Karabin automatyczny

Karabinek wz. 88 Tantal

Karabin (Karabinek) automatyczny – rodzaj broni strzeleckiej mogącej strzelać ogniem pojedynczym i seriami, strzelającej nabojem pośrednim lub karabinowym, nazywany też karabinem (karabinkiem) szturmowym. Według ustanowionej 5 marca 2004 Polskiej Normy "PN-V-01016:2004. Broń strzelecka. Terminologia" - zastępującej wcześniejsze normy "WBN-90/0402-14 (Broń strzelecka. Terminologia)" i "WBN-91/0402-29 (Mechanizmy i części broni strzeleckiej. Terminologia)" - oficjalne nazewnictwo techniczne konstrukcji strzelającej nabojem pośrednim to karabinek automatyczny zaś nabojem karabinowym to karabin automatyczny. Skrócone odmiany broni, noszą nazwy, odpowiednio, subkarabinek i subkarabin.

Historia

W czasie drugiej wojny światowej postanowiono zastąpić karabiny/karabinki i pistolety maszynowe bronią uniwersalną, która pełniłaby funkcję zarówno tego pierwszego, jak i drugiego (w pierwszych, niemieckich planach sugerowano, że nowa konstrukcja mogłaby zastąpić również ręczne karabiny maszynowe). Wynikało to ze zmniejszenia się dystansu prowadzenia walk, który w praktyce nie przekraczał 300-500 metrów i nacisku na działania w terenie zurbanizowanym (w miastach). Ówcześnie używane pociski karabinowe mogły skutecznie razić cele na odległościach przekraczających kilometr, co w praktyce było nieopłacalne. Po pierwsze cena amunicji karabinowej jest większa niż pośredniej, po drugie jej wymiary i masa są również większe - co powoduje, że żołnierz może przenosić jej mniejszy zapas. Do tego prawdopodobieństwo trafienia w realnej walce w cel na dystansie powyżej 500 metrów przy użyciu celowników mechanicznych jest bardzo małe, zaś rozpowszechnienie celowników optycznych było do niedawna niewielkie.

Należało więc opracować nowy rodzaj amunicji. Na tyle słabej, aby podczas walki na bliskim i średnim dystansie odrzut w strzelaniu ogniem ciągłym lub krótkimi seriami umożliwiał kontrolowanie broni, a jednocześnie na tyle silnej, żeby pocisk wystrzelony z większej odległości doleciał do celu i skutecznie go raził. Nową amunicję nazwano pośrednią, ponieważ jej energia wylotowa była większa od energii nabojów pistoletowych a mniejsza od karabinowych.

Początkowo planowano po prostu stworzyć samoczynno-samopowtarzalne konstrukcje zasilane amunicją karabinową. Przed I wojną światową powstało wiele tego rodzaju broni, z których weszła do masowej produkcji jedna, Awtomat Fiodorowa wz. 1916, strzelający słabym japońskim nabojem karabinowym kalibru 6,5 mm.

Wraz z pojawieniem się konstrukcji na nabój pośredni, pojawiły się problemy z klasyfikacją tej broni, co wynikało z braku odpowiedniego słownictwa. Jedną z pierwszych wprowadzonych masowo do uzbrojenia broni tego typu (pomijając amerykański karabinek samopowtarzalny M1 Carbine) był niemiecki karabin automatyczny Sturmgewehr 44. Jego nazwa (karabin szturmowy), tłumaczona dosłownie, przyjęła się po wojnie jako określenie tej konstrukcji m.in. w krajach anglojęzycznych ("assault rifle"), hiszpańskojęzycznych ("fusil de asalto") czy francuskojęzycznych ("fusil d'assault"), a od przełomu lat 80. i 90. także w Polsce.

W latach 1950. szukając naboju pośredniego o lepszych parametrach balistycznych i przebijalności zaczęto zmniejszać jego średnicę, zaś zwiększać szybkość wylotową, czego przykładem jest wprowadzenie, wraz z karabinem automatycznym M16A1 (AR-15) naboju 5,56 mm x 45, przyjętego w latach 1980. jako standard NATO. Jest to obecnie najbardziej rozpowszechniona amunicja tego rodzaju na świecie (obok rosyjskiej 7,62 mm x 39 wz. 1943, zasilającej miliony wyprodukowanych karabinów AK/AKM i pochodnych). W dwadzieścia lat później swoją amunicję tego typu opracowali również Rosjanie - nabój 5,45 mm x 39 wz. 1974, zaś w latach 1990. także Chińczycy - nabój 5,8 mm x 42.

Nazewnictwo

Charakterystyczną cechą tego rodzaju broni strzeleckiej jest duża dowolność nazewnictwa używanego w literaturze, często odmiennego od używanego oficjalnie w armii:

• Francja - używa się określenia fusil d'assault (fr. karabin szturmowy) (np. FAMAS).
• Niemcy - w literaturze używa się określenia Sturmgewehr. Armia określa broń tej klasy po prostu jako Gewehr, np. G36.
• USA - w literaturze najczęściej używa się nazwy assault rifle (ang. karabin szturmowy) łącząc w jedną grupę karabiny automatyczne strzelające nabojem pośrednim i karabinowym. Czasem karabiny strzelające nabojem karabinowym (np. FN FAL) są określane jako battle rifle. Nazewnictwo używane w armii amerykańskiej to po prostu rifle (np. M16A1 to oficjalnie "US Rifle, 5.56, M16A1").
• ZSRR/Rosja - karabin automatyczny strzelające nabojem karabinowym to автоматическая винтовка, karabin automatyczny strzelający nabojem pośrednim to автомат.
• Polska - Oficjalna nomenklatura opracowana przez WAT i zapisana w Polskiej Normie "PN-V-01016:2004. Broń strzelecka. Terminologia" stwierdza, że samoczynno-samopowtarzalna (automatyczna), indywidualna broń strzelecka zasilana nabojem karabinowym to karabin, zaś amunicją pośrednią to karabinek. Wersje skrócone (tj. z krótszymi lufami niż odmiany standardowe) to odpowiednio subkarabin i subkarabinek. Część autorów nadal posługuje się terminologią pochodzącą z wcześniejszych normy "WBN-90/0402-14 (Broń strzelecka.Terminologia)", która nie wprowadzała osobnej nazwy dla konstrukcji strzelających nabojem pośrednim, nazywając zbiorczo karabinami automatycznymi broń zasilaną amunicją pośrednią jak i karabinową (odmianą skróconą był karabinek automatyczny). W literaturze używane jest także, niezgodne z żadną z Polskich Norm, określenie karabin szturmowy.

Przykłady karabinków używanych dawniej i obecnie w Wojsku Polskim

• AK - produkowany na licencji w Radomiu karabinek AK/AKS i jego zmodernizowana odmiana AKM/AKMS kal. 7,62 mm, zob. także AKM. Produkcja została zakończona w 1999 r. wraz z postawieniem ZM Łucznik w stan upadłości,
• Tantal - wersja w kalibrze 5,45 mm opracowana samodzielnie w Polsce na bazie karabinka AKM - wycofany ze względu na zmianę standardowego kalibru amunicji na 5,56 mm, po przystąpieniu Polski do NATO, ostatnie egzemplarze były używane przez Polski Kontyngent Wojskowy w Libanie do czerwca 2005 r., 10 tys. karabinków wz. 88 Tantal została w 2005 r. sprzedana do Iraku,
• Beryl - eksportowa odmiana karabinka Tantal do kalibru 5,56 mm, nazwana pierwotnie kbk wz. 1991 (eksportowa wersja subkarabinka Onyks do amunicji 5,56 mm nosiła nieoficjalne miano wz. 1992), po modyfikacji przyjęta do uzbrojenia Wojska Polskiego, będąca obecnie (2011 r.) podstawowym typem indywidualnej broni strzeleckiej Sił Zbrojnych RP,
• System broni strzeleckiej MSBS-5,56 - obecnie rozwijany i planowany do wprowadzenia od 2016 r. w ramach indywidualnego systemu walki "Tytan",
• Bushmaster ACR - niewielka partia importowanej broni amerykańskiej, kupiona dla jednej ze służb,
• F2000 - niewielka partia karabinków belgijskich o nietypowym chwycie, zakupiona do celów testowych w Jednostce Wojskowej GROM.
• G36 - niemiecki karabinek automatyczny, w odmianie G36KV z 400-mm długości lufą przyjęty do uzbrojenia i nadal użytkowany w Jednostce Wojskowej Formoza.