Dachau (KL)

Nieprawidłowe parametry: {48|16|13|N|11|28|05|E}{{Współrzędne}} Nieznane pola: 3, 4, 5, 6, 7 oraz 8. KL Dachau, Konzentrationslager Dachau – pierwszy niemiecki obóz koncentracyjny, założony wiosną 1933 roku w opuszczonej fabryce amunicji na obrzeżach miasta Dachau, na północ od Monachium, w południowych Niemczech. Funkcjonował do 29 kwietnia 1945, oswobodzony przez wojska amerykańskie.

Plik:KL Dachau - plan obozu.jpg

Plan części więziennej KL Dachau (w: T. Musioł, Dachau, 1933-1945. Wyd. 2, Katowice 1971, Wydawn. "Śląsk").

Budynek z bramą wejściową; stan współczesny

Historia obozu

Bloki dla więźniów, ogrodzenie, wieża strażnicza; stan współczesny

Blok X; stan współczesny

Blok X, wejście do komory gazowej; stan współczesny

Blok X, wnętrze komory gazowej; stan współczesny

Blok X, Piece krematoryjne; stan współczesny

Pierwszy obóz koncentracyjny utworzony przez niemieckich nazistów. Powstał z rozkazu Heinricha Himmlera z 21 marca 1933, z celem izolowania politycznych przeciwników reżimu hitlerowskiego, duchownych i Żydów. Stał się "wzorem" dla wszystkich kolejnych. Od 1938 swego rodzaju "ośrodek szkoleniowy" dla zarządców i wachmanów innych późniejszych obozów tego rodzaju.

Obóz składał się z dwóch zasadniczych części: dla więźniów, która został otoczona drutami kolczastymi i wieżyczkami oraz część administracyjno-mieszkalna dla SS. Podział ten zostanie odwzorowany we wszystkich tego typu późniejszych konstrukcjach nazistowskich. Część dla więźniów mieściła się pierwotnie w 18 barakach mieszkalnych, podzielonych na 4 izby, 2 toalety i 2 umywalnie. Każda izba miała pomieszczenie mieszkalne i sypialnię i była przeznaczona dla 52 więźniów (w sumie blok miał pomieścić 208 więźniów). W 1937 r. obóz – pierwotnie zaprojektowany na 3000-5000 więźniów okazał się za mały. Obóz rozbudowano w latach 1937-1938, powiększając liczbę baraków dwukrotnie. W czasie masowego napływu więźniów w czasie wojny pierwotne normy zaludnienia baraków zostały wielokrotnie przekroczone, przetrzymywano w nich do 16000 więźniów. W 1943 r. firma H. Kori z Berlina wybudowała duże krematorium, jako tzw. barak X. Prawdopodobnie była to część większego planu przekształcenia KL Dachau w miejsce masowej eksterminacji. W 1944 przy baraku X wybudowano komorę gazową. Sprawa jej wykorzystania do mordowania więźniów nie jest jasna. W wielu publikacjach podaje się informacje, że nie była ona wykorzystana do tego celu (nie uwzględniono tego w wyroku w procesie załogi z Dachau). Jednak zeznania niektórych więźniów oraz fotografie wykonane przez amerykańskich żołnierzy po wyzwoleniu obozu wskazują, że była ona wykorzystywana (przynajmniej sporadycznie) do tego celu.

W obozie istniała ściana pod którą rozstrzeliwano więźniów oraz tzw. "bunkier", który służył jako miejsce krwawych przesłuchań i stosowania dotkliwych kar. W tzw. baraku szpitalnym nr 5 funkcjonowało laboratorium eksperymentów pseudomedycznych, kostnica i prosektorium. Masowe egzekucje wykonywano także poza obozem (w pobliskim Haimhausen na strzelnicy SS dokonywano egzekucji poprzez rozstrzelanie, zginęło tam m.in. ok. 6000 jeńców radzieckich) oraz w innych obozach. W 1944 roku otwarto w Dachau podobóz kobiecy.

Komendantami obozu byli:

1. Hilmar Wäckerle (21 marca 1933 – 25 czerwca 1933)
2. Theodor Eicke (26 czerwca 1933 – 3 lipca 1934)
3. Alexander Reiner (4 lipca 1933 – 22 października 1934)
4. Berthold Maack (23 października 1934 – 30 listopada 1934)
5. Heinrich Deubel (1 grudnia 1934 – 31 marca 1936)
6. Hans Loritz (1 kwietnia 1936 – 31 sierpnia 1939)
7. Alex Piorkowski (1 września 1939 – 2 stycznia 1942)
8. Martin Weiss (3 stycznia 1942 – 29 września 1943)
9. Eduard Weiter (30 września 1943 – 26 kwietnia 1945)
10. Martin Weiss (26 kwietnia 1945 – 28 kwietnia 1945)
11. Heinrich Skodzensky (28 kwietnia 1945 – 29 kwietnia 1945)

Podczas wojny, a w szczególności po 1942 roku, Dachau stanął na czele bardzo rozbudowanej struktury podobozów, liczącej ponad 200 placówek na południu Niemiec i w anektowanej Austrii. Były one w większości powiązane z przemysłem wojennym.

Gdy zbliżał się front wojsk alianckich naziści próbowali ewakuować więźniów w różnych kierunkach. Marsze ewakuacyjne (Marsze Śmierci) niosły ze sobą wysoką śmiertelność wymęczonych więźniów. Jednak 29 kwietnia 1945 obóz został wyzwolony, a wraz z nim ok. 67 000 więźniów – połowa z nich w obozie głównym. Amerykanie pod wpływem tego co zastali w obozie (m.in. na bocznicy stał pociąg z 2600 ciałami, a w okolicach krematorium znaleziono ok. 3000 zabitych) rozstrzelali bez sądu większość wziętych do niewoli strażników SS i przebywających w obozie żołnierzy Waffen-SS (w sumie 560 osób).

Podobnie jak w Auschwitz, na bramie obozu w Dachau widniał napis "Arbeit macht frei".

Więźniowie i ofiary

Zawiadomienie o śmierci więźnia Dachau i wyciąg z księgi obozowej

Więźniami byli z początku członkowie antynazistowskiej niemieckiej opozycji, głównie komuniści, socjaliści i chadecy. W dalszym okresie do obozu były przysyłane również grupy Żydów, Romów i Sinti, Świadków Jehowy i homoseksualistów.

Dachau pełnił funkcję głównego obozu dla duchownych z Kościołów chrześcijańskich (katolickich, protestanckich i prawosławnych). Wedle szacunków Kościoła katolickiego, ok. 3000 (2794, w tym 1773 z Polski) zakonników, diakonów, księży i biskupów katolickich zostało zesłanych do Dachau. Przez dwa miesiące więźniem obozu był prawosławny patriarcha Serbii Gabriel V.

Podczas wojny w Dachau znalazło się wiele ludzi z krajów okupowanych: przede wszystkim z Polski (m.in. grupa 43 naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego), Związku Radzieckiego, Belgii, Holandii, Czech, Francji. W maju 1940 zesłana tu została około pięćsetosobowa grupa łódzkiej młodzieży, zatrzymana podczas dużej akcji łódzkiego gestapo skierowanej przeciwko niej. Wśród nich byli m.in. znani po wojnie: dyrygent - Henryk Debich i akto - Włodzimierz Skoczyalas. Wielu więźniów było kierowanych do KL Dachau z innych obozów. Wówczas więźniowie z Niemiec stali się mniejszością, a największą grupę stanowili więźniowie z Polski. Liczba więźniów i ofiar nie jest dokładnie znana. Według dokumentacji obozowej w okresie 1933-1945 przez obóz przewinęło się 206 206 więźniów, z czego zmarło 31 591. Liczby te jednak nie uwzględniają osób poddanych Sonderbehandlug (skierowanych do obozu przez Gestapo celem wykonania egzekucji), jeńców radzieckich zabijanych w ramach Kommissar-Erlaß oraz zmarłych w czasie ewakuacji obozu. Według niektórych danych, ogólną liczbę więźniów szacuje się na ok. 250.000 osób, a liczbę ofiar nawet na 148.000 (wliczając zgładzonych w podobozach).

Istotą funkcjonowania obozu był drakoński regulamin obozu opracowany przez komendanta Theodora Eickego. Przed wojną praca więźniów polegała na wykonywaniu robót na rzecz obozu w komandach roboczych, dla jego utrzymania i rozwoju. Podczas wojny więźniowie pracowali niewolniczo w przemyśle wojennym. W szczególności w ostatnich dwóch latach wojny, gdy Niemcy zdecydowali się umieścić strategiczne produkcje zbrojeniowe pod ziemią, więźniowie musieli pracować w morderczych warunkach. Najsłynniejszymi i najtrudniejszymi placówkami podziemnymi przypisanymi Dachau, były podobozy Kaufering i Mühldorf. Najcięższą pracę wykonywali na ogół Żydzi z Polski, Litwy i Węgier. Zobacz biogramy więźniów.

System kar

W obozie stosowano 8, 14, 21 oraz 42 - dniowy areszt umieszczony w bunkrze. Podczas odbywania kary więzień otrzymywał wodę i chleb a raz na cztery dni ciepły posiłek. Zdarzały się przypadki kiedy osadzeni przebywali w celi kilka miesięcy.

Bardzo popularną metodą torturowania była tzw: kara słupka, wielokrotnie po jej odbyciu więzień nie odzyskiwał władzy w rękach.

Codziennością było również polewanie zimną wodą na kilkunastostopniowym mrozie co prowadziło do wychłodzenia organizmu a w konsekwencji do zgonu, wkładanie gumowego węża do przełyku, odkręcanie wody (więzień poddany takiej torturze topił się bądź ulegał poważnym obrażeniom narządów wewnętrznych).

Osadzeni najczęściej ginęli w wyniku niedożywienia, chorób, tortur, samobójstw, rozstrzelania oraz eksperymentów pseudomedycznych.

Strażnicy wyznaczali kary za najdrobniejsze przewinienia m.in. źle pościelone łóżko czy trzymanie rąk w kieszeniach.

Lecznictwo i eksperymenty pseudomedyczne

W obozie "sławę" zyskała trupiarnia, w której dokonywano sekcji zwłok. Ściągano tam martwym więźniom skórę z pleców, którą następnie przygotowywano do dalszej obróbki. Wykonywano z niej rękawiczki, bryczesy, siodła, pantofle oraz torebki damskie dla SS. Szukano zazwyczaj zdrowej skóry. Lubowano się w skórze wytatuowanej.

Doświadczenia pseudomedyczne Dachau można podzielić na:

• malaryczne (Klaus Schilling stosował 69 odmian malarii. Odmianę najsilniejszą Madagaskar więźniom wstrzykiwano domięśniowo lub dożylnie),
• lotnicze (w kabinie ciśnieniowej zamykano od 5 do 15 więźniów, gdzie następnie zagęszczano lub rozrzedzano powietrze. Przy obniżaniu ciśnienia więźniowie wpadali w szał, rwali sobie włosy z głowy, tłukli głową o ściany. Po eksperymencie dokonywano sekcji zwłok a narządy zamykano w naczyniach. Większość więźniów po tych eksperymentach umierała lub dostawała porażeń w skutek krwotoków wewnątrz-czaszkowych, chorowali na choroby psychiczne)
• nad ropowicą (dr Wolter wstrzykiwał więźniom ciekłą ropę wyciąganą z ran innych chorych lub zwłok. Więźniowie tracili kończyny lub dostawali posocznicy. W większości wypadków umierali),
• nad wątrobą,
• nad gruźlicą,
• nad tyfusem plamistym,
• nad krystalizacją krwi,
• nad krzepnięciem krwi.

KL Dachau było miejscem, w których dokonywano wielu eksperymentów pseudomedycznych na więźniach. Działali tu m.in. prof. dr med. Klaus Schilling, dr Sigmund Rascher, dr Heinrich Schütz, prof. dr med. Erich Hipke, prof. dr med. August Weltz i wielu innych. Eksperymenty te dotyczyły wywoływania i leczenia posocznicy, malarii, uszkodzeń organizmu wywołanych przebywaniem w rozrzedzonym powietrzu, oddziaływania wychłodzenia w wodzie morskiej, piciem wody morskiej i innych. Spośród ok. 6000 więźniów poddawanych tym eksperymentom, nie przeżyło ich 2073.

Lekarze SS w Dachau

• SS-Untersturmführer - dr Hans Eisele- uciekł do Egiptu
• SS-Obersturmführer - dr Fritz Hintermayer- zabity przez aliantów
• dr Ernst Holzlöhner- popełnił samobójstwo
• SS-Hauptsturmführer - dr Fridolin Karl Puhr
• SS-Untersturmführer dr Sigmund Rascher - zabity przez SS
• dr Klaus Schilling - zabity przez aliantów
• SS Sturmbannführer - dr Horst Schumann - uciekł do Ghany, następnie ekstradowany do zachodnich Niemiec
• SS Obersturmführer - dr Helmuth Vetter - zabity przez aliantów
• SS Sturmbannführer - dr Wilhelm Witteler
• SS Sturmbannführer - dr Waldemar Wolter - zabity przez aliantów

Egzekucja SS-manów z Dachau

Dzieje powojenne

Uwolnieni więźniowie obozu koncentracyjnego w Dachau

Polscy więźniowie z Dachau fetujący wyzwolenie

Obóz został zajęty przez wojska VII Armii amerykańskiej. W tym momencie znajdowało się w nim ponad 31 000 więźniów. W trakcie tej akcji doszło do krótkiej wymiany ognia z oddziałami wartowniczymi SS. Krótko potem wszyscy napotkani w obozie esesmani zostali rozstrzelani. Podobno na mocy rozkazu, kiedy dowódcy amerykańscy zobaczyli, zbliżając się do obozu, stosy zmasakrowanych i zastrzelonych więźniów, a na pobliskiej bocznicy kolejowej cały pociąg (50 wagonów) zabitych lub zmarłych z głodu przeszło 2 000 osób..

Bezpośrednio po wojnie obóz był używany jako centrum dla osób powracających do swych krajów.

15 listopada 1945 r. w zabudowaniach KL Dachau rozpoczęła się seria procesów przeciwko zbrodniarzom hitlerowskim. Pierwszym był proces przeciwko komendantowi tego obozu M. Weissowi oraz 33 ocalałych członków załogi. Równolegle do procesu norymberskiego, w okresie od 1945 r. do 1948 r. przed amerykańskim trybunałem wojskowym w Dachau osądzono 1672 osób, głównie członków załóg obozów koncentracyjnych oraz lekarzy prowadzących eksperymenty pseudomedyczne.

Później, z inicjatywy byłych więźniów, powstało muzeum, które uległo w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych dużej rekonstrukcji i odnowie. W 1984 r. obóz wpisano na listę obiektów podlegających szczególnej ochronie przez UNESCO (czego nie należy mylić z listą światowego dziedzictwa UNESCO, na której wszystkie tego typu obiekty są reprezentowane przez wpis KL Auschwitz-Birkenau).

Bibliografia

• MUSIOŁ Teodor, Dachau, 1933 - 1945. Wyd. 2, popr. i uzup. Katowice 1971. Wydaw. "Śląsk". Podstawowa polska publikacja na temat tego obozu. Zawiera obszerną bibliografię, wiele ilustracji oraz plan obozu. Pierwsze wydanie w 1968, ostatnie .... .
• CHART Edmund, Spis pomordowanych Polaków w obozie koncentracyjnym Dachau. Dachau 1946. Pierwsza polska publikacja nt. tego obozu, przygotowana przez b. więźniów, na bazie zachowanych przez nich oryginalnych dokumentów poobozowych, jeszcze podczas pobytu w obozie dla "dipisów". Spis zawiera "tylko" 7.076 nazwisk, w tym wielu mieszkańców Łodzi i wojew. łódzkiego. Są to jednak dane dalece niekompletne.
• PORADZISZ Jan, Wspomnienia Kazimierza Piwarskiego: "19 miesięcy w Dachau" [w:] Materiały i dokumenty do dziejów nauki polskiej w czasie II wojny światowej. Tom 1: pod red. Zygm. Kolankowskiego i Leona Łosia. Wrocław 1980, ss. 7-79 (artykuł zawiera omówienie J. Poradzisza i tekst prof. K. Piwarskiego na str. 18-79).
• porównaj też wykaz bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945, który został umieszczony na osobnej stronie.

Zobacz też

• Obozy niemieckie 1933-1945
• Obóz koncentracyjny
• Holocaust
• Proces załogi Dachau
• Masakra w Dachau

Linki zewnętrzne

• Memorial Museum Dachau
• Procesy w Dachau w latach 1945-48