Organizacja międzynarodowa: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m WP:SK |
|||
Linia 52: | Linia 52: | ||
{{link FA|de}} |
{{link FA|de}} |
||
[[ar:منظمة دولية]] |
|||
[[zh-min-nan:Kok-chè cho͘-chit]] |
|||
[[map-bms:Organisasi Internasional]] |
|||
[[be:Міжнародная арганізацыя]] |
|||
[[cs:Mezinárodní organizace]] |
|||
[[da:International organisation]] |
|||
[[de:Internationale Organisation (Völkerrecht)]] |
|||
[[et:Rahvusvaheline organisatsioon]] |
|||
[[en:International organization]] |
|||
[[es:Organismo internacional]] |
|||
[[eo:Internacia organizaĵo]] |
|||
[[eu:Nazioarteko erakunde]] |
|||
[[fa:سازمان بینالمللی]] |
|||
[[fr:Organisation internationale]] |
|||
[[fur:Relazions e Organizazions Internazionâls]] |
|||
[[gl:Organización Internacional]] |
|||
[[ko:국제 기구]] |
|||
[[hr:Međunarodna organizacija]] |
|||
[[id:Organisasi internasional]] |
|||
[[is:Alþjóðastofnun]] |
|||
[[it:Organizzazione internazionale]] |
|||
[[he:ארגון בינלאומי]] |
|||
[[kn:ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಘಟನೆಗಳು]] |
|||
[[ka:საერთაშორისო ორგანიზაცია]] |
|||
[[lt:Tarptautinė organizacija]] |
|||
[[ml:അന്താരാഷ്ട്ര സംഘടനകൾ]] |
|||
[[nl:Internationale organisatie]] |
|||
[[ja:国際機関]] |
|||
[[no:Internasjonal organisasjon]] |
|||
[[uz:Xalqaro tashkilot]] |
|||
[[ps:نړیوال سازمان]] |
|||
[[pt:Organização internacional]] |
|||
[[ru:Международная организация]] |
|||
[[scn:Urganizzazzioni ntirnazziunali]] |
|||
[[simple:International organization]] |
|||
[[sk:Medzinárodná organizácia]] |
|||
[[sr:Међународна организација]] |
|||
[[sh:Međunarodna organizacija]] |
|||
[[fi:Kansainvälinen järjestö]] |
|||
[[sv:Internationell organisation]] |
|||
[[tt:Халыкара оешма]] |
|||
[[th:องค์การระหว่างประเทศ]] |
|||
[[uk:Міжнародні організації]] |
|||
[[vi:Tổ chức quốc tế]] |
|||
[[zh:国际组织]] |
Wersja z 15:05, 12 mar 2013
Organizacje międzynarodowe – niejednorodna grupa uczestników stosunków międzynarodowych dzieląca się pod względem statusu prawnomiędzynarodowego na międzynarodowe organizacje rządowe (ang. International Governments Organizatons – IGOs) i międzynarodowe organizacje pozarządowe (ang. International Non-Government Organizatons – INGOs)[1]. Mianem rządowych określa się zorganizowane przez państwo struktury utworzone w celu rozwoju współpracy[2]. Muszą być one związkiem minimum trzech suwerennych państw, posiadać zdefiniowany cel i być powołane z mocy umowy międzynarodowej[2]. Z kolei określenie międzynarodowych organizacji pozarządowych zdefiniowano w rezolucji RGiS ONZ z 27 lutego 1950 jako organizacje działające w sferze stosunków międzynarodowych, które nie zostały utworzone na podstawie umowy międzynarodowej[2]. Ponadto członkostwo w tych organizacjach z natury jest otwarte dla zainteresowanych stron. Ich działalność opiera się na statutach i regulaminach, czyli aktach o charakterze wewnętrznym[2].
Historia
Pojawienie się i rozwój organizacji międzynarodowych związany jest z procesem instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych i zmieniającą się pozycją państw w systemie międzynarodowym[3]. Źródeł instytucji arbitrażu międzynarodowego część badaczy dopatruje się już w starożytnej Grecji[3]. W tym samym okresie powstawały już także związki państw o charakterze religijno-politycznym (tzw. amfiktionie, np. Amfiktionia Delficka) oraz związki o charakterze polityczno-militarnym (tzw. symmachie, np. Związek Peloponeski)[4].
Pierwsze organizacje międzynarodowe w epoce nowożytnej powstały w XIX wieku[5]. Miały one stosunkowo wąski zakres działania i pełniły głównie funkcje natury administracyjnej[5]. W 1850 powstał Związek Telegraficzny Państw Niemieckich i Holandii (zastąpiony w 1865 przez Międzynarodowy Związek Telegraficzny)[5], w roku 1874 – Powszechny Związek Pocztowy, w 1875 – Międzynarodowy Związek Metryczny, w 1883 – Związek Ochrony Własności Przemysłowej, w 1886 – Związek Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej, a w 1890 – Międzynarodowe Biuro Publikacji Taryf Celnych[6]. Z racji swego charakteru organizacje te nazywano związkami celowymi lub uniami administracyjnymi[6]. Ich powstanie wiązało się ze zmianą w strukturze systemu międzynarodowego – na przełomie XVIII i XIX wieku pojawiły się bowiem nowe mocarstwa, stopniowo ożywiał się też handel międzynarodowy[7]. Ponadto pojawiały się nowe wynalazki, które otwierały możliwość intensyfikacji współpracy gospodarczej na skalę międzynarodową[7]. Aby umożliwić ten proces wypracowano zatem nowe formuły kooperacji między państwami[7]. Np. po wynalezieniu maszyny parowej wzrosła rola transportu morskiego[7]. Z czasem dostrzeżono, że brak regulacji w tym zakresie oznacza duże ryzyko dla dostawców – w 1874 powołano zatem Międzynarodową Unię Ubezpieczeń Morskich[7]. Z kolei w związku z rozwojem handlu utworzono Międzynarodowe Biuro Miar i Wag w 1875, którego zadaniem było m.in. opracowanie jednolitego systemu miar[7]. Innym przykładem była próba standaryzacji obserwacji meteorologicznych – przejawem tego było powołanie Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej w 1878 roku[7].
Jednocześnie powstawały także organizacje o charakterze pozarządowym, jak np. Międzynarodowe Biuro Pokoju (1892), Międzynarodowy Komitet Olimpijski (1894), czy też Międzynarodowa Rada Pielęgniarek (1899)[8]. Przełom stanowiło zainicjowanie powołania Ligi Narodów w 1919 – pierwszego systemu bezpieczeństwa zbiorowego, a zarazem organizacji międzynarodowej o charakterze ogólnym[6]. Była to pierwsza organizacja uniwersalna i zorientowana na kooperację o charakterze politycznym[8]. Stała się ona również oznaką zmiany sposobu myślenia przez część decydentów politycznych – po raz pierwszy w historii nowożytnej uznano, że tego rodzaju forma współpracy może być przede wszystkim szansą skutecznego działania, a nie tylko ograniczeniem suwerennej woli państw[9].
Klasyfikacja i liczebność
Poniższa klasyfikacja wraz z przykładami organizacji międzynarodowych opiera się na klasyfikacji dokonanej przez Yearbook of International Organization w 2000 roku (dane z okresu 1999-2000)[10]:
- Konwencjonalne organizacje rządowe – 263
- federacje organizacji międzynarodowych – 1 – Organizacja Narodów Zjednoczonych
- organizacje o członkostwie uniwersalnym – 34 – np. Organizacje wyspecjalizowane ONZ
- organizacje międzykontynentalne – 37 – np. Międzynarodowe Biuro Wystaw Światowych, Biuro Rolne Narodów Wspólnoty
- organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 191 – np. Rada Europy
- Konwencjonalne organizacje pozarządowe – 4928
- federacje organizacji międzynarodowych – 38
- organizacje o członkostwie uniwersalnym – 436
- organizacje międzykontynentalne – 801
- organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 3653
- Pozostałe organizacje międzyrządowe – 1823
- organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 725 – np. Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju
- organizacje specjalistyczne – 706 – np. Zorganizowany Globalny System Usług
- organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59 – np. część wspólnych przedsięwzięć w ramach dawnej RWPG
- organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 333
- Pozostałe organizacje pozarządowe – 7267
- organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 1660
- organizacje specjalistyczne – 2745
- organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59
- organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 2812
Powyższa klasyfikacja pomija jednak organizacje o charakterze specjalnym – takie jak organizacje religijne, międzynarodowe struktury o charakterze pomocniczym, organizacje narodowe etc. – łącznie ich liczbę w okresie 1999-2000 określono na 21772 (z czego 3648 miało charakter rządowy, zaś 18124 pozarządowy)[11]. Sumarycznie wyróżniano zatem wówczas ponad 36 tysięcy organizacji międzynarodowych[11].
Zobacz też
- uczestnicy stosunków międzynarodowych
- podmiot prawa międzynarodowego
- system bezpieczeństwa zbiorowego
- stałe przedstawicielstwa Polski przy organizacjach międzynarodowych
- ↑ Teresa Łoś-Nowak: Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 35-36. ISBN 83-229-2520-4.
- ↑ a b c d Teresa Łoś-Nowak: Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 36. ISBN 83-229-2520-4.
- ↑ a b Teresa Łoś-Nowak: Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 15. ISBN 83-229-2520-4.
- ↑ Zarys historii prawa międzynarodowego. W: Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 34. ISBN 978-83-7334-294-1.
- ↑ a b c Organizacje międzynarodowe. W: Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 289. ISBN 978-83-7334-294-1.
- ↑ a b c Organizacje międzynarodowe. W: Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 290. ISBN 978-83-7334-294-1.
- ↑ a b c d e f g Teresa Łoś-Nowak: Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 25. ISBN 83-229-2520-4.
- ↑ a b Teresa Łoś-Nowak: Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 26. ISBN 83-229-2520-4.
- ↑ Teresa Łoś-Nowak: Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 28. ISBN 83-229-2520-4.
- ↑ Teresa Łoś-Nowak: Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 38-39. ISBN 83-229-2520-4.
- ↑ a b Teresa Łoś-Nowak: Organizacje międzynarodowe – ewolucja w kierunku samodzielności w polityce i stosunkach międzynarodowych. W: Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, s. 39. ISBN 83-229-2520-4.
Bibliografia
- Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004. ISBN 83-229-2520-4.
- Organizacje międzynarodowe. W: Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 285-336. ISBN 978-83-7334-294-1.
Linki zewnętrzne
- Organizacje międzynarodowe / International organizations. msz.gov.pl. [dostęp 17 stycznia 2010].
- Yearbook of International Organizations. uia.be. [dostęp 17 stycznia 2010].