Symfonia: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Poprawa numeracji z 10 na 13 symfonii smyczkowych (kameralnych) F. Mendelssohna
Xqbot (dyskusja | edycje)
m r2.7.3) (Robot dodał ml:സിംഫണി
Linia 157: Linia 157:
[[li:Symfonie]]
[[li:Symfonie]]
[[hu:Szimfónia]]
[[hu:Szimfónia]]
[[ml:സിംഫണി]]
[[mr:सिंफनी]]
[[mr:सिंफनी]]
[[arz:سيمفونيه]]
[[arz:سيمفونيه]]

Wersja z 16:35, 9 sty 2013

Gatunek muzyczny o nazwie symfonia (w klasycznym kształcie) to zazwyczaj trzy- lub czteroczęściowy utwór muzyczny na orkiestrę, popularny w XVIII, XIX i w pierwszej połowie XX wieku. Symfonia jest orkiestrowym odpowiednikiem sonaty.

Cechy symfonii programowej

- muzyka przedstawia i ilustruje program ( czyli treść pozamuzyczną - literacką ) - zamiast tematu 1 i 2 ( tak jak w formie allegra sonatowego ) kompozytorzy stosują motywy przewodnie - symfonia programowa ma zmienną ilość części, często symfonia ma tytuł ( tytuły mogą mieć też poszczególne części ) -stosowanie różnych zestawień instrumentów doprowadza do rozwoju kolorystyki orkiestrowej

Opis

Układ części symfonii klasycznej:

  • pierwsza: szybka - forma sonatowa;
  • druga: wolna - w formie wariacji lub pieśni (tj. ABA);
  • trzecia: taneczna lub bardzo szybka - menuet, a od czasów Beethovena szybsze scherzo;
  • czwarta: szybka - rondo, wariacje lub allegro sonatowe.

Jednak w XIX wieku formę zaczęto traktować bardziej swobodnie i wielu kompozytorów modyfikowało podany schemat (np. Franz Schubert w dwuczęściowej[1] VIII symfonii Niedokończonej, Hector Berlioz w 5-częściowej Symfonii fantastycznej, Gustav Mahler w większości swoich dzieł). Formą pokrewną symfonii jest sonata i koncert.

Największy wpływ na rozwój gatunku mieli:

Franz Joseph Haydn - 112 symfonii
Wolfgang Amadeus Mozart - 41 symfonii (napisał 68 - jednak wiele ocalało tylko we fragmentach)
Ludwig van Beethoven - 9 symfonii (w tym programowa VI i wokalna IX)
Franz Schubert - 8 (13)[2] symfonii (VIII Niedokończona, IX Wielka, a także D-dur D2B, D-dur D615, D-dur D708A, VII symfonia E-dur D 729 oraz X Symfonia D-dur D936A - z których zachowały się szkice lub fragmenty i są zwykle pomijane w katalogach, stąd często podawana liczba ośmiu symfonii skomponowanych przez Schuberta)
Robert Schumann - 4 symfonie (I Wiosenna, III Reńska)
Felix Mendelssohn-Bartholdy - 5 symfonii (III Szkocka, IV Włoska, V Reformacyjna) oraz 13 symfonii symczkowych (kameralnych)
Ferenc Liszt - dwie symfonie programowe (Dantejska, Faustowska)
Hector Berlioz - kilka utworów o charakterze symfonii programowych, w tym Symfonia fantastyczna i Harold w Italii (z solową partią altówki)
Antonin Dworzak - 9 symfonii (IX Z Nowego Świata)
Johannes Brahms - 4 symfonie
Piotr Czajkowski - 7 symfonii (I Zimowe Marzenia, II Małorosyjska, III "Polska", V, VI Patetyczna oraz symfonia 'Manfred' napisana pomiędzy symfonią 4 a 5, nienumerowana)
Anton Bruckner - 11 symfonii (symfonia "0" - nullte - niedokończona, symfonia "00" (-1) - szkice)
Gustav Mahler - 10 symfonii (I Tytan, II "Zmartwychwstanie" VIII Symfonia Tysiąca)
Jean Sibelius - 7 symfonii (4, będąca odpowiedzią kompozytora na współczesne mu trendy)
Siergiej Rachmaninow - 3 symfonie (oraz symfonia młodzieńcza)
Carl Nielsen - 6 symfonii
Igor Strawinski - 5 symfonii
Siergiej Prokofjew - 7 symfonii
Dymitr Szostakowicz - 15 symfonii (oraz kilka symfonii kameralnych - aranżacji kwartetów smyczkowych na orkiestrę smyczkową)
Charles Ives - 4 symfonie

Do rozwoju gatunku na gruncie muzyki polskiej zasłużyli się między innymi:

Antoni Milwid - 3 symfonie (III koncertująca)
Ignacy Feliks Dobrzyński - 2 symfonie (II, "Charakterystyczna")
Mieczysław Karłowicz - 1 symfonia, "Odrodzenie"
Karol Szymanowski - 4 symfonie (III "Pieśń o Nocy", IV koncertująca)
Witold Lutosławski - 4 symfonie
Andrzej Panufnik - 7 symfonii
Bolesław Szabelski - 5 symfonii
Krzysztof Penderecki - 8 symfonii (w tym symfonie z chórem)
Henryk Mikołaj Górecki - 3 symfonie
Krzysztof Meyer - 7 symfonii (w tym symfonie z chórem)

Ponadto swój wkład do symfonii włożyli: Georges Bizet, Nikołaj Rimski-Korsakow, César Franck, Ernest Chausson, Vincent d'Indy, Edward Elgar, Benjamin Britten, William Walton, Aram Chaczaturian i inni.

Symfonia jest to reprezentatywny gatunek muzyki orkiestrowej. Można ją też uznać za sonatę na orkiestrę. Ukształtowanie się symfonii miało miejsce w połowie XVIII w.

Źródła symfonii

W drugiej połowie XVII w. orkiestrowy wstęp do opery, kantaty czy oratorium zwano we Włoszech sinfonią, później uwerturą włoską. Ustalono wtedy układ części: szybka, wolna, szybka. Uwertura włoska stała się punktem wyjścia do wykształcenia klasycznej formy symfonii. We Francji uprawiano uwerturę o innym układzie części: wolna, szybka, (wolna).

Symfonia klasyczna

W połowie XVIII w. wykształciła się 4-częściowa forma symfonii klasycznej: 1 - szybka w formie sonatowej, 2 - wolna, 3 - menuet, 4 - szybki finał, często w formie ronda. Szkoła mannheimska ustaliła skład orkiestry klasycznej, stworzyła podstawy klasycznej instrumentacji, wprowadziła niuanse i kontrasty dynamiczne, rozpowszechniła typ czteroczęściowej symfonii z menuetem. Symfonia stała się w epoce klasycznej najważniejszą formą muzyki orkiestrowej.

J. Haydn i W. A. Mozart przejęli klasyczny model symfonii, ale z większą dozą wyobraźni. Tematy symfonii Haydna mają wigor i jędrność rytmicznej melodii ludowej, menuety bardziej przypominają tańce ludowe niż dworskie i są często miniaturą formy sonatowej. Jego symfonie charakteryzują się spokojnym wstępem, odznaczającym się religijnym skupieniem, natomiast w promiennych finałach forma ronda krzyżuje się z sonatową. Haydn komponując 114 symfonii rozwinął wstęp i przetworzenie allegra sonatowego, poddawał konstrukcję wiecznym eksperymentom, z wielką pomysłowością połączył doskonałość formy, brzmienia i charakteru, zwłaszcza w ostatnich symfoniach – „londyńskich”.

Mozart zaczął pisać symfonie na wzór J. Ch. Bacha i G. Sammartiniego, potem zaczął wykorzystywać francuski styl galant, nadał mu polot, pozostawił swój geniusz na doświadczeniach szkoły mannheimskiej w dziedzinie instrumentacji i formy. Jego trzy ostatnie symfonie – g moll, Es dur i C dur "Jowiszowa" należą do największych arcydzieł. W symfoniach L. van Beethovena (ucznia Haydna) obserwujemy rozbudowę formy (zmiany łączników, cody) i orkiestry (zwiększenie udziału instrumentów dętych, perkusji), pogłębianie ekspresji (wzbogacenie harmonii, kontrasty dynamiki, recytatyw kontrabasów w finale IX symfonii). Beethoven wytyczył rozwój muzyki na cały XIX w. Na pierwsze miejsce wysuwają się symfonie:

  • III - Es-dur zwana Eroica (1803)
  • V – c-moll (1808)
  • VI – F-dur zwana Pastoralną (1808)
  • VII – A-dur, którą Ryszard Wagner nazwał „apoteozą tańca”.
  • IX – d-moll (1824), z finałową kantatą do słów Ody do radości Schillera wyrażającą ideę ogólnoludzkiego braterstwa.

Symfonia epoki romantyzmu

W epoce tej nastąpiło połączenie klasycznej formy i techniki kompozytorskiej Beethovena z romantyczną ekspresją i wpływem pieśni na charakter tematów. Rozwinęły się tendencje programowe. Pojawiły się także pomysły wprowadzenia motywu przewodniego. Generalną tendencją romantyzmu było rozbudowa formy, aparatu orkiestry i gęstnienia brzmienia. Do najwybitniejszych twórców tej epoki należeli: Robert Schumann, którego symfonie przenikała romantyczna ekspresja, Franz Schubert, Felix Mendelssohn-Bartholdy, Johannes Brahms, którego 4 symfonie należą do filarów światowego repertuaru koncertowego, Piotr Czajkowski, z którym wiąże się rozwój programowości emocjonalnej, A. Bruckner, który zespolił wagnerowską harmonię i organowe brzmienie orkiestry z techniką Beethovena, wreszcie Gustav Mahler i Hector Berlioz, których symfonie często trwają ponad godzinę, a ich orkiestry nie mieściły się na scenie.

XX wiek

Symfonia jako gatunek muzyki orkiestrowej straciła w XX w. na znaczeniu, niemniej obecna była w twórczości wielu wybitnych kompozytorów: Prokofjewa, Szostakowicza, Lutosławskiego czy Szabelskiego i Góreckiego. Często zarzucano klasyczne wzorce formalne, tworząc utwory o swobodnej, a czasem wręcz eksperymentalnej budowie.

Symfonie tradycyjne

Do tradycji trzy-czteroczęściowych symfonii przeznaczonych na orkiestrę nawiązywało bardzo wiele utworów, w tym większość symfonii Szostakowicza, Prokofiewa, Honeggera i Symfonia w trzech częściach Strawińskiego.

Tradycję symfonii z głosem (chórem, solistami lub chórem i solistami) podjął m.in. Strawiński (Symfonia psalmów) i Szostakowicz (XIII i XIV Symfonia)

Symfonie niekonwencjonalne

Przykładem utworu zatytułowanego symfonia, a odległego od jakiegokolwiek wzorca symfonicznego są Symfonie instrumentów dętych Strawińskiego. Innym – kolaż nazwany Symfonią przez Luciano Berio[3]. W polskiej muzyce lat sześćdziesiątych powstawały także utwory nazywane symfoniami, acz z powodu niekonwencjonalnego używania instrumentów (sonoryzm) w niczym nie przypominał tradycjego brzmienia (np. Krzysztof Penderecki I Symfonia)

Symfonie awangardowe

Awangardowi kompozytorzy niejednokrotnie używali tytułu symfonia, acz utwory ich w żadnym stopniu nie przypominały klasycznych ani romantycznych dzieł tak nazywanych.

  • Arsenij Awraamowfuturystyczna Symfonia syren fabrycznych, na chór, armaty i wszystkie syreny w mieście (wykonana 1922 w Baku, 1923 w Moskwie)[4]
  • Jefim Gołyszewdadaistyczna Antysymfonia ("Musikalische Kreisguillotine"; Berlin, 1919): Hannah Höch, stojąc przy fortepianie, uderzała w pokrywki garnków. Części wg komentarza kompozytora:
    • Prowokujący zastrzyk
    • Chaotyczna jama ustna
    • Giętkie super Fa[5].
  • George Brecht - trzy symfonie z udziałem orkiestry:
    • I Symfonia (1962) – muzycy wystawiają ręce przez otwory w fotografii innej orkiestry
    • II Symfonia (1962) – muzycy kartkują nuty w tempie wskazanym przez dyrygenta
    • III Symfonia (1964) – na znak dyrygenta muzycy cicho i w unisonie zsuwają się z krzeseł[6]

Zobacz też

  1. Symfonia nie była oryginalnie planowana jako dwuczęściowa, o czym świadczą chociażby zachowane szkice fortepianowe części III Scherza oraz dwie strony jego instrumentacji.
  2. Numeracja Symfonii Schuberta zmieniała się na przestrzeni lat. Lista kompozycji Schuberta został opracowana w latach 40-tych XIX wieku przez Aloisa Fuscha po konsultacji z bratem kompozytora, Ferdynandem. W drugiej połowie XIX wieku George Grove zestawił symfonie Schuberta w porządku chronologicznym. Twórcy zrewidowanego katalogu Deutscha z 1978 roku, Walter Durr i Arnold Feil wyłączyli z Katalogu Deutscha VII Symfonię E-dur. Ich stanowsiko jest kwestionowane i szeroko dyskutowane w świecie muzycznym; Brian Newbould – Schubert and the Symphony. A New Perspective, Toccata Press, 1992, s.291-293.
  3. http://www.youtube.com/watch?v=_-5oIR8okqs%7Cnagranie archiwalne
  4. Arsenij Avraamov, Sonification of You, Martin John Callanan
  5. Danuta Gwizdalanka Historia muzyki (IV), Kraków 2011 s. 53.
  6. Fluxus & Happening - George Brecht | Events and Performances

Bibliografia