Gustav Radbruch

Gustav Radbruch (ur. 21 listopada 1878 w Lubece, zm. 23 listopada 1949 w Heidelbergu) – niemiecki filozof i profesor prawa, przedstawiciel neokantowskiej szkoły badeńskiej.

Przeszedł do historii głównie dzięki tzw. formule Radbrucha (lex iniustissima non est lex), zgodnie z którą przepisy prawa pozytywnego (stanowionego), które są "rażąco, w najwyższym stopniu sprzeczne" z zasadami sprawiedliwości, mogą i powinny być w procesie stosowania prawa traktowane tak, jakby w ogóle nie obowiązywały.

O formule Radbrucha należy mówić w odpowiednim kontekście historycznym. Przed II wojną światową w zachodniej filozofii prawa popularny był skrajny, ortodoksyjny pozytywizm prawniczy zakładający, że każda norma prawna, wydana przez odpowiedni organ państwowy w odpowiedniej formie i w odpowiedni sposób jest częścią systemu prawa i bezwzględnie obowiązuje.

Swojego rodzaju próbę dla pozytywizmu prawniczego przyniosło tragiczne doświadczenie państwa hitlerowskiego, którego organy stanowiły prawo zgodnie z pozytywistycznymi kryteriami legalności, ale z pogwałceniem podstawowych zasad moralnych. Orzeczenia Trybunału Norymberskiego musiały się zatem odwoływać nie do niemieckiego prawa stanowionego, ale do abstrakcyjnego "prawa natury" i moralnych ocen sędziów.

Wtedy zastosowano formułę Radbrucha pozwalająca rozpoznać i wyeliminować ustawowe bezprawie (Unrecht). Formułę Radbrucha zaczął wykorzystywać Federalny Trybunał Konstytucyjny najpierw w odniesieniu do prawa Niemiec nazistowskich, a w latach 90. także prawa NRD (w szczególności słynnego przypadku strzelców na murze). Koncepcje Radbrucha przesunęły tym samym niemiecką doktrynę prawa od coraz bardziej niepopularnego pozytywizmu prawnego ku koncepcjom prawnonaturalnym.

W III Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny nie odwołał się do formuły Radbrucha. Opowiedziano się za pozytywistyczną koncepcją prawa, co spowodowało nieuchylenie systemu prawa uchwalonego w okresie PRLu, mimo że było ono w wielu przypadkach niemoralne i niehumanitarne.