Chanat Kazański: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m flaga wyimaginowana, lata istnienia zbyt precyzyjne jęsli chodzi o początek |
w n1_flaga dodano Herb_Moskovia-1_(Alex_K).svg |
||
| Linia 14: | Linia 14: | ||
|lata_istnienia = |
|lata_istnienia = |
||
|n1 = Wielkie Księstwo Moskiewskie |
|n1 = Wielkie Księstwo Moskiewskie |
||
|n1_flaga = |
|n1_flaga = Herb_Moskovia-1_(Alex_K).svg |
||
|n2 = |
|n2 = |
||
|n2_flaga = |
|n2_flaga = |
||
Wersja z 23:07, 2 mar 2010
| |
| Stolica | |
|---|---|
| Data likwidacji | |
| Religia dominująca | |
Chanat Kazański - państwo z ośrodkiem w Kazaniu powstałe około połowy XV wieku w wyniku rozpadu Złotej Ordy, w 1552 roku podbite przez Wielkie Księstwo Moskiewskie.
Początki Chanatu Kazańskiego związane są z Uług Mehmedem, synem krótkotrwałego chana Złotej Ordy Dżalal ad-Dina (1411 - 1412). Kiedy w roku 1437 ostatecznie przegrał on walkę o tron Złotej Ordy z Küczük Mehmedem (1435 - 1439), odszedł wraz ze swoją ordą z Krymu na północ, gdzie wkrótce pokonał atakującą go armię Wielkiego Księcia Moskiewskiego Wasyla II (1425 - 1462) pod Bielewem w pobliżu granicy moskiewsko-litewskiej. W roku 1438 Uług Mehmed obległ Moskwę i zniszczył Kołomnę, by później w dalszych walkach z wojskami moskiewskimi przesunąć się na wschód wzdłuż rzeki Oki. W roku 1445 syn Uług Mehmeda, Mahmudek (1445 - 1462) pokonał Wasyla II w bitwie pod Suzdalem i wziął go do niewoli, z której ten uwolnił się w zamian za obietnicę zapłacenia ogromnego okupu i podwyższenia trybutu. W tym samym roku Mahmudek zajął też Kazań, należący do miejscowego władcy Ali Bega, tym samym zakładając podwaliny pod istnienie chanatu. W roku następnym Mahmudek zabił swojego ojca, a jego dwaj bracia, Kasym i Jakub uciekli do Moskwy. Kasym otrzymał od Wielkiego Księcia miasto Gorodziec, które na jego cześć zostało nazwane Kasimow i stało się ośrodkiem zależnego od Moskwy Chanatu Kasymowskiego.
Mahmudek panował do roku 1462, potem zaś rządzili jego synowie Chalil (1462-1467) i Ibrahim (1467-1479). Ten drugi wszczął wojnę z Moskwą, w której początkowo odnosił sukcesy, jednak w roku 1469 Rosjanie przeszli do ofensywy i oblegli Kazań. Ibrahim został zmuszony do wypuszczenia wszystkich jeńców znajdujących się w jego rękach, ale Moskwie nie udało się ustanowić chanem swojego protegowanego Kasyma. W roku 1487 syn Ibrahima, Mehmed Emin (1484 - 1485, 1487 - 1495, 1502 - 1518), uciekł do Moskwy, gdzie szukał pomocy przeciwko swojemu bratu, chanowi Alemu (1479 - 1484, 1485 - 1487). Po trzytygodniowym oblężeniu Kazań został zdobyty i Mehmed Emin został chanem z ramienia Moskwy, zaś Ali został zesłany do Wołogdy. W roku 1495 Mehmed Emin został wyrzucony z miasta przez Chana Syberyjskiego Mamuka (1495 - 1496). W roku 1496 Mamuk został pokonany przez wojska moskiewskie, które osadziły na tronie Kazania młodszego brata Mehmeda Emina, Abdullatifa (1496 - 1502). Niezadowolony z jego rządów Iwan III (1462 - 1505) w roku 1502 pozbawił go władzy i ponownie osadził w Kazaniu Mehmeda Emina. Ten, początkowo wierny Rosjanom, wkrótce jednak zbuntował się przeciwko ich władzy. Z sukcesami prowadził wojnę przeciwko Moskwie i w 1506 roku pokonał jej armię pod Niżnym Nowogrodem, by w roku 1507 zawrzeć pokój, który przywracał stan równowagi miedzy oboma państwami. Wraz ze śmiercią Mehmeda Emina w roku 1518 (oraz o rok wcześniejszą śmiercią Abdullatifa) wygasła linia chanów kazańskich wywodzących się od Uług Mehmeda.
Od tej chwili Chanat Kazański stał się przedmiotem rywalizacji kandydatów popieranych przez chanów krymskich oraz przez Moskwę. W roku 1519 Moskwa osadziła w Kazaniu swojego kandydata, Chana Kasymowa Szejcha Alego (1519 - 1521, 1546, 1551 - 1552). W roku 1521 został on obalony przez miejscowych możnych, którzy poprosili Chana Krymskiego Mehmeda Gireja (1515 - 1523), o przysłanie na chana swojego brata Sahiba Gireja (1521 - 1524), który poprzez swoją matkę był przyrodnim bratem Mehmeda Emina i Abdullatifa. W tym samym roku Mehmed i Sahib przeprowadzili wspólny atak na Wielkie Księstwo Moskiewskie, rozbijając jego oddziały i uprowadzając tysiące jeńców, nie będąc jednak w stanie zdobyć jego stolicy. Po śmierci Mehmeda w roku 1523 Sahib zdecydował się starać o tron Krymu i opuścił Kazań pozostawiając jako jego władcę swojego trzynastoletniego bratanka, Safę Gireja (1524 - 1532, 1534 - 1546, 1546 - 1549). Wasyl III (1505 - 1533) zakazał wówczas moskiewskim kupcom handlować w Kazaniu i założył konkurencyjny targ w Niżnym Nowogrodzie. Jednocześnie wraz z rozpoczęciem budowy twierdzy Wasilsursk w pobliżu zbiegu Wołgi i Sury w roku 1523 rozpoczęła się okupacja regionu Środkowej Wołgi przez Rosjan. W roku 1530 moskiewska armia pomaszerowała na Kazań i zaczęła ostrzeliwać jego mury, by w następnym roku we współdziałaniu z miejscowym stronnictwem promoskiewskim zmusić Safę Gireja do ucieczki do swojego ojczyma, bega Nogajów Mamaja. Chanem został wówczas brat Szejcha Alego, Dżan Ali (1532 - 1534). W roku 1534 zginął on w zamachu stanu przeprowadzonym przez zwolenników Safy Gireja, który tym samym powrócił do władzy. W roku 1546 siły moskiewskie na krótki czas z powrotem ustanowiły władzę Szejcha Alego, jednak natychmiast po ich wycofaniu się Safa Girej odzyskał swój tron. Następcą zmarłego w 1549 roku Safy Gireja został jego dwunastoletni syn Utemysz (1549 - 1551). W roku 1551 Moskwa zastąpiła go raz jeszcze Szejchem Alim, jednak ludność Kazania, nie akceptująca jego niepopularnych rządów oraz niezadowolona także z powodu zajęcia przez Iwana IV (1533 - 1584) zachodniego brzegu Wołgi i praktycznej utraty suwerenności wszczęła bunt i wyrżnęła moskiewski garnizon. Tytuł chana zaproponowano wywodzącemu się od chanów astrachańskich Jadyger Mehmedowi (1551 - 1552). Po krótkim oblężeniu Kazań został jednak zdobyty w wyniku moskiewskiego szturmu 2 października 1552 roku i tym razem został bezpośrednio włączony do posiadłości Moskwy.
Lista chanów kazańskich
- Uług Mehmed (1445)
- Mahmudek (1446-1462)
- Chalil (1462-1467)
- Ibrahim (1467-1479)
- Ali (1479-1484)
- Mehmed Emin (1484-1485)
- Ali (1485-1487)
- Mehmed Emin (1487-1495)
- Mamuk (1495-1496)
- Abdullatif (1496-1502)
- Mehmed Emin (1502-1518)
- Szejch Ali (1519-1521)
- Sahib Girej (1521-1524)
- Safa Girej (1524-1532)
- Dżan Ali (1532-1534)
- Safa Girej (1534-1546)
- Szejch Ali (1546)
- Safa Girej (1546-1549)
- Utemysz Girej (1549-1551)
- Szejch Ali (1551-1552)
- Jadyger Mehmed (1552)
Bibliografia
- W. Barthold, A. Bennigsen: Kāzān. W: E. Van Donzel, B. Lewis, Ch. Pellat: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume IV. Leiden: E.J. Brill, 1997, s. 849 - 850. ISBN 90-04-05745-5.
- Michael Khodarkovsky: Na Granicach Rosji. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2009. ISBN 978-83-06-03165-2.
- Janet Martin: The emergence of Moscow (1359 - 1462). W: Perrie Maureen: The Cambridge History of Russia. Volume I. From Early Rus to 1689. Cambridge: Cambridge University Press, 2006. ISBN 0-521-81227-5.