Księstwo połockie

Księstwo Połockie

X wiek - 1307
Godło
Język urzędowy	ruski
Stolica	Połock
Głowa państwa	książę Wsiesław Briaczysławicz
Podbicie przez Wielkie Księstwo Litewskie	1307
Religia dominująca	prawosławie

{{Państwo infobox}} Nieznane pola: "n2_flaga", "p2_flaga", "n1", "p1", "p3_flaga", "n3_flaga", "uwagi", "język_używany", "p4", "n4", "p4_flaga", "n4_flaga", "powierzchnia_miejsce", "p3", "n5_flaga", "p5_flaga", "p1_flaga", "ludność_miejsce", "państwo", "p5", "n3", "n5", "n2", "p2" oraz "n1_flaga".

Księstwo Połockie – pierwsze ruskie księstwo udzielne ze stolicą w Połocku, powstałe z wydzielenia z Rusi Kijowskiej w końcu X wieku. Istniało jako niezależny byt państwowy z przerwami do około 1394 roku.

Historia

Początki księstwa

Obejmujące swym zasięgiem zachodnią część ziem plemienia Krywiczów księstwo istnieć mogło już w IXw. kiedy to według Latopisu Nikonowskiego w 865 r. Połock został podporządkowany kijowskim Waregom, a później wraz z Kijowem przeszedł we władanie Rurykowiczów. W ramach Rusi Kijowskiej Księstwo Połockie posiadało pewną odrębność, co potwierdza oddzielny zapis o udziale drużyn połockich w wyprawach ruskich na Bizancjum w latach 907 i 911. W końcu Połock całkowicie oddziela się od Rusi - o czym świadczy pojawienie się pierwszego poświadczonego źródłowo - najprawdopodobniej nie mającego nic wspólnego z Rurykowiczami - księcia połockiego Ragwołoda, panującego w trzecim ćwierćwieczu X wieku. W sporze między synami księcia Światosława - Jaropełkiem a Włodzimierzem opowiedział się po stronie tego pierwszego. Ostatecznie sukces odniósł Włodzimierz, który zajął Połock, kazał zgładzić Rogwołoda i poślubił jego córkę Rognedę.

Później Włodzimierz osadził w Połocku małoletniego syna Izjasława, prawdopodobnie pod regencją matki Rognedy.

Usamodzielnienie się księstwa

Położenie Połocka w pobliżu dużych rzek sprzyjało handlowi, a ten - bogaceniu się miasta i wzrastaniu w potęgę. Izasław był już z pewnością księciem udzielnym, taki był też zamiar jego ojca. Jego syn Briaczysław mógł sobie już pozwolić na politykę agresywną - przyłączył ziemię między Dźwiną a Dzisną, gdzie wyrósł gród Braczysławl. Po nieudanej agresji na Nowogród Wielki w 1021 roku, przyszło Briaczysławowi do końca życia toczyć wojny z Jarosławem Mądrym. Rządy jego syna, Wsiesława przyniosły dalsze umocnienie pozycji księstwa.

Rozpad i upadek księstwa

Jeszcze za życia Wsiesława doszło do rozpadu księstwa i wydzielenia sześciu lub siedmiu udziałów. Księciem na Połocku został najstarszy Dawid. Wyprawa Mścisława I Haralda w 1127 roku poskutkowała spustoszeniem księstwa; przerażeni Połocczanie wypędzili Dawida i osadzili na tronie jego brata Rogwołoda. W 1132 roku Wasyłko Światosławic, jeden z bratanków Dawida i Rogwołoda, odbił księstwo i odtąd rządził nim do śmierci. Ta przyniosła jednak nowe walki o następstwo po nim, wmieszanie się sąsiednich księstw i dalsze osłabianie i nowe podziały księstwa. Ostatnim Rurykowiczem na tronie połockim został Briaczysław Wasyłkowic.

Podbój przez Wielkie Księstwo Litewskie

Być może Litwini sięgali po Połock już kilkadziesiąt lat wcześniej. Dopiero jednak w latach 40. XIII wieku udało im się jednak na dobre usadowić w Połocku. Córkę Briaczysława wydano za litewskiego księcia Towtiłłę i tym sposobem ten wstąpił na tron połocki, uznając przy tym zwierzchnictwo Mendoga. Kiedy ten go jednak tronu pozbawił, wybuchła między nimi wojna. Po jego skrytobójczej śmierci, na tron połocki wstąpił książę Gierden, a po jego śmierci tron udało się przejąć synowi Towtiłły, Konstantynowi. Nie mając potomstwa, ok. 1290 r. oddał księstwo pod zwierzchnictwo arcybiskupowi Rygi, w 1307 r. Księstwo Połockie znalazło się pod władzą Wielkiego Księstwa Litewskiego. Rządziło tam kilku książąt, aż do Andrzeja Olgierdowica. Ten wystąpił przeciw unii w Krewie, lecz został pobity i wzięty do niewoli. Księstwo zostało przemianowane w województwo połockie.

Udziały

Z Księstwa Połockiego wydzieliły się następujące Księstwa:

• Księstwo Borysowskie
• Księstwo Gorodneńskie
• Księstwo Gorodcowskie
• Księstwo Hercygskie
• Księstwo Izjasławlskie
• Księstwo Druckie
• Księstwo Drucko-Podbereskie
• Księstwo Kukiejnoskie
• Księstwo Łagoskie
• Księstwo Ługowskie
• Księstwo Mińskie
• Księstwo Streżebskie
• Księstwo Witebskie

Książęta

Lista książąt połockich znajduje się w osobnym artykule.

Znaczenie we współczesnej białoruskiej historiografii

Księstwo połockie w historiografii białoruskiej uważane jest za pierwszy "prabiałoruski" twór państwowy i za początki Białorusi, stanowiąc część białoruskiego mitu historycznego i narodowego. Tego rodzaju interpretacja po raz pierwszy ukazała się w 1857 roku, w syntezie historii Białorusi pt. Obozrienije istorii Biełorussii s driewniejszich wriemien (pol. Przegląd historii Białorusi od czasów najdawniejszych) Osipa Turczynowicza. Historyk ten dowodził, że źródeł białoruskiej historii należy szukać w księstwie połockim i jego niezależności od Kijowa i Nowogrodu. Publikacja ta została uznana na Białorusi za przełom w historiografii białoruskiej jako dyscyplinie naukowej. Od tego czasu w pracach autorów białoruskich poświęconych historii tego kraju stale uwzględniano okres księstwa połockiego. Przyczyniało się to do wzmocnienia świadomości wspólnej historii i jej odrębności od sąsiadów, a co za tym idzie, procesu narodotwórczego Białorusinów.

Bibliografia

• Bieniak J., Rognieda, Słownik starożytności słowiańskich, t. 4, 1970, s. 523-524.
• Bieniak J. Rogwołod, pierwszy hist. ks. połocki, Słownik starożytności słowiańskich, t. 4, 1970, s. 525.
• Bieniak J., Rogwołod, ks. połocki (zm. 1127-1129), Słownik starożytności słowiańskich, t. 4, 1970, s. 525.
• Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959.
• Powieść minionych lat, tłum. F. Sielicki, Wrocław – Warszawa – Kraków 1999.
• Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918–1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 597. ISBN 978-83-231-2484-9.