Kościół chaldejski

Chaldejczycy i Jezydzi

Kościół chaldejski - jeden z Kościołów wschodnich katolickich, działający głównie na terenie historycznej Mezopotamii - dzisiejszego Iraku i wschodniej Syrii.

Historia

Kościół chaldejski powstał w wyniku powrotu do łączności z Rzymem części wschodniego Kościoła nestoriańskiego, zwanego przez jego wiernych "Kościołem Wschodu" (jego część pozostająca do dziś w herezji zwana jest "Kościołem asyryjskim"). Wskutek działania czynników politycznych Kościół ten na kilka stuleci utracił kontakt z Kościołami działającymi w granicach Cesarstwa Rzymskiego. Powstanie kościoła chaldejskiego jest związane z przełamaniem tej izolacji, aczkolwiek już wcześniej zdarzały się indywidualne i lokalne konwersje na katolicyzm. Hierarchowie nestoriańscy korespondowali również z papieżami, niekiedy składając również przed nimi wyznanie wiary. To zrobili w 1237 metropolita Syrii, a w 1245 metropolita Nisibis z pięcioma innymi biskupami.

W XV wieku do Mezopotamii zaczęli docierać misjonarze łacińscy. Rozłam wśród nestorian zaczął się w połowie XV wieku, gdy ówczesny "patriarcha domu świętego Tomasza i świętego Tadeusza" (pełny tytuł patriarchów nestoriańskich) Szymon (Shimoun) IV Bassidi wprowadził dziedziczenie godności patriarszej wśród swej rodziny - patriarchą miał zostawać najbliższy męski krewny ostatniego patriarchy. Wśród duchownych wzbudziło to ostry sprzeciw, choć nowy zwyczaj ostatecznie się przyjął.

W 1551 patriarchą został w ten sposób 12-letni Szymon Dinha (Szymon VIII). Sytuacji tej nie zaakceptowała grupa biskupów, która wybrała własnego patriarchę - zakonnika Jana Sulagę (Yuhana Sulaqa). Nowy patriarcha - Szymon VIII - na trzy lata wyjechał do Rzymu, gdzie złożył katolickie wyznanie wiary i został mianowany przez papieża unickim "patriarchą Asyrii". Jego następcy nosili już tytuł "chaldejskich patriarchów Babilonu". Jednak w 1662 następca Jana Sulagi Szymon XIII Denha zerwał unię z Rzymem, wracając do herezji. Paradoksalnie, linia patriarchów pochodzących od Jana Sulagi jako jedyna do dziś pozostaje nestoriańska.

Już w 1607 także nestoriański patriarcha z linii Szymona Dinhy Mar Eliasz (Eliyya) VIII zawarł unię z Rzymem. Istniały więc dwa unickie patriarchaty chaldejskie. Jednakże w 1692 jego następca Mar Eliasz X Jan Marogin również zerwał unię z Rzymem. Pojawiły się więc dwa nestoriańskie patriarchaty chaldejskie.

Na dodatek w 1672 chaldejski arcybiskup Diyarbakir Józef (Yusuf) odrzucił władzę patriarchów z linii Szymona Dinhy i zawarł kolejną unię z Rzymem. W 1681 został mianowany przez papieża patriarchą, ale bez bliższego określenia, czego i kogo. Dopiero jego następca Mar Józef II uzyskał godność patriarchy Babilonu. Linia tych unickich patriarchów wygasła jednak ze śmiercią Mar Józefa V w 1828.

W 1804 po zmarłym Mar Eliaszu XIII Isho-Yab z linii następców Szymona Dimhy pozostał tylko jego brat Jan Hormizd (Yuhannah Hormizd) - katolik. W 1830 objął tron patriarszy i po początkowych wahaniach, podczas których został nawet chwilowo suspendowany, w 1838 zniósł dziedziczność patriarchatu, wobec czego został uznany przez papieża. Następny patriarcha Mikołaj Zaya (1844) pochodził już ze zwykłego wyboru, zatwierdzonego przez papieża. W tym samym roku, za politycznym poparciem Francji, uzyskał on również firman Porty Ottomańskiej, uznający chaldejczyków za millet (lud, grupę wyznaniową) odrębny od nestorian. Tak więc nieprzerwane i pewne istnienie kościoła chaldejskiego datuje się od 1844.

Przedstawiona wyżej historia jest mocno uproszczona, gdyż w rzeczywistości postawa poszczególnych patriarchów wobec Rzymu była nieostra. Niektórzy z nich nie odżegnywali się wprost od podległości papieżowi, nie czyniąc jednak żadnych kroków w stronę utrzymania łączności z Rzymem. Należy również mieć na uwadze, że rezydując pod panowaniem muzułmanów, w górskich klasztorach, nie zawsze mieli możliwość kontaktu z Zachodem.

Spory między patriarchami nie wpływały na postawę wiernych podzielonego Kościoła. Stronnictwo katolickie czerpało swoją atrakcyjność nie tyle ze swoich nauk, co z ochrony przed władzami tureckimi, jaką dawała opieka mocarstw Zachodu nad katolikami. Silne bowiem, także wśród samych patriarchów, było przywiązanie do nestoriańskiej obrzędowości. Aby zmienić tę postawę, od początku XIX wieku duchowni chaldejscy byli wysyłani do Rzymu w celu studiów w duchu katolickim. Po jakimś czasie większość z nich była wykształcona w ten sposób. Konwertyci na katolicyzm od XVIII wieku skupiali się na równinie w okolicach Mosulu (starożytnej Niniwy), we wsiach Bartela, Karamles, Bakhdeda, Tel Keppe, Batnaya, Paqofa i Elqosh. Zwolennicy nestorianizmu emigrowali na północ, w góry, do swoich patriarchów rezydujących w Kotsznes (Qodshanis - w części Azerbejdżanu leżącej w dzisiejszym Iranie).

Oba siostrzane Kościoły chaldejski i asyryjski, w czasach nowożytnych cierpiały prześladowania ze strony kolejnych władców Mezopotamii, jak również ze strony jej muzułmańskich współmieszkańców. Ostatnim aktem tych prześladowań są wydarzenia związane z chaosem w Iraku po obaleniu Saddama Hussajna. Chrześcijanie iraccy są zastraszani przez muzułmańskie bojówki i zmuszani do emigracji.

Współcześnie

Dziś Kościół chaldejski liczy około 1,5 mln wiernych, mieszkających w Iraku (diecezje Elqosh, Arbela, Mosul, Ammadeya, Duhok i Zakho, Basra, Kirkuk), w Turcji (diecezja Diyarbakir), w Iranie (diecezje w Teheranie, Urmii i Salamas), w Syrii, w Libanie (diecezja Bejrutu), w Gruzji i w Egipcie (diecezja Kairu). Diaspora chaldejska w USA (dwie diecezje), Kanadzie (jedna diecezja) i Australii (jedna diecezja) liczy około 200 tysięcy wiernych, z których 100 tysięcy mieszka w Detroit. Wierni, zwłaszcza w Mezopotamii, używają języka arabskiego. Nie są jednak Arabami, lecz potomkami ludów semickich zamieszkujących te tereny przed najazdem arabskim - Chaldejczyków, Asyryjczyków, Aramejczyków.

Długoletni (od 1989) patriarcha chaldejski Mar Rafael I BiDawid zmarł 7 lipca 2003. Jego następcą na tronie patriarszym został Emanuel Karim III Delly.

Liturgia

Kościół chaldejski używa własnego obrządku chaldejskiego, wywodzącego się ze wschodniego (wschodniosyryjskiego) odłamu rytu antiocheńskiego. Liturgia pochodzi od świętych Addaja i Mariego, od Nestoriusza i od Teodora z Mopsuestii. Językiem liturgicznym jest aramejski.

Linki zewnętrzne

• Chaldejski portal informacyjny - www.kaldaya.net
• Lista krytyczna
• Wiadomości asyryjskie, między innymi o prześladowaniach chrześcijan w Iraku