Chóry w Bydgoszczy

W Bydgoszczy zarejestrowanych jest kilkadziesiąt chórów, z których najstarszy funkcjonuje nieprzerwanie od 1883 r. Większość z nich należy do bydgoskich oddziałów stowarzyszeń: Polskiego Związku Chórów i Orkiestr oraz Federacji Caecilianum.

Tradycje chóralistyki w Bydgoszczy

Okres staropolski

Tradycja wielogłosowego śpiewania w mieście wywodzi się z XV wieku i dotyczyła szkoły parafialnej przy bydgoskiej farze. W 1466 r. ufundowane zostało Bractwo Bożego Ciała, które miało za obowiązek uczestniczenia i uświetniania swoim śpiewem nabożeństw. Kolejnym ośrodkiem, którym rozwijano sztukę śpiewu był założony w 1480 r. konwent bernardynów. Ważną pozycję w strukturze tego zakonu posiadał kantor, którego zadaniem było m.in. przygotowanie chóru. Znanych jest kilku kantorów bernardynów bydgoskich, którzy ze względu na swe zdolności zostali odnotowani w źródłach pisanych: Dionizy Szyjka (1530-1590), Stefan Rączka (zm. 1607), Cyprian Kacki (zm. 1617), Marcin Piwko (zm. 1639) i inni. W zakresie muzyki szkolono w Bydgoszczy także w konwentach: karmelitów (1398-1816) i jezuitów (1617-1781). Nauka w bursie muzycznej, istniejącej przy Kolegium Jezuickim dotyczyła śpiewu i gry na instrumentach. Uczniowie, oprócz śpiewu pieśni w czasie nabożeństw, uczestniczyli w występach wokalnych w charakterze świeckim, np. w 1623 r. witali śpiewem pochwalnym w kościele farnym i auli szkolnej króla Zygmunta III Wazę, który zatrzymał się w Bydgoszczy w drodze do Gdańska.

Okres zaboru pruskiego

Geneza zorganizowanego amatorskiego ruchu muzycznego w Bydgoszczy sięga XIX wieku. W I połowie XIX wieku istniały niemieckie stowarzyszenia kulturalne: Towarzystwo Śpiewacze (niem. Gesangverein) i Towarzystwo Operowe (niem. Opernverein), które wspólnie z chórem męskim „Liedertafel” wystawiało własnymi siłami sztuki operowe. 100-osobowy bydgoski chór mieszany wykonywał w 1823 r. wielkie oratorium Josepha Haydna „Stworzenie świata”. Chóry niemieckie istniały w Bydgoszczy aż do 1945 r., z tym że okres ich największego rozwoju zakończył się w 1920 r., w momencie przejścia Bydgoszczy do odrodzonego państwa polskiego.

Niezależnie od niemieckiego ruchu śpiewaczego, rozwijało się życie chórów amatorskich, kultywujących polską pieśń, o czym może świadczyć mnogość XIX-wiecznych śpiewników i zbiorów pieśni patriotycznych. W II połowie XIX wieku w okresie walki ludności polskiej z naporem germanizacyjnym pojawiły się polskie stowarzyszenia, w których ważne miejsce zajmowały chóry. Inspiratorami polskiego życia organizacyjnego byli księża katoliccy oraz działacze narodowi, m.in. Teofil Magdziński i Julian Prejs. Początkowo – wobec zakazu zakładania polskich organizacji kulturalnych, organizowano przy istniejących towarzystwach sekcje, których celem było pielęgnowanie języka polskiego, rozwijanie czytelnictwa, a także krzewienie polskiej pieśni narodowej, ludowej i kościelnej. W 1880 r. powstało koło śpiewacze przy założonym w 1872 r. Towarzystwie Przemysłowym. W 1883 r. sekcja ta przekształciła się w pierwszy polski chór męski w Bydgoszczy – Towarzystwo Śpiewu "Halka". Działacze Towarzystwa rozszerzali działalność także poza Bydgoszcz. W 1885 r. zorganizowali pierwszy w Wielkim Księstwie Poznańskim zjazd zespołów chóralnych w Bydgoszczy, na którym zadecydowano o powołaniu w 1892 r. Wielkopolskiego Związku Śpiewaczego, łączącego wszystkie chóry polskie w Prowincji Poznańskiej, koordynującego ich działalność oraz reprezentującego przed władzami administracyjnymi.

W 1896 i 1900 r. dokonano podziału terytorialnego chórów wchodzących w skład Związku Śpiewaczego. W 1905 r. Okręg bydgoski obejmował m.in. Bydgoszcz, Fordon, Koronowo, Łabiszyn, Mroczę, Nakło, Solec Kujawski i Szubin (od 1906 r. także Wyrzysk i okolice). Pierwszym prezesem Okręgu Bydgoskiego był ówczesny prezes Towarzystwa Śpiewu "Halka" – Franciszek Witecki, a do ważniejszych chórów, wchodzących w skład okręgu były bydgoskie chóry: "Halka", "Św. Wojciech", "Moniuszko" oraz "Harmonia" w Nakle, "Halka" w Szubinie, "Św. Cecylia" w Mroczy, "Św. Cecylia" i Koło Śpiewackie z Koronowa oraz Towarzystwo Śpiewu w Sadkach. Zespoły śpiewacze prowadziły działalność artystyczną, społeczną, wychowawczą i towarzyską. Oprócz lekcji, zebrań i koncertów urządzano przedstawienia teatralne, wieczory recytatorskie oraz zabawy. Chóry były ośrodkami szerzenia kultury polskiej, nauczania języka polskiego, pielęgnowania tradycji polskich.

Okres międzywojenny

Po decyzji traktatu wersalskiego o włączeniu Bydgoszczy do II Rzeczpospolitej (czerwiec 1919 r.), działacze ruchu śpiewaczego włączyli się aktywnie do organizacji polskich władz administracyjnych, gospodarczych, oświatowych i kulturalnych. 19 stycznia 1920 r., połączone chóry Towarzystwa Śpiewu "Halka", Towarzystwa Śpiewu "Moniuszko" i "Św. Wojciech" uroczyście powitały wkraczające do miasta oddziały Wojska Polskiego.

W 1921 r. powołano Bydgoskie Zjednoczenie Towarzystw Śpiewaczych, do którego należały tylko chóry z Bydgoszczy, zaś roku następnym wznowił działalność okręg bydgoski Związku Kół Śpiewackich Polskich.

W dwudziestoleciu międzywojennym, gdy możliwe było swobodne rozwijanie polskiego życia kulturalnego, powstało wiele nowych chórów. W 1924 r., do okręgu bydgoskiego należało 25 zespołów śpiewaczych - 12 w Bydgoszczy, 2 w Fordonie, 2 w Koronowie, 2 w Solcu Kujawskim oraz po jednym zespole w Byszewie, Mroczy, Lucimiu-Mąkowarsku, Łobżenicy, Nakle, Szubinie i w Wyrzysku. Po reorganizacji w 1924 r. w skład okręgu wchodziły chóry z miejscowości: Bydgoszcz, Fordon, Koronowo, Lucim-Mąkowarsko, Osielsko i Solec Kujawski. Do okręgu należały wówczas następujące zespoły śpiewacze: w Bydgoszczy - "Św. Wojciech", "Halka", "Moniuszko", "Harmonia", "Koło Śpiewackie Kolejarzy", "Lira", "Lutnia", "Lutnia" - Jachcice, "Chór Podchorążych", "Dzwon" oraz "Św. Cecylia" i Koło Śpiewackie w Fordonie, "Moniuszko" i "Dzwon" w Solcu Kujawskim, "Halka" Lucim-Mąkowarsko, "Św. Cecylia" w Osielsku i "Św. Cecylia" w Koronowie. W 1938 r., w wyniku reformy administracyjnej, Bydgoszcz znalazła się na terenie województwa pomorskiego, w związku z czym okręg bydgoski przeszedł z Wielkopolskiego do Pomorskiego Związku Śpiewaczego.

Do 1939 r., liczba zespołów zmieniała się, gdyż niektóre zespoły zawieszały działalność oraz powstawały nowe. Przy niektórych Towarzystwach działały sekcje dramatyczne i zespoły instrumentalne. Działalnością artystyczną kierowało 69 dyrygentów, m.in. Edmund Rezler.

Działalność artystyczno-społeczna chórów polegała na uczestnictwie w zjazdach śpiewaczych, których celem była rywalizacja o tytuł najlepszego zespołu, w Świętach Pieśni oraz w zjazdach okręgów sąsiednich. Na zjazdy zapraszano zespoły z innych okręgów i związków, m.in. z Poznania, Torunia i Gdańska. Zespoły śpiewacze spotykały się nie tylko w Bydgoszczy, lecz także w Koronowie, Solcu Kujawskim i w innych miejscowościach. Chóry uczestniczyły również w uroczystościach okolicznościowych z okazji rocznic narodowych, świąt kościelnych i związanych z polską historią i kulturą. Dochody z koncertów, połączonych często z przedstawieniami teatralnymi, przeznaczano wielokrotnie na cele charytatywne.

W swoim repertuarze chóry posiadały utwory znanych kompozytorów polskich i zagranicznych oraz ówczesnych dyrygentów bydgoskich: F. Masłowskiego, L. Jaworskiego, M. Karaśkiewicza, Z.G. Urbanyiego. Prezentowano m.in.: kantaty, oratoria, msze, ballady, motety, hymny, pieśni pasyjne, fragmenty oper i operetek oraz motywy pieśni ludowych.

Ostatni Zjazd Śpiewaczy Okręgu Bydgoskiego przed wybuchem II wojny światowej odbył się w dniach 27-29 maja 1939 r., w Bydgoszczy.

Okres po 1945

W lutym 1945 r. po zakończeniu działań wojennych, działacze społecznego ruchu śpiewaczego przystąpili do reaktywowania pracy chórów w oparciu o przedwojennych członków i dyrygentów. W lipcu 1946 r. odbył się w Bydgoszczy pierwszy po wojnie Zjazd Pomorskiego Związku Śpiewaczego, z okazji 600-lecia miasta Bydgoszczy, połączony ze współzawodnictwem 33 chórów. W Zjeździe uczestniczyły chóry z: Inowrocławia, Poznania, Gdańska, Gdyni, Szczecina, Tczewa, Torunia, Chełmży, Lubawy, Wąbrzeźna, Włocławka, Chojnic, Starogardu, Kowalewa oraz zespoły Okręgu Bydgoskiego.

Chęć nadrobienia wojennych zaległości oraz entuzjazm lat odbudowy kraju były głównymi motywami wzmożonej działalności w pierwszych latach powojennych, przejawiającej się w organizowaniu wielu koncertów. W 1951 r. w skład Zjednoczenia Polskich Zespołów Śpiewaczych przyjęto orkiestry amatorskie i w związku z tym zmieniono nazwę organizacji na Zjednoczenie Polskich Zespołów Śpiewaczych i Instrumentalnych. W skład okręgu bydgoskiego wchodziły odtąd nie tylko chóry, ale także orkiestry dęte.

Chóry i orkiestry uczestniczyły w: Świętach Pieśni, zjazdach, przeglądach i festiwalach śpiewaczych, a także w koncertach związanych ze świętami państwowymi, wydarzeniami społeczno-politycznymi i kulturalnymi kraju oraz obchodami jubileuszowymi własnych i bratnich zespołów. W Bydgoszczy zespoły występowały najczęściej w Parku Ludowym, Wojewódzkim Ośrodku Kultury, Filharmonii Pomorskiej, a także w zakładach pracy, placówkach kulturalno-oświatowych i zakładach opiekuńczych.

Bodźcem do aktywizacji artystycznej chórów były obchody Tysiąclecia Państwa Polskiego w latach 1960-1966 oraz lata 80., w których możliwe było po wielu latach uczestnictwo chórów w uroczystościach kościelnych.

W latach 70. działało sześć chórów bydgoskich; męskie: „Halka” i „Hasło” oraz mieszane: „Arion” (w latach 1924-1949 Chór „Św. Cecylii”), „Dzwon”, „Harmonia” i „Lutnia”. Pod względem artystycznym najbardziej liczącym się chórem w Bydgoszczy był „Arion”, który w latach 1945-1952 wystąpił na blisko 200 koncertach, z czego połowę stanowiły koncerty w Polskim Radio, zaś od 1953 r. współpracował z Państwową Filharmonią Pomorską.

W 1987 r. Okręg Bydgoski Pomorskiego Związku Śpiewaczego stał się autonomicznym Oddziałem Polskiego Związku Chórów i Orkiestr. W 1995 r. członkami bydgoskiego oddziału PZChiO było 19 chórów (14 z Bydgoszczy, 2 z Inowrocławia, po jednym ze Żnina, Nakła, Kcyni) oraz 21 orkiestr amatorskich (w tym 5 z Bydgoszczy). W latach 90. XX w. i po 2000 r. znacznie wzrosła liczba chórów, zwłaszcza akademickich i parafialnych. W 2002 r. powołano Oddział Bydgoski Federacji Caecilianum, skupiający chóry kościelne.

Przegląd chórów w Bydgoszczy

Chóry zawodowe

• Chór Opery Nova – zał. 1956 r. Strona
• Chór Kameralny Akademii Muzycznej w Bydgoszczy – zał. 1986 r., dyr. Prof. Janusz Stanecki Strona

Chóry męskie

• Towarzystwo Śpiewu "Halka" w Bydgoszczy – od 1883 r., dyr. Benedykt Odya
• Stowarzyszenie Śpiewacze Męski Chór "Hasło" w Bydgoszczy – od 1920 r., dyr. Rafał Sójka

Chóry mieszane

• Chór mieszany "Dzwon" w Bydgoszczy – od 1923 r., dyr. Piotr Stachura
• Chór mieszany "Harmonia" w Bydgoszczy – od 1920 r., przy parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa, dyr. Magdalena Opalińska
• Chór mieszany "Fordonia" w Bydgoszczy – od 1992 r., przy parafii Matki Bożej Królowej Męczenników, dyr. Marian Wiśniewski

Chóry żeńskie

• Chór Żeński "Serioso – Giocoso" w Bydgoszczy (IX LO)
• Zespół Pieśni Dawnej "Fresca Voce" w Bydgoszczy (MDK Nr 5) – od 1998 r., dyr. Michalina Spychalska Strona
• Chór żeński "Primo" przy Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 1 – zał. 1996 r., dyr. Monika Wilkiewicz
• Chór Żeński Państwowego Liceum Muzycznego w Bydgoszczy

Chóry dziecięce

• Chór "Adoramus" w Bydgoszczy (SP nr 63), zał. 1991 r., Strona
• Chóry dziecięce i młodzieżowe "Camerata", "Mezza Voce" i "Nanenonno" przy Pałacu Młodzieży w Bydgoszczy

Chóry akademickie

• Chór Akademicki Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego - od 1992 r., dyr. Sylwester Matczak
• Zespół Pieśni Dawnej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego – od 1974 r., dyr. Jan Lach
• Chór Akademicki Akademii Muzycznej w Bydgoszczy, zał. 1974 r. Strona
• Chór Akademicki Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego - dyr. Agnieszka Sowa Strona
• Chór Akademicki Collegium Medicum UMK - dyr. prof. Janusz Stanecki
• Chór Akademicki Wyższej Szkoły Gospodarki – zał. 2006 r., dyr. Rafał Sójka Strona
• Chór Akademicki Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej – zał. 2004 r., dyr. prof. Mariusz Kończal Strona
• Chór Kameralny "Akolada" Bydgoskiej Szkoły Wyższej – zał. 2002 r., dyr. dr Renata Szerafin-Wójtowicz Strona

Chóry kościelne

• Bydgoski Chór Katedralny – zał. 1999 r., dyr. prof. Mariusz Kończal Strona
• Chór pw. św. Cecylii przy parafii Chrystusa Króla – zał. 1972 r., dyr. Leszek Rusiniak
• Chór "Vincentinum" przy parafii św. Wincentego à Paulo – zał. 1928, dyr. Dariusz Rynkowski Strona
• Collegium Vocale Bydgoszcz
• Chór "Cantus Cordis" przy parafii św. Jadwigi Królowej - dyr. Janusz Sierszulski
• Chór "Exultate Deo" przy parafii Świętych Polskich Braci Męczenników - dyr. dr Romuald Rajs
• Chór "Jubilate Deo" przy parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy - dyr. Kamil Turalski
• Chór mieszany "Ressurexit" przy parafii Zmartwychwstania Pańskiego – zał. 2002 r., dyr. Jolanta Rybka
• Żeński chór kameralny "Gaudeamus in Dominum" przy parafii Zmartwychwstania Pańskiego - dyr. Jolanta Rybka
• Chór przy parafii Ewangelicko - Augsburskiej Najświętszego Zbawiciela - dyr. Karol Marcinkowski
• Bydgoski Chór Gospel – dyr. Piotr Pawlicki Strona
• Zespół Wokalny Katedry w Bydgoszczy – zał. 2002 r., dyr. Mariusz Kończal

Inne

• Chór V L.O. w Bydgoszczy

Festiwale chóralne w Bydgoszczy

• Ogólnopolski Konkurs Chórów a Cappella Dzieci i Młodzieży – od 1971 r., organizowany przez Stowarzyszenie Przyjaciół Pałacu Młodzieży „Pałac” Strona
• Ogólnopolski Konkurs Pieśni Pasyjnej – od 2003 r., organizowany co 2 lata przez Związek Chórów Kościelnych "Caecilianum" Strona
• Ogólnopolski Konkurs Kompozytorski na Chóralną Pieśń Pasyjną – od 2004 r., organizowany co 2 lata przez Związek Chórów Kościelnych "Caecilianum" Strona
• Ogólnopolski Konkurs Kompozytorski na Chóralny Utwór Liturgiczny – od 2009 r., organizowany co 2 lata przez Związek Chórów Kościelnych "Caecilianum" Strona
• Międzynarodowe Spotkania Chóralne "Arti et Amicitiae" – 1992-1998, organizowane przez Akademię Muzyczną im. Feliksa Nowowiejskiego

Zobacz też

• Muzyka w Bydgoszczy
• Kultura w Bydgoszczy
• Historia kultury bydgoskiej

Bibliografia

• Baranowski Michał: Dostojny jubilat. Od Franciszka Witeckiego do Stanisława Kadleca. [w:] Kalendarz Bydgoski 1995
• Baranowski Michał: Kolejarze swemu miastu – chór „Hasło” śpiewa 75 lat. [w:] Kalendarz Bydgoski 1996
• Grudziński Artur: Sto lat temu zaczęła śpiewać „Halka”. [w:] Kalendarz Bydgoski 1984
• Maniszewska Małgorzata: Miasto muzyki. [w:] Kalendarz Bydgoski 2000
• Rudnicki Daniel Bernard: Siedemdziesiąt lat śpiewania. [w:] Kalendarz Bydgoski 200
• Weber Alicja: Płyń pieśni, płyń… [w:] Kalendarz Bydgoski 2008

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Polskiego Związku Chórów i Orkiestr Oddział Bydgoski
• Strona internetowa Federacji Caecilianum Oddział Bydgoski
• Chóry i orkiestry w kujawsko-pomorskim