Gustaw II Adolf: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
m r2.7.3) (Robot poprawił pt:Gustavo Adolfo II da Suécia |
|||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
Wojna z Polską |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| król = Gustaw II Adolf |
| król = Gustaw II Adolf |
||
| tytulatura = Z Bożej łaski król Szwecji, Gotów i Wenedów, Wielki Książę Finlandii, książę Estonii, Karelii, pan Ingrii |
| tytulatura = Z Bożej łaski król Szwecji, Gotów i Wenedów, Wielki Książę Finlandii, książę Estonii, Karelii, pan Ingrii |
||
Wersja z 22:18, 24 paź 2012
Wojna z Polską
Szablon:Władca kraju infobox Gustaw II Adolf, Lew Północy (ur. 9 grudnia 1594 w Sztokholmie, zm. 16 listopada 1632[1] pod Lützen) – król Szwecji w latach 1611-1632, dowódca, strateg, reformator armii i polityk.
Biografia
Rodzina i pochodzenie
Pochodził z dynastii Wazów i urodził się w 1594 roku w Sztokholmie jako syn Karola IX Sudermańskiego i jego drugiej żony Krystyny z Holstein-Gottorp. 25 listopada 1620 w Sztokholmie ożenił się z Marią Eleonorą Hohenzollern. Para miała jedną córkę:
- Krystynę (1626-1689), królową Szwecji.
Dzieciństwo i młodość
W dzieciństwie już jako sześcioletni chłopiec uczestniczył w wyprawie wojennej, a gdy skończył 10 lat uczestniczył w naradach politycznych i przyjmował ambasadorów. Znał kilka języków (w tym polski), dziesięć powierzchownie. Szeroko rozwinięty kulturowo, czytał liczne dzieła filozoficzne, szczególnie książki myśliciela Hugo Grotiusa.
Początki rządów
Mając 17 lat, wstąpił po śmierci ojca na tron szwedzki. Zatwierdził wtedy wszystkie prawa i przywileje posiadane przez stany, jednocześnie wyrażając zgodę na ograniczenie na ich rzecz władzy monarszej w kwestiach dotyczących stanowienia prawa, polityki zagranicznej i fiskalnej. Zrezygnował z jednoczesnego prowadzenia wojny z trzema państwami: Danią, Rosją i Polską. Dzięki ustępstwom terytorialnym i zobowiązaniu się do wypłaty odszkodowań wojennych zapewnił sobie spokój na granicy z Danią, z którą zawarł traktat pokojowy w Knäred 21 stycznia 1613.
Wojna z Rosją
Rok później uderzył na państwo moskiewskie i w 1615 roku oblegał Psków, a następnie doprowadził do korzystnego dla Szwecji układu pokojowego w Stołbowie (27 stycznia 1617). Według jego postanowień Szwedzi wycofali się z Nowogrodu Wielkiego i Starej Russy, ale zatrzymali Ingrię i Karelię z miastami: Iwanogrod, Koporie, Nöteborg (Orieszek i Kexholm (Prioziorsk).
Działalność reformatorska
Po zabezpieczeniu panowania szwedzkiego nad całą Zatoką Fińską podjął wielkie dzieło reform, budując zręby nowoczesnego państwa. Uporządkował administrację centralną, wymiar sprawiedliwości, skarbowość oraz przeprowadził modernizację wojska, co doprowadziło do wyższości armii szwedzkiej nad innymi w czasie trwania wojny 30-letniej. Osiągnął wysoki odsetek militaryzacji ludności – aż 1,7%, co pozwalało na zwerbowanie armii nawet 40-tysięcznej. Wiązało się to z wprowadzeniem powszechnego poboru do wojska. Nieco później zreformował szkolnictwo, zakładając nowe gimnazja i odnawiając Uniwersytet w Uppsali w 1624. Ufundował także wyższą uczelnię w Dorpacie (1632).
Wojna z Rzecząpospolitą
Od 1617 roku toczył wojnę o dominium maris Baltici z Rzecząpospolitą Obojga Narodów. Wykorzystując zaangażowanie głównych sił wroga w konflikt z Turcją, opanował w 1621 roku większą część Inflant z Rygą. 31 lipca 1622 roku podpisał rozejm w Mitawie, zatrzymując w swym ręku zdobyte wcześniej ziemie. Trzy lata później wznowił działania wojenne, zajmując Dorpat w Inflantach, skrawek Litwy z Birżami oraz większą część Kurlandii z Mitawą. Ośmielony tymi sukcesami, przerzucił swoje wojska w 1626 roku do Prus Książęcych, opanowawszy Piławę, Elbląg, Malbork i przejściowo Puck. W trakcie oblężenia Nowego Miasta w roku 1628 ranny w policzek. Jednak zwycięstwa polskie w bitwie morskiej pod Oliwą (1627) i w polu pod Trzcianą (1629) zahamowały jego ekspansję na Pomorzu. 26 września 1629 zawarł rozejm w Altmarku (Starym Targu)[2]. Zatrzymał w swym ręku większość portów pruskich i dużą część Inflant oraz zapewnił sobie wpływy z ceł pruskich.
Działania wojenne w Niemczech i śmierć
Zakończenie działań wojennych z Rzecząpospolitą umożliwiło Gustawowi II Adolfowi podjęcie działań wojennych w Niemczech. Mając na celu opanowanie południowych wybrzeży Bałtyku, przystąpił w 1629 roku do wojny trzydziestoletniej przeciw Habsburgom. Po opanowaniu Pomorza Zachodniego w 1630 roku wkroczył w głąb Niemiec. Wspomagany przez niemieckich książąt protestanckich, stoczył szereg bitew z wojskami cesarskimi, w których odniósł szereg spektakularnych zwycięstw, m.in. pod Breitenfeld. Zginął w bitwie pod Lützen[3].
Jego dewizą były łacińskie sentencje: Gloria Altissimo Suorum Refugio (Chwała Bogu, ucieczce swych wiernych) i Cum Deo et victribus armis (dzięki Bogu i zwycięskiemu orężu) oraz niemiecka Gott mit uns (Bóg z nami). Uważany był za jednego z najwybitniejszych wodzów w historii.
Jego ciało zostało przewiezione z Niemiec do Szwecji, gdzie został pochowany w kościele Riddarholm w Sztokholmie.
Propaganda królewska
Inwazja szwedzka w Niemczech została przedstawiona jako wojna sprawiedliwa, a sam Gustaw Adolf jako wybawca uciemiężonych niemieckich protestantów. Za pomocą pamfletów, karykatur, satyr i wierszy przy użyciu symboliki biblijnej wykreowano mit Lwa północy – aluzji do Lwa Judy przybywającego wspomagać sprawiedliwych. Wykorzystano także przepowiednie Nostradamusa, że pojawi się lew z północy, który pobije orła (cesarza). Taki przekaz trafiał szczególnie do niemieckich elit protestanckich, które nienawidziły katolickiego cesarza. Wallenstein komentował wyniki pracy propagandzistów: „Niemcy oczekują króla Szwecji jak Żydzi swego mesjasza”.
Genealogia
| Prapradziadkowie |
Johan Kristiernsson Vasa |
Måns Karlsson Eka |
Abraham Kristiernsson Leijonhufvud |
Erik Karlsson Vasa |
król Danii, Szwecji i Norwegii |
książę Pomorski |
landgraf Hesji |
książę Saksonii |
| Pradziadkowie |
Erik Johansson Vasa |
Erik Abrahamsson Leijonhufvud |
król Danii i Norwegii |
landgraf Hesji | ||||
| Dziadkowie |
król Szwecji |
książę Holstein-Gottorp | ||||||
| Rodzice |
król Szwecji | |||||||
|
Gustaw II Adolf Waza (1594-1632) król Szwecji | ||||||||
- ↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu
<ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwiedataBŁĄD PRZYPISÓW - ↑ Zbigniew Anusik: Gustaw II Adolf. Wrocław: Ossolineum, 2009, s. 187. ISBN 83-04-050008-2.
- ↑ Zbigniew Anusik: Gustaw II Adolf. Wrocław: Ossolineum, 2009, s. 326. ISBN 83-04-050008-2.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Bibliografia
- Zbigniew Anusik: Gustaw II Adolf. Wrocław: Ossolineum, 2009. ISBN 978-83-04-05008-2.
- Zbigniew Wójcik, Historia powszechna XVI-XVII wiek,
- Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej, pod red. Macieja Serwańskiego i Janusza Dobosza, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1998.