Rodzimowierstwo słowiańskie

Słowiański posąg, tzw. "Światowid ze Zbrucza".

Rodzimowierstwo słowiańskie (czasami także słowianowierstwo) – pojęcie właściwe językom słowiańskim powstałe najpóźniej w ciągu pierwszych lat XXI wieku na określenie tradycji słowiańskiej w obrębie neopogaństwa etnicznego, którego cechą charakterystyczną jest rekonstrukcjonizm. Rodzimowierstwo słowiańskie nawiązuje do przedchrześcijańskich religii etnicznych Słowian przy czym punktem odniesienia nie jest jakiś abstrakcyjny, ogólnosłowiański system religijny, lecz narodowe, regionalne, a nawet lokalne wierzenia i praktyki kulturowe. Rodzimowierstwo słowiańskie z definicji stanowi zatem ruch wewnętrznie zróżnicowany.

W świecie słowiańskim najpopularniejsza jest rosyjska tradycja rodzimowierstwa słowiańskiego. Popularna jest także tradycja ukraińska, posiadająca niezwykle ciekawa historię, zob. Rodzima Ukraińska Wiara Narodowa. Wśród Słowian zachodnich zdecydowanie pozycję dominującą zajmuje tradycja polska. W zasadzie każdy z narodów słowiańskich posiada własną tradycję rodzimowierstwa.

Plik:Slavic neopaganism.jpg

Совершение родноверами неоязыческого обряда. Россия, 2000.

Historia rodzimowierstwa w Polsce

Rodzimowierstwo słowiańskie opiera się głównie na wierzeniach funkcjonujących wśród Słowian przed chrystianizacją. Niektóre prądy R. czerpią także inspiracje zarówno z późniejszych elementów folkloru ludowego, który swoje źródła miał w obrzędach z czasów pogańskich (np. topienie Marzanny, Noc świętojańska, itp.), jak również z wcześniejszych obrzędów i wiar pozostałych, dawnych kultur etnicznych na długo przed pojawieniem się chrześcijaństwa. Mogły to być elementy pochodzące od starych kultur celtyckich, zapożyczenia od ludów germańskich i bałtyckich, ze szczególnym uwzględnieniem Prusów, którzy przez długi czas sąsiadowali z plemionami słowiańskimi na północnym wschodzie. Wpływy tych kultur są generalnie akceptowaną zasadą wynikająca z faktu długiego sąsiedztwa i zapożyczania zwyczajów i elementów mitologii religijnej między różnymi kulturami w terenach styku tych kultur.

Doba romantyzmu polskiego przyniosła zainteresowanie zwyczajami ludowymi i usiłowania literackie i filozoficzne zwrotu ku kulturze rodzimej. Ten charakterystyczny rys polskiego romantyzmu był odwróceniem się od zasady epoki neoklasycznej, która często zwracała się ku tradycji klasyki śródziemnomorskiej, nie szukając wzorców lokalnych. Charakterystycznym jest tu przykład wczesnej twórczości Adama Mickiewicza, który nawiązywał do wierzeń i "guseł" lokalnych podnosząc je tym samym do wyżyn tematu literackiego i tworząc ethos ludowości i historyzmu.

Ruchy rodzimowiercze za swego duchowego prekursora uznają Zoriana Chodakowskiego. Pod wpływem idei romantyzmu niemieckiego podjął się badań nad ludowością polską i jej korzeni historyczno-mitologicznych. W pracy "O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem" z 1818 r. zarysował propozycje odrodzenia duchowego narodu poprzez oparcie się na kulturze ludowej i odnalezienie w niej elementów z czasów przedchrześcijańskich.

W okresie międzywojennym powstały i działały organizacje o charakterze rodzimowierczym: Zadruga, Lechickie Koło Czcicieli Światowida oraz środowisko skupione wokół pisma Demiurg. Po upadku PRL powstało szereg nowych organizacji, stowarzyszeń i grup wyznaniowych, np. Rodzimy Kościół Polski, Polski Kościół Słowiański, Stowarzyszenie na rzecz Tradycji i Kultury "Niklot", Rodzima Wiara (zarejestrowane jako Zrzeszenie Rodzimej Wiary), Watra, Stowarzyszenie "Żertwa" i.in.

Główne założenia wyznaniowe

Rodzimowierstwo słowiańskie zazwyczaj klasyfikuje się jako politeizm (w tym henoteizm), panteizm czasem panenteizm. W rzeczywistości rodzimowierstwo słowiańskie czerpie w różnych proporcjach ze wszystkich wyżej wymienionych systemów. Istniejące rodzimowiercze związki wyznaniowe mają zazwyczaj na swój sposób sformułowane założenia i doktryny, które w przypadku grup formalnie zarejestrowanych zawarte są w (oficjalnie złożonych w MSWiA) statutach tychże (często też publikowane na oficjalnych stronach internetowych związków), a w pozostałych przypadkach publikowane i udostępniane w innej formie. W wielu punktach wykazują one jednak cechy wspólne, które co jakiś czas próbuje się wyszczególnić w różnego rodzaju opracowaniach.

Rytuały

Spalenie Morany w trakcie obchodów Jarego Święta, 2010 RKP.

Chram Mazowiecki RKP, Noc Kupały (2009)

Ofiarowanie pokarmów w trakcie obchodów Święta Plonów – RKP, 2007

W rodzimej wierze rytuałami są przede wszystkim obchody świąt cyklu przemian w przyrodzie, związane z charakterystycznymi dla Europy porami roku. Poczynając od wiosny, a kończąc na zimie zataczany jest przez naturę krąg cyklu życia, śmierci oraz narodzin. W kluczowych momentach tego cyklu rodzimowiercy obchodzą cztery najważniejsze słowiańskie święta:

• 21 marca – Jare Święto (pierwszy dzień wiosny), również Święto Jaryły, Jare Gody – święto obchodzone w czasie równonocy wiosennej (21 marca) lub w pierwszą niedzielę po równonocnej pełni Księżyca, odwołujące się do z symbolicznego przepędzenia zimy, a także powitania i przyjęcie wiosny, oraz związanych z tym obrzędów magicznych (znanych z przedchrześcijańskiej kultury ludowej Słowian) - takich jak topienie Marzanny lub malowanie jajek - mających wnieść do domostw energię i radość życia oraz mających zapewnić urodzaj i powodzenie na cały nowy rozpoczynający się wiosną rok wegetacyjny. Dla rodzimowierców słowiańskich święto poświęcone szczególnie Matce Ziemi oraz związane z postacią bóstwa Jaryły. Święto ku czci odradzającego się życia (nawiązuję do świątecznego cyklu pożegnaniem zimy i powitaniem wiosny, sięgającego czasów pogańskich - p. analogicznie Maslenica).
• 21 – 22 czerwca – Kupała, Święto Kresu (krzesania ognia) – Święto ognia, wody, życia i miłości. Początek lata.

• 23 września – Święto Plonów, Dożynki - początek jesieni.

• 21-22 grudnia – Święto Godowe, Godowe Święto, Szczodre Gody – przesilenie zimowe, śmierć Starego Słońca, narodziny (odrodzenie) nowego, młodego.

Oprócz wymienionych świąt głównych obchodzone są również inne święta poboczne, związane z tradycjami regionalnymi oraz kultem zmarłych, np. obchodzone kilka razy w roku (szczególnie w okresie kwietniowym oraz koło 2 listopada) "Dziady" (święta ku czci zmarłych Przodków). W innych krajach słowiańskich współcześnie stosunkowo popularne są też święta poświęcone poszczególnym bogom, jak Dzień Welesa (Czechy, Rosja), Święto Peruna (20 lipca, Słowacja, Rosja) czy Mokoszy (Rosja, Słowacja, Czechy), a także takie święta jak: Kraczun (Rosja, Słowacja), Koljada-Kolęda (Rosja), Kamajeżyca (w różnych wersjach nazwy).

Do najważniejszych elementów rytuału zalicza się:

• Obecność prowadzącego (lub prowadzących) obrzęd – tzw. żerców (wołchwów), czasem również ich pomocników.
• Ogień obrzędowy (rozpalany i witany rytualnie), o znaczeniu sakralnym.
• Rytuały oczyszczania wodą.
• Ofiary (tzw. obiaty) dla bogów, przodków, demonów, żywiołów (np. w postaci chleba, miodu, kaszy); również treby (ofiary obowiązkowe).
• Muzyka, rytm, śpiew – pieśni obrzędowe śpiewane przez żerców i uczestników.
• Wróżby, przepowiednie, odczytywanie znaków.
• Szczególnie podkreślanie jedności z naturą, związków ludzi i przyrody.
• Składanie prośb o pomyślność, ochronę. Podziękowania za doznane korzyści.
• Stymulowanie cyklów natury i wegetacyjnych – witanie, żegnanie, przyzywanie lub wyganianie pór roku (lub ich odpowiedników – np. odpowiednich bóstw), nowego (młodego) Słońca, rytuały pobudzania płodności Ziemi.
• Oddawanie czci przodkom, przyzywanie ich, witanie, odprawianie.
• Poczucie więzi – taneczny korowód, wspólna biesiada, utworzenie kręgu przez uczestników (dodatkowo o znaczeniu symbolicznego rozdziału obrzędowej strefy sacrum – kręgu uczestników i jego wnętrza – od reszty świata).
• Symboliczne powracanie do czasu mitycznego, odgrywanie i przypominanie mitów. Wykonywanie uświęconych czynności zwyczajowych.
• Czynności wykonywane przez wszystkich uczestników obrzędu – wspólne dzielenie się chlebem, miodem, wznoszenie tzw. zdrawic (rytualnych toastów), libacja, dzielenie się plonem (współcześnie również w znaczeniu symbolicznym), inwokacje.
• Obrzędowa uczta (biesiada, "igryszcza") po głównej części rytuału – zabawa, spożywanie pokarmów i napojów (głównie alkoholowych – miodu, piwa) na chwałę bogom, symboliczna uczta z przyzwanymi przodkami.

Zobacz też

• mitologia Słowian
• rodzimowierstwo
• Rodzima Ukraińska Wiara Narodowa

Linki zewnętrzne

• Strona związku wyznaniowego Rodzimy Kościół Polski
• Strona związku wyznaniowego Rodzima Wiara
• Wierzenia słowiańskie. O słowiańskiej rodzimej wierze - geneza i współczesność..