Dialekt wielkopolski: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
uzupenienie |
BartekChom (dyskusja | edycje) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Jezyki i dialekty Europa Srodkowo Wsch..jpg|thumb| |
[[Plik:Jezyki i dialekty Europa Srodkowo Wsch..jpg|thumb|350px|Języki i dialekty [[Europa Środkowa|Europy Środkowo-Wschodniej]], '''B2'''-dialekt wielkopolski]] |
||
'''Dialekt wielkopolski''' – jeden z dialektów [[język polski|języka polskiego]], używany w [[Wielkopolska|Wielkopolsce]]. |
'''Dialekt wielkopolski''' – jeden z dialektów [[język polski|języka polskiego]], używany w [[Wielkopolska|Wielkopolsce]]. |
||
Obecnie obejmuje tereny ograniczone linią przechodzącą nieco na południe od [[Koło (województwo wielkopolskie)|Koła]], [[Kalisz]]a, [[Ostrów Wielkopolski|Ostrowa Wielkopolskiego]], [[Rawicz]]a i [[Babimost]]u, na zachód od [[Międzychód|Międzychodu]], do [[Noteć|Noteci]] koło [[Krzyż]]a, i wzdłuż tej rzeki do jej źródeł i do [[Warta|Warty]] pod Kołem |
Obecnie obejmuje tereny ograniczone linią przechodzącą nieco na południe od [[Koło (województwo wielkopolskie)|Koła]], [[Kalisz]]a, [[Ostrów Wielkopolski|Ostrowa Wielkopolskiego]], [[Rawicz]]a i [[Babimost]]u, na zachód od [[Międzychód|Międzychodu]], do [[Noteć|Noteci]] koło [[Krzyż]]a, i wzdłuż tej rzeki do jej źródeł i do [[Warta|Warty]] pod Kołem<ref name="webpark">http://artur.czesak.webpark.pl/Stronica/Dialwlkp.html</ref>. |
||
Wyróżnia się gwary<ref name="webpark" /> |
Wyróżnia się gwary<ref name="webpark" /> |
||
* Wielkopolski środkowej, |
* Wielkopolski środkowej, |
||
* Wielkopolski południowej (część południowa, od powiatów [[powiat leszczyński|leszczyńskiego]], [[powiat gostyński|gostyńskiego]], [[powiat krotoszyński|krotoszyńskiego]], [[powiat ostrowski|ostrowskiego]] i [[powiat kaliski|kaliskiego]] włącznie), |
* Wielkopolski południowej (część południowa, od powiatów [[powiat leszczyński|leszczyńskiego]], [[powiat gostyński|gostyńskiego]], [[powiat krotoszyński|krotoszyńskiego]], [[powiat ostrowski (województwo wielkopolskie)|ostrowskiego]] i [[powiat kaliski|kaliskiego]] włącznie), |
||
* [[gwary zachodniowielkopolskie|Wielkopolski zachodniej]] (na zachód od [[Pniewy|Pniew]], [[Nowy Tomyśl|Nowego Tomyśla]] i [[Wolsztyn]]a) |
* [[gwary zachodniowielkopolskie|Wielkopolski zachodniej]] (na zachód od [[Pniewy|Pniew]], [[Nowy Tomyśl|Nowego Tomyśla]] i [[Wolsztyn]]a) |
||
* [[gwary północnowielkopolskie|Wielkopolski północnej]] (na północ od [[Gniezno|Gniezna]] i [[Międzychód|Międzychodu]]). |
* [[gwary północnowielkopolskie|Wielkopolski północnej]] (na północ od [[Gniezno|Gniezna]] i [[Międzychód|Międzychodu]]). |
||
Według |
Według większości językoznawców [[dialekt chełmińsko-kociewsko-warmiński]] jest odgałęzieniem dialektu wielkopolskiego<ref>http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=section&id=7&Itemid=17</ref> ([[gwara warmińska]] najczęściej zaliczana do [[dialekt mazowiecki|dialektu mazowieckiego]]<ref>http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=section&id=6&Itemid=16</ref>). |
||
Do cech dialektu należą<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Dubisz | imię = Stanisław | autor link = Stanisław Dubisz | nazwisko2 = Karaś | imię2 = Halina | autor link2 = | nazwisko3 = Kolis | imię3 = Nijola | autor link3 = | tytuł = Dialekty i gwary polskie | wydanie = I | wydawca = [[Wiedza Powszechna]] | miejsce = Warszawa| rok = 1995 | miesiąc = | isbn = 83-2140989-X}}</ref>: |
Do cech dialektu należą<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Dubisz | imię = Stanisław | autor link = Stanisław Dubisz | nazwisko2 = Karaś | imię2 = Halina | autor link2 = | nazwisko3 = Kolis | imię3 = Nijola | autor link3 = | tytuł = Dialekty i gwary polskie | wydanie = I | wydawca = [[Wiedza Powszechna]] | miejsce = Warszawa| rok = 1995 | miesiąc = | isbn = 83-2140989-X}}</ref>: |
||
* brak [[mazurzenie|mazurzenia]] (jedynym wyjątkiem są [[gwary chazackie]], [[gwara chwalimska|chwalimska]] i [[gwara Mazurów wieleńskich|Mazurów wieleńskich]]. |
* brak [[mazurzenie|mazurzenia]] (jedynym wyjątkiem są [[gwary chazackie]], [[gwara chwalimska|chwalimska]] i [[gwara Mazurów wieleńskich|Mazurów wieleńskich]]. |
||
* udźwięczniajaca [[fonetyka międzywyrazowa]] (na całym obszarze) |
* udźwięczniajaca [[ubezdźwięcznienie|fonetyka międzywyrazowa]] (na całym obszarze) |
||
* [[dyftongizacja]], np. ''ptauk'', ''buoso'', ''myj'' (na zachodzie), ''loudzie'' (ptak, boso, my, ludzie) |
* [[dyftongizacja]], np. ''ptauk'', ''buoso'', ''myj'' (na zachodzie), ''loudzie'' (ptak, boso, my, ludzie) |
||
* [[samogłoski nosowe]] wymawiane wąsko i asynchronicznie, np. ''wy̨ch'', ''wiųzać'', ''wszyńdzie'', ''widzom'' (węch, wiązać, wszędzie, widzą) |
* [[samogłoski nosowe]] wymawiane wąsko i asynchronicznie, np. ''wy̨ch'', ''wiųzać'', ''wszyńdzie'', ''widzom'' (węch, wiązać, wszędzie, widzą) |
||
| Linia 24: | Linia 24: | ||
* przejście ''eł'' w ''åu'', ''óu'', np. ''kiåubasa'', ''koukiouka'' |
* przejście ''eł'' w ''åu'', ''óu'', np. ''kiåubasa'', ''koukiouka'' |
||
* formy typu ''koniewi'' obok ''chłopowi'' |
* formy typu ''koniewi'' obok ''chłopowi'' |
||
* formy [[dopełniacz]] |
* formy [[dopełniacz (przypadek)|dopełniacza]] [[liczba pojedyncza|liczby pojedynczej]] rzeczowników [[rodzaj gramatyczny|rodzaju nijakiego]] typu ''kazanio'', ''picio'' |
||
* formy [[mianownik]] |
* formy [[mianownik (przypadek)|mianownika]] [[liczba mnoga|liczby mnogiej]] typu ''kawalyrzo'', ''sołtysio'' |
||
* końcówka ''-ygo'' lub ''-ygó'' w dopełniaczu zaimków, np. ''tanigo'', ''tygo'', ''tegu'', ''tégó'', ''gu'' (go) |
* końcówka ''-ygo'' lub ''-ygó'' w dopełniaczu zaimków, np. ''tanigo'', ''tygo'', ''tegu'', ''tégó'', ''gu'' (go) |
||
* zachowanie końcówki ''-i'' w odmienie [[liczebnik]]ów 5-10, np. ''w szyści miejscach'' |
* zachowanie końcówki ''-i'' w odmienie [[liczebnik]]ów 5-10, np. ''w szyści miejscach'' |
||
Wersja z 22:19, 2 paź 2009
Dialekt wielkopolski – jeden z dialektów języka polskiego, używany w Wielkopolsce.
Obecnie obejmuje tereny ograniczone linią przechodzącą nieco na południe od Koła, Kalisza, Ostrowa Wielkopolskiego, Rawicza i Babimostu, na zachód od Międzychodu, do Noteci koło Krzyża, i wzdłuż tej rzeki do jej źródeł i do Warty pod Kołem[1].
Wyróżnia się gwary[1]
- Wielkopolski środkowej,
- Wielkopolski południowej (część południowa, od powiatów leszczyńskiego, gostyńskiego, krotoszyńskiego, ostrowskiego i kaliskiego włącznie),
- Wielkopolski zachodniej (na zachód od Pniew, Nowego Tomyśla i Wolsztyna)
- Wielkopolski północnej (na północ od Gniezna i Międzychodu).
Według większości językoznawców dialekt chełmińsko-kociewsko-warmiński jest odgałęzieniem dialektu wielkopolskiego[2] (gwara warmińska najczęściej zaliczana do dialektu mazowieckiego[3]).
Do cech dialektu należą[4]:
- brak mazurzenia (jedynym wyjątkiem są gwary chazackie, chwalimska i Mazurów wieleńskich.
- udźwięczniajaca fonetyka międzywyrazowa (na całym obszarze)
- dyftongizacja, np. ptauk, buoso, myj (na zachodzie), loudzie (ptak, boso, my, ludzie)
- samogłoski nosowe wymawiane wąsko i asynchronicznie, np. wy̨ch, wiųzać, wszyńdzie, widzom (węch, wiązać, wszędzie, widzą)
- na południu wymowa beznosówkowa, np. ksiużka, wuchać (książka, wąchać)
- na północy pomieszanie nagłosowego o- i wo-, np. woda, wokno lub uoda, uokno
- na południu przejście n w ń po i, y, np. drabinia, winio, pierzyjnia (drabina, wino, pierzyna)
- silne uproszczenie grup spółgłoskowych, np. leki, stasze, szur (lekki, starsze, szczur)
- brak ubezdźwięcznienia w, np. chwila, twardyj, świat, kwiat (literacka wymowa [chfila, tfardy, śfiat, kfiat])
- przejście eł w åu, óu, np. kiåubasa, koukiouka
- formy typu koniewi obok chłopowi
- formy dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju nijakiego typu kazanio, picio
- formy mianownika liczby mnogiej typu kawalyrzo, sołtysio
- końcówka -ygo lub -ygó w dopełniaczu zaimków, np. tanigo, tygo, tegu, tégó, gu (go)
- zachowanie końcówki -i w odmienie liczebników 5-10, np. w szyści miejscach
- ↑ a b http://artur.czesak.webpark.pl/Stronica/Dialwlkp.html
- ↑ http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=section&id=7&Itemid=17
- ↑ http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=section&id=6&Itemid=16
- ↑ Stanisław Dubisz, Halina Karaś, Nijola Kolis: Dialekty i gwary polskie. Wyd. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995. ISBN 83-2140989-X.