Wojnicz

Kościół pw. św. Wawrzyńca

Kościół pw. św. Leonarda

Wojnicz – miasto w Polsce położone w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Wojnicz, której jest siedzibą. Wchodzi w skład aglomeracji tarnowskiej.

W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Położenie

Obszar miasta położony jest na terenie Zapadliska Przedkarpackiego w Kotlinie Sandomierskiej. W niedalekiej odległości od miasta przebiega granica dwóch, wielkich jednostek geologicznych: wspomnianego wyżej zapadliska przedkarpackiego, obejmującego tereny na południe od Wojnicza, oraz nasuniętych na niego, od południa, Karpat fliszowych, reprezentowanych przez Pogórze Karpackie. W większej skali, zachodnia część Wojnicza leży na Wysoczyźnie Wojnickiej będącej częścią Kotliny Sandomierskiej. Wysoczyzna przylega bezpośrednio do progu Pogórza. Jej wierzchowina niejednostajnie opada w kierunku północnym. Była ona również wydzielana jako Podgórze Bocheńskie lub Działy Bocheńskie. Południowo-wschodnia i wschodnia część Wojnicza leży w dolinie Dunajca.

Historia nazwy

Prastara osada targowa i wczesnośredniowieczny gród kasztelański stąd nazwa posiada liczne poświadczenia źródłowe od XIII w., Woynicze w 1217 r., Woyniz w 1224 r., Woynicz w 1239 r., 1259 r., wg Kazimierza Rymuta i Stanisława Rosponda nazwa dzierżawcza utworzona za pomocą archaicznego słowiańskiego przyrostka -jь od nazwy osobowej Wojnik. Stanisław Rospond zakładał ewentualność wczesnej formy Wojnice, od nazwiska Wojna, skróconej na Wojnic i odmazurzonej na Wojnicz. W XIV wieku ustanowiono tu specjalnego poborcę cła Florzko senior districtus woinicensis. Dokument z 1374 r. wymienia obok Krakowa jako castra et civitates regni Biecz, Sącz (Sądecz), Wiślicę i Wojnicz. W 1388 r. Władysław Jagiełło potwierdził sprzedaż Tarchowa in terra wojnicensi.
Osadnictwo na terenie obecnego miasta przybierało na sile w VIII-IX w., a w X w. osada wojnicka zmieniła swój charakter i znaczenie przez fakt powstania grodu osadzonego przez wojów państwa plemiennego, a następnie polskiego. Jedna z legend natomiast mówi, że w X w. wojowie księcia Mieszka I, czy też Bolesława Chrobrego, wznieśli tu modrzewiowe grodzisko. Od tychże wojów osada otrzymała nazwę Wojnicz. Inna związana z Wojniczem podaje, że nim powstała nazwa Wojnicz, w tym miejscu był gród składający się z trzech osad, o wspólnej nazwie Trojnik.

Historia

Wojnicz posiadał prawa miejskie w latach 1278 – 1934, odzyskał je z dniem 1 stycznia 2007 r. 3 października 1655 r. odbyła się tu bitwa.

• 4000–1700 p.n.e. – przejściowe osadnictwo
• 1700–700 p.n.e. – trwałe, ale nie ciągłe osadnictwo
• 700–400 p.n.e. – nietrwałe osadnictwo łużyckie
• X wiek – zasiedlenie osady przez wojów drużyny pierwszych władców Polski, wzniesienie wałów grodu
• 1109 – wzniesienie kościoła pod wezwaniem św. Wawrzyńca, prawdopodobnie z fundacji Bolesława Krzywoustego jako wotum za zwycięstwo pod Nakłem
• XII wiek – powstaje kasztelania wojnicka
• XIII wiek – istnienie komory celnej i targu
• 1239 – powitanie Kingi, córki króla Węgier, Beli IV, przyszłej żony Bolesława Wstydliwego; Wojnicz prawdopodobnie wtedy otrzymał prawa miejskie
• 1278 – pierwsza wzmianka o Wojniczu jako mieście, usypanie wałów miejskich
• 1349 – przeniesienie miasta z prawa średzkiego na magdeburskie przez Kazimierza Wielkiego
• 1379 – pierwsza wzmianka w źródłach o zniszczeniu miasta przez pożar
• 1381 – potwierdzenie praw miejskich przez Ludwika Węgierskiego, Wojnicz staje się siedzibą powiatu, powstaje szkoła parafialna
• 13 września 1394 - wizyta królowej Jadwigi
• 1427 – zatwierdzenie przywilejów mieszczan przez Władysława Jagiełłę
• 1465 – wyniesienie probostwa do godności prepozytury, powstanie szkoły kolegiackiej, wzniesienie parafialnego kościoła św. Wawrzyńca w stylu gotyckim
• 1485 – zniszczenie miasta przez drugi pożar
• 1503 – uchwalenie na sejmiku Laudum Wojnickiego Ziemi Krakowskiej dotyczącego pospolitego ruszenia
• 1527 – wydanie zezwolenia przez Zygmunta Starego na budowę pierwszego mostu na Dunajcu przez mieszczan
• 1530 – założenie Cechu Wielkiego za zgodą Zygmunta Starego
• 1575 – po raz pierwszy potwierdzony murowany ratusz w rynku, z wieżą, dzwonem i zegarem
• 3 października 1655 – pomiędzy wojskami polskimi a szwedzkimi zostaje stoczona bitwa pod Wojniczem
• 19 marca 1657 – wkroczenie do miasta wojsk Rakoczego i jego spalenie
• 1702 – rajtarzy szwedzcy podpalają miasto z powodu odmowy płacenia kontrybucji Szwedom przez mieszczan
• 1732 – przywłaszczenie dochodów miasta przez starostę Jakuba Karwowskiego
• 1739 – powstanie dużego browaru na przedmieściu Zamoście
• 1751 – utworzenie rozległego archidiakonatu wojnickiego
• 23 marca 1752 – spłonięcie kolegiaty św. Wawrzyńca
• 1753 – odbudowa kolegiaty i budowa kaplicy w stylu późnobarokowym
• 1767 – malowanie fresków rokokowych w kolegiacie przez Jana Neyderfera
• 1772 – dostanie się pod rządy austriackie w wyniku I rozbioru
• 1773 – konsekracja kolegiaty przez biskupa krakowskiego Ignacego Kajetana Sołtyka
• 1800 – Wojnicz staje się siedzibą powiatu wchodzącego w skład cyrkułu bocheńskiego
• 1831 – zniszczenie miasta i ratuszu przez pożar, budowa pomnika św. Floriana w rynku
• 1851 – powstanie sądu powiatowego, przekształconego później w grodzki
• 1856 – budowa Kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika, omijającej miasto
• 1867 – likwidacja powiatu wojnickiego
• 1895 – pożar miasta
• 5 listopada 1918 - władze miejskie ogłosiły odzyskanie niepodległości i odrodzenie państwa polskiego
• 21 października 1928 – wizyta prezydenta Ignacego Mościckiego
• 1 kwietnia 1935 – utrata praw miejskich
• 6 września 1939 – wkroczenie wojsk hitlerowskich i okupacja
• 1942 – masowe aresztowania do obozów koncentracyjnych, eksterminacja Żydów
• 18 stycznia 1945 – wyzwolenie miasta spod niemieckiej okupacji
• 1 stycznia 2007 – odzyskanie praw miejskich
• 18 stycznia 2007 – oficjalne uroczystości związane z odzyskaniem praw miejskich, wizyta premiera Jarosława Kaczyńskiego
• 9 lipca 2007 – otwarcie obwodnicy w ciągu drogi krajowej nr 4

Zabytki

• Barokowy (z gotyckim prezbiterium) kościół parafialny pw. św. Wawrzyńca (XV w.) z zabytkowym wyposażeniem
• Drewniana dzwonnica przy kościele parafialnym (XVI w.)
• Drewniany kościół pw. św. Leonarda (wzniesiony lub przebudowany w XVII w.)
• Neogotycki pałac Dąmbskich (XIX w.), w którym zgromadzono galerię obrazów oraz bogatą kolekcję rycin, monet i medali. Zbiory Dąbskich w 1903 r. przewieziono do Rzeszowa, gdzie do dzisiaj znajdują się w Muzeum Okręgowym. Biblioteka wojnicka zasiliła natomiast zasoby Biblioteki Jagiellońskiej.
• Wały grodziska (X-XI w.) – tzw. "wały kasztelańskie", rozbudowane w XIII-XV w. częściowo zniszczone w okresie od poł. XVII do końca XIX w.
• Plebania z l. 1865 – 1867, neorenesansowa
• Kaplica Matki Boskiej Loretańskiej (1905 r.)i dozorcówka przy bramie wjazdowej
• Park dworski z 2 poł. XIX w.
• Dom – przy Rynek 2, z XVIII/XIX w. piętrowy, murowany
• Dom – przy Rynek 3, z XVIII/XIX w. piętrowy, murowany z sienią przejezdna na parterze
• Dom – przy Rynek 4, z końca XVIII w. piętrowy, murowany z sienią w przyziemiu
• Dom – przy Rynek 11, z XVIII/XIX w. parterowy, murowany z sienią
• Dom – przy Jagiellońska 1, z 1 poł. XIX w – dawny zajazd, adaptowany na koszary pod koniec XIX wieku
• Pomnik Niepodległości, zwany też Pomnikiem Poległych Wojniczan (1934 r.)
• Cmentarz komunalny, założony pod koniec XVIII w., z wieloma zabytkowymi nagrobkami
• Cmentarz wojskowy nr 282 przy ul. Loretańskiej obok Kaplicy Matki Boskiej Loretańskiej

Obiekty nieistniejące

• Ratusz - z końca XV w., spłonął w 1831 r. i nie został odbudowany.
• Browar - działający na przedmieściu Zamoście, zniszczony podczas działań wojennych I wojny światowej
• Synagoga - wzniesiona pod koniec XIX w. w miejscu gdzie obecnie znajduje się Dom Grodzki (u zbiegu ul. Długiej i Warszawskiej, spalona podczas II wojny światowej

Symbole miasta

• Herb Wojnicza – Herbem Gminy Wojnicz jest w błękitnym polu tarczy godło przedstawiające św. Wawrzyńca w barwie cielistej i srebrnym perizonium na biodrach, rozciągniętego na złotej kracie, po bokach której litery S i L Sanctus Laurentius – Święty Wawrzyniec takiejże barwy.

Herb nawiązuje do najstarszego wezwania miejscowego kościoła z XI w. Najstarsza zachowana pieczęć z postacią św. Wawrzyńca pochodzi z 1504 r. Herb w obecnej formie został zatwierdzony uchwałą Rady Gminy w 1994 r. Został on plastycznie opracowany przez Dariusza Dessauera z UMCS w Lublinie. Herb pełni podwójną funkcję: jest znakiem miasta i jednocześnie znakiem gminy.

• Flaga Wojnicza – składa się z trzech stref: strefa górna złota (zastępowana barwą żółtą), pośrodku pas srebrny (zastępowany bielą), a strefa dolna jest błękitna
• Hymn

Zasłużeni wojniczanie

• Marcin z Wojnicza – w latach 1448-1449 dziekan Akademii Krakowskiej.
• Michał z Wojnicza – profesor astronomii na Akademii Krakowskiej i altarysta przy kolegiacie wojnickiej.
• Michał z Bystrzykowa Paryżanin – profesor Akademii Krakowskiej i jej rektor w latach 1513-1514. Autor wielu dzieł o tematyce filozoficznej i teologicznej. W latach 1497-1520 prepozyt kolegiaty w Wojniczu.
• Stanisław Janaszowic – syn wojnickiego szewca, profesor Akademii Krakowskiej, proboszcz w Zalasowej. Zmarł w Wojniczu w 1676 r.
• Wojciech Kluszewski – kasztelan wojnicki 1779 r., wielkorządca krakowski.
• Teofil Żebrawski (1800-1887) – kartograf, budowniczy, historyk. Profesor, usunięty z Uniwersytetu w Krakowie z powodów politycznych. Współwydawca dzieł Jana Długosza.
• Władysław Jordan (1819-1891) – pułkownik Wojska Polskiego, uczestnik walk o niepodległość Polski, adiutant generała Józefa Bema w Armii Siedmiogrodzkiej. Spoczywa na cmentarzu w Wojniczu.
• Dr Wiktor Łowczowski (1865-1939) – lekarz, pracował w Wojniczu od 1895 aż do śmierci. Twórca Towarzystwa Gimnastycznego Sokół w Wojniczu.
• Gustaw Łowczowski (1897-1984) – generał brygady Wojska Polskiego, legionista, uczestnik bitwy pod Łowczówkiem. Uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej, kampanii francuskiej (1940) i kampanii włoskiej (1944-1945). Dowódca III Brygady Strzelców Karpackich, która wyzwoliła Bolonię. Zmarł w Londynie, skąd jego prochy zostały sprowadzone do Polski i złożone na Cmentarzu Legionistów w Łowczówku.
• O. Antoni Mirochna (1908-1989) – franciszkanin. Do zakonu wstąpił w wieku 20 lat, wyjechał wraz z Św. Maksymilianem Kolbe do Japonii, gdzie otrzymał święcenia kapłańskie i przyjął imiona zakonne Mieczysław Maria. W 1940 został przełożonym klasztoru założonego przez Św. Maksymiliana Kolbe w Nagasaki. Założył nowe zgromadzenie zakonne, SS Franciszkanów Rycerstwa Niepokalanej, któremu zlecił opiekę nad niepełnosprawnymi. A. Mirochna został uhonorowany wysokimi odznaczeniami japońskimi, m.in. Orderem Skarbu. Zmarł w Kognai koło Nagasaki.
• Ks. Jan Królikiewicz (1927-1991) – społecznik, założyciel koła PTTK i Izby Regionalnej w Wojniczu, autor wielu publikacji na temat Wojnicza.
• Jerzy Chumiński – (1934-2001) – nauczyciel matematyki, społecznik. Twórca i redaktor naczelny Zeszytów Wojnickich, założyciel i prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Wojnickiej.
• prof. dr hab. Józef Szymański (1931-2011) – historyk, rektor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie w latach 1982-1984. Specjalista w zakresie nauk pomocniczych historii oraz znawca dziejów społeczeństwa wczesnego średniowiecza. Współpracownik oraz Honorowy Członek Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Wojnickiej. Inicjator serii wydawniczej Biblioteczka Historyczna zawierającej źródła do dziejów Wojnicza (ponad 30 wydawnictw).

Ludzie związani z Wojniczem

• Kazimierz Brodziński – polski poeta i publicysta
• Seweryn Goszczyński – polski poeta, publicysta, działacz niepodleglościowy
• Jakub Jamróg - zawodnik żużlowego zespołu Tauron Azoty Tarnów

Gospodarka

• Zielony Park Przemysłowy

W ramach ZPP w Wojniczu powstała podstrefa Tarnobrzeskiej Specjalnej Stefy Ekonomicznej przy drodze międzynarodowej E-4 z dogodnym dostępem komunikacyjnym do tej drogi oraz w sąsiedztwie autostrady A-4. Teren Parku położony jest w północno-zachodniej części miasta Wojnicza, w obszarze który według miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego wyznaczono funkcję przemysłowo-usługową. Znaczna część tego obszaru to własność komunalna i Skarbu Państwa.

Tranzyt

Wojnicz leży na skrzyżowaniu dróg: międzynarodowej

• 4E40 (Kraków, Tarnów, Rzeszów, Przemyśl)

i wojewódzkiej

• 975 (Warszawa, Nowy Sącz)

Odległości od większych miast Polski:

• Tarnów 12km
• Kraków 76km
• Rzeszów 92km
• Katowice 151km
• Łódź 269km
• Warszawa 298km
• Wrocław 342km
• Poznań 520km
• Gdańsk 609km
• Szczecin 744km

Miasto posiada bezpośrednie połączenie PKS z Bielsko-Białą, Brzegiem, Buskiem-Zdrój, Cieszynem, Gliwicami, Katowicami, Kielcami, Krakowem, Krynicą Zdrój, Leskiem, Lublinem, Łańcutem, Mielcem, Nowym Sączem, Opolem, Rzeszowem, Stalową Wolą, Tarnobrzegiem, Tarnowem, Wrocławiem, Zakopanem.

Najbliższa stacja PKP znajduje się w Bogumiłowicach, oddalonych 8 km od centrum miasta lub w Tarnowie – 12 km.

Najbliższe lotnisko znajduje się w Krakowie Balicach i Rzeszowie Jasionce.

Wspólnoty religijne

Większość mieszkańców miasta to wyznawcy religi rzymskokatolickiej. W Wojniczu mieści się siedziba dekanatu wojnickiego, grupującego okoliczne parafie, w tym tutejszą parafię pw. Św. Wawrzyńca. W Wojniczu znajduje się też Zgromadzenie Sióstr Karmelitanek Dzieciątka Jezus oraz kościół pw. Św. Leonarda.

Bezpieczeństwo

Opieka zdrowotna

• Punkt lekarski Centrum Zdrowia Tuchów
• Wojnickie Centrum Medyczne
• Pogotowie Ratunkowe

Pożarnictwo

• OSP

Policja

• Komisariat Policji Wojnicz

Kultura

• Kino Wawel
• Gminna Biblioteka Publiczna
• Gminny Ośrodek Kultury
• Galeria Findrówka
• Izba Regionalna

Edukacja

• Publiczne Przedszkole
• Szkoła Podstawowa w Wojniczu im. św. Jana Kantego
• Publiczne Gimnazjum im. św. Kingi
• Zespół Szkół Licealnych i Technicznych im. Jana Pawła II

Media

• kwartalnik Zeszyty Wojnickie", czasopismo historyczne, wychodzące od maja 1992 r.
• Merkuriusz Wojnicki, dwumiesięcznik miasta i gminy Wojnicz, wydawany od kwietnia 2011 r.

Sport

Kluby sportowe

• LKS OLIMPIA Wojnicz – piłka nożna mężczyzn, IV liga Małopolska Wschód
• UKS PG Wojnicz – sekcja kolarska

Obiekty sportowe

• stadion Olimpii
• boisko Orlik
• hala sportowa

Turystyka

Trasy piesze

• Wojnicz – Panieńska Góra – Wielka Wieś – 8km
• Wojnicz – Jaworsko -Wilkówka – 10km
• Droga Świętego Jakuba

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Wojnicz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 752 .