Między pokładem pancernym a bateryjnym były trzy główne grodzie, dzielące przestrzeń na przedziały: dziobowy, kotłowni, maszynowni i rufowy[23]. Jedynie maszynownia dziobowa była podzielona wzdłużną grodzią, zapobiegającą zalaniu obu maszyn parowych naraz[23]. Na długości kotłowni rozciągały się wzdłuż burt wzdłużne grodzie, oddzielające zasobnie węglowe[23]. Poszycie burt miało grubość od 10 do 16 mm[23]. Część podwodna do wysokości 84 cm nad wodnicą była pokryta deskami grubości 102 mm i blachą miedzianą dla zmniejszenia porastania dna przy rzadszych możliwościach jego oczyszczania w służbie zamorskiej[21]. W celu zmniejszenia przechyłów kadłub miał stępki przechyłowe długości 39,2 m oraz drewniany falszkil, służący też do ochrony poszycia dna przy wejściu na mieliznę[19].

Okręty miały nadbudówkę dziobową z opancerzoną wieżą dowodzenia i przeszklonym mostkiem nad nią, oraz niewielki mostek rufowy. Po 1907 roku nadbudówki zmodyfikowano i dodano nowy mostek rufowy dalej w kierunku rufy, a dotychczasowy mostek rufowy stał się środkowym[15]. Okręty miały dwa maszty, początkowo z dwoma piętrami rej i gaflem na maszcie rufowym[24]. Pierwotnie maszty dziobowe miały marsy bojowe, usunięte po 1907 roku[15].

Wyporność normalna projektowa okrętów wynosiła 6731 ton[25]. Długość całkowita wynosiła 126,8 m, a na linii wodnej 123,75 m[25]. Szerokość maksymalna wynosiła 16,76 m, a zanurzenie projektowe 6,4 m[25].

Załoga liczyła początkowo 570 osób, w tym 20 oficerów[25]. Oficerowie tradycyjnie mieli kajuty na pokładzie bateryjnym na rufie[25]. Znajdowała się tam też kajuta dowódcy (na lewej burcie) oraz apartament i gabinet admiralski (na prawej burcie), a na samej rufie salon dowódcy[25]. Marynarze mieli kubryki na pokładzie bateryjnym i spali w hamakach[25].

Uzbrojenie[edytuj | edytuj kod]

Artyleria główna[edytuj | edytuj kod]

Działo 152 mm bez maski na „Dianie”

Uzbrojenie główne okrętów początkowo stanowiło osiem dział kalibru 152,4 mm Canet(inne języki)[26]. Po jednym dziale umieszczono centralnie na pokładzie dziobowym i rufowym, a po trzy na pokładzie górnym na każdej z burt – z tego dwie pierwsze pary umieszczono w rejonie mostka i pierwszego komina na sponsonach, a ostatnią parę na pokładzie na rufie[27]. Na wprost do przodu i tyłu mogły teoretycznie strzelać po trzy działa, a salwę burtową tworzyło pięć dział[27]. Kąt podniesienia luf wynosił od -6° do +15°, a maksymalna donośność 9800 m[27]. Zapas amunicji wynosił 1414 nabojów (około 176 na lufę), rozmieszczonych w czterech komorach, skąd podawane były elektrycznymi windami[28]. Działa były rozdzielnego ładowania, z ładunkami miotającymi w łusce[28]. Strzelały pociskami przeciwpancernymi, burzącymi lub szrapnelami o masie 41,4 kg[28]. Szybkostrzelność wynosiła do 5 strzałów na minutę (spadała do 2 w razie konieczności ręcznej obsługi wind z komór)[28]. Działa głównego kalibru, podobnie jak pozostałe, były produkcji petersburskich Zakładów Obuchowskich[29]. Działa te początkowo nie otrzymały masek ochronnych, z wyjątkiem „Aurory” w 1904 roku[30]. Również w 1904 roku „Aurora” jako pierwsza została wyposażona w celowniki optyczne dział kalibru 152 mm i 75 mm[30].

Artyleria pomocnicza[edytuj | edytuj kod]

Działa 75 mm „Aurory” uszkodzone po bitwie pod Cuszimą

Uzbrojenie pomocnicze, przeznaczone do zwalczania torpedowców, stanowiły początkowo 24 działa kalibru 75 mm L/50 systemu Canet, na pojedynczych podstawach Mellera, z tego 12 w stanowiskach w burtach na pokładzie bateryjnym, a 12 na pokładzie górnym na śródokręciu, za nadburciem[31]. Połowa z nich stanowiła salwę burtową, przy tym dwa działa po bokach salonu kapitana mogły strzelać na wprost w kierunku rufy[31]. Kąt podniesienia luf wynosił od -10° do +20°, a maksymalna donośność 7000 m[31]. Strzelały pociskami przeciwpancernymi o masie 4,9 kg, a zapas amunicji scalonej wynosił 6240 nabojów (260 na lufę), rozmieszczonych w ośmiu komorach[28]. Z komór naboje były ponoszone w 16-nabojowych pakietach, które były następnie podwieszane na wzdłużnej szynie i rozwożone między stanowiskami[29]. Szybkostrzelność wynosiła do 10 strzałów na minutę[28].

Początkowo uzbrojenie uzupełniało osiem działek szybkostrzelnych kalibru 37 mm L/22,8 Hotchkiss, po dwa na mostku dziobowym i rufowym i cztery na marsie bojowym[29]. Miały donośność 2778 m, a ich maksymalna szybkostrzelność wynosiła do 30 strzałów na minutę[29]. Działka na marsie miały anachroniczne już przeznaczenie głównie do ochrony przed abordażem[28]. Typowe dla rosyjskich okrętów I rangi uzbrojenie stanowiły wreszcie dwie armaty kalibru 63,5 mm Baranowskiego na lawetach kołowych dla oddziałów desantowych[27]. Do działek kalibru 37 mm zabierano 3600 nabojów, a do armat desantowych aż 1440[28]. W toku służby okręty wyposażano w karabiny maszynowe Maxima – w 1904 roku „Aurora” otrzymała dwa na mostku dziobowym[30].

Broń podwodna[edytuj | edytuj kod]

Okręty miały początkowo trzy stałe wyrzutnie torpedowe kalibru 381 mm, z tego jedną nadwodną, umieszczoną w stewie dziobowej, i dwie podwodne strzelające na każdą z burt[28]. Podwodne wyrzutnie znajdowały się we wspólnym przedziale pod pokładem pancernym, nad centralą, umieszczone prostopadle do zbiegających się burt (z niewielkim nachyleniem ich osi w kierunku dziobu)[32]. Celowanie odbywało się całym okrętem[33]. Zapas wynosił osiem torped, w tym dwie dla wyrzutni dziobowej[33]. Torpedy Whiteheada miały długość 5,18 m i zasięg do 1800 m[28]. Ponadto okręty zabierały w komorze minowej wewnątrz kadłuba 35 min, które mogły być stawiane z łodzi[28]. Kutry krążowników mogły także być uzbrojone w miotacze niesamobieżnych torped kalibru 254 mm, wyrzucanych ładunkiem prochowym, których na okręcie przewożono sześć[33].

Zmiany uzbrojenia[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie rosyjsko-japońskiej, oba ocalałe rosyjskie okręty były kilkakrotnie przezbrajane, a miejsca niektórych dział przesuwano. Wkrótce po wojnie, na podstawie doświadczeń z niej płynących wzmocniono artylerię główną o dwa działa, do 10 dział kalibru 152 mm, wyposażonych w maski ochronne, zmniejszając liczbę dział kalibru 75 mm do 20[15]. Dodatkową parę dział umieszczono przed rufową parą dział burtowych głównego kalibru, na niewielkich sponsonach, na miejscu dział 75 mm[34]. Zdjęto też mało przydatne wyrzutnie torped, miny i marsy bojowe z działkami 37 mm[15]. Zimą 1914/1915 roku krążowniki wyposażono w tory minowe na pokładzie i przystosowano do stawiania 150 min wz. 08 („Aurora”) lub 126 min („Diana”)[35].

„Diana” po przezbrojeniu w działa 130 mm

Na przełomie wiosny i lata 1915 roku „Diana” została przezbrojona w 10 nowych długolufowych dział kalibru 130 mm L/55[36]. Działa te strzelały pociskami o masie 36,86 kg i początkowo kąt podniesienia lufy wynosił 20°, a donośność 15 364 m[36]. Szybkostrzelność wynosiła do 10 strzałów na minutę[36]. Zapas amunicji wynosił 1500 nabojów rozdzielnego ładowania (po 150 na lufę)[37]. Dla zwiększenia kąta ostrzału działo rufowe przesunięto nieco w kierunku rufy, a dwa znajdujące się po jego bokach rozsunięto bardziej ku burtom, tworząc małe sponsony[35]. Cztery zdjęte działa kalibru 152 mm zamontowano natomiast na „Aurorze”, podnosząc ich liczbę do 14 i usuwając przy tym 16 mało przydatnych armat kalibru 75 mm, z zaślepieniem ich stanowisk burtowych[35]. Oprócz pojedynczych dział na dziobie i rufie, na każdej z burt były ustawione po trzy działa w grupie dziobowej i rufowej, a salwę burtową tworzyło osiem dział[34]. Zimą 1916/1917 roku na „Aurorze” zwiększono kąt podniesienia dział do 25° i również przesunięto działa dziobowe i rufowe dalej ku krańcom, a ostatnią rufową parę dział rozsunięto bardziej ku burtom[38]. Dalszym zmianom uzbrojenia „Aurora” podlegała już jako okręt szkolny[39].

Podczas I wojny światowej na okrętach montowano też działa przeciwlotnicze. Na początku 1916 roku „Aurora” otrzymała brytyjskie działko automatyczne 40 mm Vickers na mostku rufowym[40]. W lipcu tego roku oba okręty otrzymały cztery armaty 75 mm Canet na podstawach przeciwlotniczych Mellera[41]. Dopiero w 1923 roku „Aurora” otrzymała przewidziane w 1917 roku armaty przeciwlotnicze 76 mm Lendera, a potem jej uzbrojenie jeszcze się zmieniało[38][39].

Opancerzenie[edytuj | edytuj kod]

Schemat opancerzenia (z maskami dział)

Opancerzenie stanowił typowy dla krążowników pancernopokładowych wewnętrzny pokład pancerny w formie skorupy żółwia pokryty płytami ze stosunkowo miękkiej niklowej stali[26]. Płaska część pokładu znajdowała się na wysokości 0,6 m nad linią wodną, a na samym dziobie i rufie schodziła pod wodę[42]. Po bokach pokład schodził skosami pod kątem 40° do burt, łącząc się z nimi na głębokości 1,35 m pod linią wodną[42]. Grubość pancerza wynosiła w środkowej płaskiej części 38 mm, na skosach bocznych 63,5 mm, a w ich najniższej części bezpośrednio przylegającej do burt 50,8 mm (grubości zaprojektowane były w systemie calowym)[42]. Stalowy pokład miał grubość 12,7 mm[42], co zwiększało efektywną grubość opancerzenia do 80 mm na skosach. Jedynie nad maszynowniami pokład miał wypukłość z powodu wysokości maszyn, sięgając 1,1 m nad linię wodną[42]. Osłony luków maszynowni miały grubość 25,4 mm[42]. Płyty na pancerz pokładu były sprowadzane z Francji, gdyż w Rosji ich jeszcze nie produkowano[8].

Poszczególne elementy konstrukcji były ponadto opancerzone pancerzem pionowym ze stali chromoniklowej[26]. Najgrubszy pancerz ścian grubości 152 mm miała wieża dowodzenia, przy tym z tyłu miała otwarte wejście osłonięte taką samą płytą[27]. Wieża początkowo miała szczelinę obserwacyjną wysokości 304,8 mm[15]. Dach wieży wykonany był z małomagnetycznej stali grubości 51 mm, dla zniwelowania wpływu na kompasy, a szyb komunikacyjny pod nią do centrali pod pokładem pancernym miał grubość ścian 89 mm[27]. Ponadto szyby wind amunicyjnych, dolne części przewodów kominowych i osłony niektórych przewodów miały pancerz grubości 38 mm[26]. Masa pancerza ogółem wynosiła 707 ton (ok. 10% wyporności)[14]. „Aurora” otrzymała w 1904 roku maski przeciwodłamkowe dział artylerii głównej grubości 25,4 mm, a „Diana” po wojnie rosyjsko-japońskiej[43]. Po wojnie rosyjsko-japońskiej zmodyfikowano konstrukcję wież dowodzenia, które miały teraz w ścianach szczeliny wysokości 76,2 mm[15].

Napęd[edytuj | edytuj kod]

Okręty napędzały trzy trzycylindrowe pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania, o łącznej mocy indykowanej 11 610 KM[44]. Miały cylindry o średnicach: 800 cm (wysokiego ciśnienia), 1270 cm (średniego ciśnienia) i 1900 cm (niskiego ciśnienia) oraz skok tłoka 870 cm[44]. Na próbach okręty przekroczyły moc projektową, osiągając do 13 100 KM w przypadku „Pałłady”[25]. Ciśnienie w cylindrach wysokiego ciśnienia wynosiło 12,9 atmosfer[44]. Parę dla maszyn wytwarzały 24 kotły wodnorurkowe systemu Belleville produkcji Zakładu Bałtyckiego, rozmieszczonych w trzech kotłowniach, po osiem w każdej[45]. Łączna powierzchnia ogrzewalna kotłów wynosiła 3355 m², a łączna powierzchnia rusztów 108 m²[45]. Ciśnienie robocze w kotłach wynosiło 17,2 atmosfer[44]. Spaliny odprowadzane były przez trzy wysokie, proste, rozstawione w równych odstępach kominy, dla każdej kotłowni osobny[45]. Maszyny napędzały bezpośrednio trzy trzyłopatowe śruby z brązu o średnicy 4,09 m[44]. Przy pełnej mocy prędkość obrotowa wynosiła 135 obr./min[46].

Napęd miał umożliwiać osiąganie średniej prędkości maksymalnej 20 węzłów, lecz żaden z okrętów nie rozwinął na próbach prędkości projektowej, osiągając prędkości średnie powyżej 19 węzłów[47].

Normalny projektowy zapas paliwa – węgla – wynosił 800 ton, a pełny 972 tony, lecz faktycznie maksymalny wynosił 1040 ton (dla „Diany”)[44]. Węgiel mieścił się w 24 burtowych zasobniach po bokach kotłowni (12 dolnych i 12 górnych) oraz 8 zapasowych nad skosami pokładu pancernego nad maszynowniami[44]. W przypadku „Aurory”, liczbę górnych zasobni zwiększono do 20 i zapas normalny węgla do 912 ton, lecz zapas pełny zmniejszono do 965 ton[48]. Zasięg projektowy wynosił 4000 mil morskich przy prędkości 10 węzłów z pełnym zapasem węgla[44]. Faktyczny zasięg przy takiej prędkości przy częściowym zużyciu siłowni podczas służby bojowej wynosił 2570 mil (dla krążownika „Diana” w 1904 roku)[49].

Wyposażenie[edytuj | edytuj kod]

Energię elektryczną wytwarzały cztery główne prądnice parowe (dynamomaszyny) firmy Union o mocy po 67,2 kW, wytwarzające prąd stały o napięciu 105 V, umieszczone pod pokładem pancernym po dwie na dziobie i rufie[50]. Ponadto dwie pomocnicze prądnice o mocy po 33,6 kW znajdowały się na górnym pokładzie[50]. Łączna moc wytworników prądu wynosiła 336 kW[50]. Odbiornikami prądu były m.in. lampy oświetlenia, pompy, wentylatory, maszyna sterowa i winda kotwiczna[50]. Okręty były wyposażone ponadto w sześć reflektorów bojowych[50]. Do oświetlenia awaryjnego służyły lampy naftowe[50]. Przed wypłynięciem na Daleki Wschód wszystkie trzy okręty zostały wyposażone w radiostacje, umieszczone w pokładówce na rufie (przewidzianej według projektu na marszową kabinę dowódcy)[24].

Okręty miały otrzymać trzy nowoczesne kotwice Halla o masie 4,3 tony, importowane początkowo z Wielkiej Brytanii, lecz otrzymała je tylko „Aurora”, a pozostałe okręty dla przyspieszenia wyposażono w stosowane do tej pory kotwice patentowe systemu Martina, produkcji Zakładów Iżorskich[6].

Początkowo okręty wyposażone były w sieci przeciwtorpedowe, rozkładane na 20 wytykach, używane podczas kotwiczenia, a w razie konieczności w ruchu z prędkością do 6 węzłów[33]. Usunięto je po wojnie rosyjsko-japońskiej[15].

Okręty miały dwa kutry parowe o długości 9,14 m i osiem łodzi wiosłowych różnych rozmiarów (18- i 16-wiosłowe barkasy, 14- i 12-wiosłowe kutry, dwa 6-wiosłowe welboty, dwa jały)[51].

Służba[edytuj | edytuj kod]

Uwaga: daty do 1918 roku w kalendarzu juliańskim (starego stylu)

„Pałłada” i „Diana” do 1904 roku[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Pałłada (1899).
„Diana” przed wyjściem na Daleki Wschód w 1902 roku, w malowaniu pokojowym

„Pałłada” i „Diana” uzyskały gotowość bojową w 1902 roku i 17 października tego roku wyszły z Kronsztadu na Daleki Wschód, po czym dotarły w kwietniu 1903 roku do rosyjskiej bazy Port Artur, wchodząc tam w skład Eskadry Oceanu Spokojnego[52]. Brały następnie udział w walkach pod Port Artur podczas wojny rosyjsko-japońskiej, począwszy od ataku japońskich torpedowców na redę bazy w nocy z 26 na 27 stycznia 1904 roku. „Pałłada” została wówczas uszkodzona jedną torpedą i osadzona na mieliźnie, mimo to ostrzeliwała jednostki japońskie w dziennej bitwie pod Port Artur, w której brała udział „Diana”[53]. „Diana” następnie służyła głównie do pełnienia dozorów na zewnętrznej redzie Port Artura, a 28 kwietnia dołączyła do niej wyremontowana „Pałłada”[54]. Podobnie, jak z innych rosyjskich okrętów, część artylerii zdjęto z nich na front lądowy[54]. Okręty wzięły udział w pierwszej próbie przebicia się eskadry rosyjskiej do Władywostoku 10 czerwca, zakończonej zawróceniem okrętów rosyjskich po natknięciu się na siły japońskiej blokady[54].

28 lipca oba okręty wzięły udział w drugiej nieudanej próbie przebicia się do Władywostoku, zakończonej bitwą na Morzu Żółtym. Z powodu małej prędkości maksymalnej nie mogły towarzyszyć krążownikom „Askold” i „Nowik” w próbie przełamania blokady i „Pałłada” powróciła z siłami głównymi do Port Artura, z lekkimi uszkodzeniami[55]. „Diana” natomiast, mimo przebicia poniżej linii wodnej, odłączyła się w nocy w celu próby dotarcia do Władywostoku, ale ostatecznie popłynęła 12 sierpnia do francuskiego Sajgonu, gdzie 29 sierpnia została internowana[56]. Po tej bitwie duże rosyjskie okręty nie podejmowały już prób przebicia się z twierdzy. „Pałłada” uczestniczyła jeszcze w sierpniu w ostrzale wojsk japońskich w wewnętrznej redy, lecz do września zdjęto z niej większość dział 75 mm i 152 mm[57]. Od października „Pałłada” była ostrzeliwana przez ciężką artylerię, a po uzyskaniu przez Japończyków możliwości korygowania ognia, 24 listopada 1904 roku została zatopiona w Port Artur na płytkiej wodzie[57].

„Pałłada” w służbie japońskiej jako „Tsugaru”

Po zdobyciu przez Japończyków bazy, 12 sierpnia 1905 roku (nowego stylu) „Pałłada” została podniesiona z dna, a 22 sierpnia formalnie wcielona do służby japońskiej jako krążownik II klasy „Tsugaru”[58]. Po odholowaniu do Sasebo, okręt był remontowany przez następne pięć lat, po czym w 1910 roku wszedł do służby w roli krążownika szkolnego[58]. 1 kwietnia 1920 okręt przeklasyfikowano na stawiacz min, dostosowany do stawiania 300 min[58]. W 1922 roku „Tsugaru” wycofano ze służby, po czym został zatopiony jako cel dla lotnictwa 27 maja 1924 roku[59].

„Aurora” i „Diana” od 1905 roku[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Aurora (1900).
„Aurora” z uszkodzeniami po bitwie pod Cuszimą, 1905 rok

„Aurora” po osiągnięciu gotowości bojowej we wrześniu 1903 roku wyszła w rejs na Daleki Wschód, dołączając na Morzu Śródziemnym do zespołu kontradmirała A. Wireniusa, lecz po wybuchu wojny z Japonią zespół ten został z Dżibuti zawrócony do Rosji[60]. Została następnie włączona do 2. Eskadry Oceanu Spokojnego i 2 października 1904 roku wyszła z nią ponownie na Daleki Wschód, płynąc wokół Afryki[60]. W dniach 14-15 (27-28) maja 1905 roku „Aurora” wzięła udział w przegranej bitwie pod Cuszimą, w której razem z innymi krążownikami pancernopokładowymi ochraniała statki transportowe[60]. W toku bitwy walczyła z japońskimi krążownikami, otrzymując 18 lub według innych źródeł 21 trafień[61]. „Aurora” przetrwała bitwę i zdołała 21 maja dotrzeć do amerykańskiej bazy w Manili, gdzie została internowana do końca wojny[61].

„Diana” po 1908 roku

Po zakończeniu wojny i internowania, „Diana” 8 stycznia, a „Aurora” 19 lutego 1906 roku powróciły do Rosji na Bałtyk[62]. „Diana” trafiła następnie do trwającego dwa lata gruntownego remontu[56]. Na obu krążownikach uzbrojenie zostało wzmocnione do 10 dział 152 mm z maskami ochronnymi, przy czym zdjęto cztery działa 75 mm, wyrzutnie torped i miny[15]. Okręty przydzielono do oddziału szkolnego i od października 1909 do marca 1910 roku odbyły rejs z kadetami na Morze Śródziemne[63]. Od września 1911 do lipca 1912 roku „Aurora” odbyła kolejny rejs szkolny do Syjamu i na Jawę[63]. W 1912 roku „Dianę” rozbrojono i zdecydowano przystosować do roli okrętu-bazy, a następnie szkolnego okrętu artyleryjskiego[64]. Dopiero jednak w obliczu wybuchu wojny światowej w lipcu 1914 roku uzbrojono ją tymczasowo w osiem dział kalibru 120 mm[36].

W początkowym okresie I wojny światowej oba okręty, wcielone do 2. Brygady Krążowników Floty Bałtyckiej, pełniły służbę dozorową[35]. Pod koniec roku „Diana” została przezbrojona powtórnie w 10 dział 152 mm i 4 działa 75 mm, a następnie zimą oba okręty wyposażono w tory minowe i przystosowano do stawiania min[35]. Wreszcie na przełomie wiosny i lata 1915 roku „Diana” została przezbrojona w 10 nowych dział kalibru 130 mm, a liczbę dział 152 mm „Aurory” zwiększono do 14[35]. 16 czerwca 1916 roku „Diana” wyszła w składzie zespołu na rejs bojowy pod Norrköping, w trakcie którego doszło 17 czerwca do starcia rosyjskiego zespołu z niemieckimi niszczycielami, bez potwierdzonych strat po obu stronach[65]. Po uzbrojeniu w cztery działa przeciwlotnicze kalibru 75 mm, oba okręty zostały następnie skierowane w lipcu do patrolowania Zatoki Ryskiej[38]. „Aurora” przebywała tam do sierpnia, po czym została skierowana do remontu w Piotrogrodzie, a „Diana” – do października 1916 roku[38]. Podczas rewolucji lutowej w 1917 roku na stacjonującej w Helsinkach „Dianie” zabito starszego oficera, a na remontowanej „Aurorze” dowódcę[38]. Ponownie 3 października 1917 roku „Diana” została wysłana do wsparcia sił walczących w Zatoce Ryskiej, lecz nie weszła już tam z uwagi na odwrót rosyjski, ostrzeliwując tylko samoloty[65].

Pozostająca w Piotrogrodzie „Aurora” zyskała sławę na skutek udziału okrętu i jego marynarzy w rewolucji październikowej, która wybuchła 25 października/7 listopada 1917 roku i rozpoczęła wojnę domową w Rosji. Z okrętu oddano tego dnia na polecenie komitetu bolszewickiego strzał ślepym nabojem w celu zaalarmowania okrętów na Newie do stanu gotowości[38]. Późniejsza propaganda rozpowszechniła i utrwaliła wersję, że był to sygnał do udanego ataku na Pałac Zimowy, względnie że okręt ostrzeliwał ten pałac, co nie miało pokrycia w rzeczywistych wydarzeniach, lecz uczyniło z „Aurory” symbol rewolucji[66]. „Diana” pozostawała wówczas w Helsinkach, po czym z uwagi na zagrożenie przez niemieckie natarcie, między 22 a 27 grudnia 1917 roku wraz z głównymi siłami Floty Bałtyckiej przeszła do Piotrogrodu w trudnych warunkach zalodzenia, w tzw. lodowym przejściu[65]. Z uwagi na braki załóg oraz potrzeby frontu lądowego, w 1918 roku oba okręty zostały rozbrojone i odstawione na konserwację w Kronsztadzie[67]. „Diana” została ostatecznie sprzedana w 1922 roku na złom do Niemiec[65]. Z powodu lepszego stanu technicznego, „Aurora” natomiast została zachowana do celów szkolnych[67].

„Aurora” jako okręt muzeum

W 1923 roku „Aurora” została reaktywowana jako okręt szkolny i przezbrojona w 10 dział kalibru 130 mm oraz działa przeciwlotnicze 76 mm[39]. Brała udział w rejsach na Bałtyku, w tym zagranicznych[39]. Z uwagi na zużycie napędu, po remoncie w latach 1933–1935 służyła już tylko jako stacjonarny hulk szkolny[39]. Po niemieckim ataku na ZSRR podczas II wojny światowej „Aurora” stacjonowała w Oranienbaumie i walczyła we wrześniu 1941 roku z niemieckimi nalotami[68]. Na skutek ostrzału artylerii, 1 października 1941 roku okręt zatonął na płyciźnie, po czym został podniesiony 20 lipca 1944 roku[69]. Zdecydowano zachować krążownik jako hulk szkolny i pomnik rewolucji. Podczas remontu usunięto dwie maszyny parowe i część kotłów, a podwodną część kadłuba pokryto warstwą betonu, zrekonstruowano też uzbrojenie do podobnego do historycznego stanu z 1917 roku[69]. W listopadzie 1948 roku została zakotwiczona stałe na Newie w Leningradzie, a następnie na pokładzie utworzono muzeum[70]. W latach 1984–1987 „Aurora” jako okręt muzeum przeszła generalny remont, wiążący się jednak z zastąpieniem znacznej części oryginalnej konstrukcji okrętu przez nową – przede wszystkim odcięto i zbudowano nową całą część podwodną, ze współczesnych materiałów[71].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W latach 80. XIX wieku Rosja zbudowała cztery różne krążowniki pancerne (w tym „Admirał Nachimow”), dwa słabe krążowniki pancernopokładowe typu Witiaz oraz względnie nowoczesny krążownik pancernopokładowy „Admirał Korniłow” zamówiony we Francji, a na początku lat 90. zbudowała tylko duży krążownik pancerny „Ruryk” (Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905 1979 ↓, s. 186-193).
  2. ↑ Artylerię główną zamieniono z 2 dział 203 mm i 8 dział 152 mm na 10 dział 152 mm (czerwiec 1895 roku), po czym na 6 dział 152 mm i 6 dział 120 mm (luty 1896 roku), po czym ponownie na 10 dział 152 mm (kwiecień 1896 roku) i ostatecznie 8 takich dział (listopad 1896 roku). Artylerię pomocniczą zamieniono z 27 dział 57 mm na 27 dział typowego kalibru 47 mm, po czym na 20 dział 75 mm (kwiecień 1896 roku), a w toku budowy na 24 działa (Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 9-12, 15)
  3. ↑ Według Skworcow 2016 ↓, s. 5, 11 głównym okrętem była „Pałłada”, lecz typ nazwano od drugiego okrętu typem Diana. „Aurora” na etapie zamówienia była oficjalnie określona jako: „krążownik o wyporności 6630 ton typu Diana” (Skworcow 2016 ↓, s. 12). Typ określany jest jako Diana także według Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 5. Część literatury nazywa go mimo to typem Pałłada (np.Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905 1979 ↓, s. 194).
  4. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 26 nazywa pokłady, od dołu: pancerny, bateryjny lub mieszkalny (żyłoj) i górny, a Skworcow 2016 ↓, s. 32: mieszkalny (pancerny), bateryjny i górny.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Sobański 2009 ↓, s. 5.
  2. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 5-6.
  3. ↑ a b c d Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 7-8.
  4. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 9-12.
  5. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 11-12.
  6. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 17.
  7. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 5, 137.
  8. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 13.
  9. ↑ a b Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 15.
  10. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 14.
  11. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 18-19.
  12. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 20-23.
  13. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 104-106.
  14. ↑ a b Suliga 1993 ↓, s. 20-21.
  15. ↑ a b c d e f g h i Skworcow 2016 ↓, s. 154.
  16. ↑ a b c Siergiej Winogradow, Aleksiej Fiedieczkin: Bronienosnyj kriejsier «Bajan» i jego potomki. Od Port-Artura do Moonzunda. Moskwa: Jauza / EKSMO, 2011, s. 11-13. ISBN 978-5-699-51559-2. (ros.).
  17. ↑ Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905 1979 ↓, s. 224.
  18. ↑ Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905 1979 ↓, s. 228-229.
  19. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 43-44.
  20. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 45.
  21. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 26.
  22. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 63.
  23. ↑ a b c d e Skworcow 2016 ↓, s. 32.
  24. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 80-81.
  25. ↑ a b c d e f g h Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 46.
  26. ↑ a b c d Skworcow 2016 ↓, s. 64.
  27. ↑ a b c d e f Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 33-34.
  28. ↑ a b c d e f g h i j k Skworcow 2016 ↓, s. 65.
  29. ↑ a b c d Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 37-38.
  30. ↑ a b c Skworcow 2016 ↓, s. 137.
  31. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 35.
  32. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 37, 74.
  33. ↑ a b c d Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 39.
  34. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 177.
  35. ↑ a b c d e f Skworcow 2016 ↓, s. 167-168.
  36. ↑ a b c d Sobański 2010b ↓, s. 20.
  37. ↑ Sobański 2010b ↓, s. 21.
  38. ↑ a b c d e f Skworcow 2016 ↓, s. 175-176.
  39. ↑ a b c d e Sobański 2010c ↓, s. 23-25.
  40. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 170.
  41. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 173-174.
  42. ↑ a b c d e f Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 32-33.
  43. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 137, 154.
  44. ↑ a b c d e f g h Skworcow 2016 ↓, s. 75-76.
  45. ↑ a b c Skworcow 2016 ↓, s. 71.
  46. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 40.
  47. ↑ Sobański 2009 ↓, s. 12.
  48. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 43.
  49. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 128.
  50. ↑ a b c d e f Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 44.
  51. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 78.
  52. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 50-53.
  53. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 56.
  54. ↑ a b c Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 59-61.
  55. ↑ Nowikow i Siergiejew 2009 ↓, s. 62-65.
  56. ↑ a b Sobański 2010b ↓, s. 17-18.
  57. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 133-135.
  58. ↑ a b c Sobański 2010a ↓, s. 28.
  59. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 136.
  60. ↑ a b c Sobański 2010c ↓, s. 16-17.
  61. ↑ a b Sobański 2010c ↓, s. 18-19.
  62. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 148.
  63. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 155-158.
  64. ↑ Sobański 2010b ↓, s. 19.
  65. ↑ a b c d Sobański 2010b ↓, s. 21-22.
  66. ↑ Skworcow 2016 ↓, s. 178-179.
  67. ↑ a b Skworcow 2016 ↓, s. 181.
  68. ↑ Sobański 2010c ↓, s. 23-24.
  69. ↑ a b Sobański 2010c ↓, s. 25.
  70. ↑ Sobański 2010c ↓, s. 26.
  71. ↑ Nitka 2017 ↓, s. 68.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Andrzej Nitka. Trzydziestoletni symbol stuletniej rewolucji. „Morze”. Nr 10/2017. III (25), październik 2017. Warszawa. ISSN 2543-5469. 
  • Wiktor Nowikow, Aleksandr Siergiejew: Bogini Rossijskogo fłota «Awrora», «Diana», «Pałłada». Moskwa: Jauza / Kollekcyja / EKSMO, 2009. ISBN 978-5-699-33382-0. (ros.).
  • Aleksiej Skworcow: Kriejsier «Awrora» i jejo «sisterszypy» «Diana» i «Pałłada». «Fłag podniat′!». Moskwa: Jauza / EKSMO / Gangut, 2016. ISBN 978-5-699-88643-2. (ros.).
  • Maciej Sobański. Bałtyckie boginie. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 6/2009. XVII (98), listopad – grudzień 2009. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maciej Sobański. Bałtyckie boginie. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 1/2010. XVII (99), styczeń – luty 2010. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maciej Sobański. Bałtyckie boginie. Część III. „Okręty Wojenne”. Nr 2/2010. XIX (100), marzec – kwiecień 2010. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Maciej Sobański. Bałtyckie boginie. Część IV. „Okręty Wojenne”. Nr 4/2010. XVII (102), lipiec – sierpień 2010. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Siergiej Suliga: Korabli Russko-Japonskoj wojny. Rossijskij fłot. Moskwa: Askold, 1993, seria: Arsienał. ISBN 5-86579-001-3. (ros.).
  • Conway’s All the world’s fighting ships 1860–1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 0-85177-133-5. (ang.).
Krążowniki pancernopokładowe typu Diana

Typy rosyjskich okrętów z okresu I wojny światowej
Drednoty
Krążowniki liniowe
Okręty liniowe
Krążowniki pancerne
Krążowniki pancernopokładowe
Krążowniki lekkie
Niszczyciele
Torpedowce
Okręty podwodne
Kanonierki
Stawiacze min
Trałowce
Transportowce wodnosamolotów

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj okręt pojedynczy (unikatowy)
  2. ↑ a b c d e f g budowa anulowana/projekt
  3. ↑ okręt zdobyczny
  4. ↑ a b ukończone po I wojnie światowej
  5. ↑ a b c d e przebudowa
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Krążowniki_pancernopokładowe_typu_Diana&oldid=71922960”