Dialekt wielkopolski: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Usunięto kategorię "Polskie gwary"; Dodano kategorię "Dialekty wielkopolskie" za pomocą HotCat |
m Bot: Przenoszę linki interwiki (1) do Wikidata, są teraz dostępne do edycji na d:q4106789 |
||
Linia 35: | Linia 35: | ||
[[Kategoria:Dialekty wielkopolskie|*]] |
[[Kategoria:Dialekty wielkopolskie|*]] |
||
[[Kategoria:Wielkopolska]] |
[[Kategoria:Wielkopolska]] |
||
[[ru:Великопольский диалект]] |
Wersja z 14:31, 15 mar 2013
Dialekt wielkopolski – jeden z dialektów języka polskiego, używany w Wielkopolsce.
Obecnie obejmuje tereny ograniczone linią przechodzącą nieco na południe od Koła, Kalisza, Ostrowa Wielkopolskiego, Rawicza i Babimostu, na zachód od Międzychodu, do Noteci koło Krzyża, i wzdłuż tej rzeki do jej źródeł i do Warty pod Kołem[1].
Wyróżnia się gwary[1]
- Wielkopolski środkowej,
- Wielkopolski południowej (część południowa, od powiatów leszczyńskiego, gostyńskiego, krotoszyńskiego, ostrowskiego i kaliskiego włącznie),
- Wielkopolski zachodniej (na zachód od Pniew, Nowego Tomyśla i Wolsztyna)
- Wielkopolski północnej (na północ od Gniezna i Międzychodu).
Według większości językoznawców dialekt chełmińsko-kociewsko-warmiński jest odgałęzieniem dialektu wielkopolskiego[2] (gwara warmińska najczęściej zaliczana do dialektu mazowieckiego[3]). Stanisław Urbańczyk, wyodrębniający ten subdialekt, przez pewien okres nazywał dialekt wielkopolski dialektem wielkopolsko-pomorskim, zaznaczając przynależność części gwar, pierwotnie pomorskich, do tego zespołu gwarowego[4].
Do cech dialektu należą[5]:
- brak mazurzenia (jedynym wyjątkiem są gwary chazackie, chwalimska i Mazurów wieleńskich).
- udźwięczniająca fonetyka międzywyrazowa (na całym obszarze)
- dyftongizacja, np. ptauk, buoso, myj (na zachodzie), loudzie (ptak, boso, my, ludzie)
- samogłoski nosowe wymawiane wąsko i asynchronicznie, np. wy̨ch, wiųzać, wszyńdzie, widzom (węch, wiązać, wszędzie, widzą)
- na południu wymowa beznosówkowa, np. ksiużka, wuchać (książka, wąchać)
- na północy pomieszanie nagłosowego o- i wo-, np. woda, wokno lub uoda, uokno
- na południu przejście n w ń po i, y, np. drabinia, winio, pierzyjnia (drabina, wino, pierzyna)
- silne uproszczenie grup spółgłoskowych, np. leki, stasze, szur (lekki, starsze, szczur)
- brak ubezdźwięcznienia w, np. chwila, twardyj, świat, kwiat (literacka wymowa [chfila, tfardy, śfiat, kfiat])
- przejście eł w åu, óu, np. kiåubasa, koukiouka
- formy typu koniewi obok chłopowi
- formy dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju nijakiego typu kazanio, picio
- formy mianownika liczby mnogiej typu kawalyrzo, sołtysio
- końcówka -ygo lub -ygó w dopełniaczu zaimków, np. tanigo, tygo, tegu, tégó, gu (go)
- zachowanie końcówki -i w odmianie liczebników 5-10, np. w szyści miejscach
- ↑ a b Dialekt wielkopolski
- ↑ .gwarypolskie.uw.edu.pl
- ↑ .gwarypolskie.uw.edu.pl
- ↑ Dialekt wielkopolski
- ↑ Stanisław Dubisz, Halina Karaś, Nijola Kolis: Dialekty i gwary polskie. Wyd. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995. ISBN 83-2140989-X.