Państwo stanowe: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m Bot: Przenoszę 5 linków interwiki do Wikidata, znajdziesz je teraz w zasobie d:q1454036 |
|||
Linia 2: | Linia 2: | ||
== Powstanie == |
== Powstanie == |
||
Z biegiem stuleci wygasły śląskie rody książęce, np. [[Piastowie]], [[Przemyślidzi]]. Zdarzało się wówczas, że księstwa lub ich części trafiały w ręce osób nie pochodzących z dynastii panujących. Władcy ci nie byli [[książę]]tami. Nazywano ich „panami” lub „wolnymi panami”. Pierwsze państwa stanowe powstały pod koniec [[XV w.]], za rządów króla węgierskiego (i tytularnego króla Czech) [[Maciej Korwin|Macieja Korwina]], który zajął część [[Śląsk]]a. Z upływem dziesięcioleci powiększająca się grupa panów podzieliła się na dwie mniejsze: '''panów stanowych''' (władających niższymi państwami stanowymi) oraz wyżej stojących '''wolnych panów stanowych''' (do nich należały wolne państwa stanowe). |
Z biegiem stuleci wygasły śląskie rody książęce, np. [[Piastowie]], [[Przemyślidzi]]. Zdarzało się wówczas, że księstwa lub ich części trafiały w ręce osób nie pochodzących z dynastii panujących. Władcy ci nie byli [[książę]]tami. Nazywano ich „panami” lub „wolnymi panami”. Pierwsze państwa stanowe powstały pod koniec [[XV wiek|XV w.]], za rządów króla węgierskiego (i tytularnego króla Czech) [[Maciej Korwin|Macieja Korwina]], który zajął część [[Śląsk]]a. Z upływem dziesięcioleci powiększająca się grupa panów podzieliła się na dwie mniejsze: '''panów stanowych''' (władających niższymi państwami stanowymi) oraz wyżej stojących '''wolnych panów stanowych''' (do nich należały wolne państwa stanowe). |
||
== Uprawnienia == |
== Uprawnienia == |
||
Linia 15: | Linia 15: | ||
== Państwa stanowe == |
== Państwa stanowe == |
||
[[Plik:POL Wodzisław mapa państwa stanowego.jpg|thumb|Fragment mapy J.W. Wielanda z 1736 roku ukazującej państwa stanowe na [[Górny Śląsk|Górnym Ślasku]] - [[Wodzisław Śląski|Wodzisławskie Państwo Stanowe]]]] |
[[Plik:POL Wodzisław mapa państwa stanowego.jpg|thumb|Fragment mapy J.W. Wielanda z 1736 roku ukazującej państwa stanowe na [[Górny Śląsk|Górnym Ślasku]] - [[Wodzisław Śląski|Wodzisławskie Państwo Stanowe]]]] |
||
[[Plik:Status maiores Bilicensis Superiorem Silesiam AD1746.jpg|thumb|Fragment mapy Śląska autorstwa J.B. Hommanna z 1746 r. – [[Państwo bielskie]]]] |
[[Plik:Status maiores Bilicensis Superiorem Silesiam AD1746.jpg|thumb|Fragment mapy Śląska autorstwa J.B. Hommanna z 1746 r. – [[Księstwo bielskie|Państwo bielskie]]]] |
||
=== Na Śląsku === |
=== Na Śląsku === |
||
* [[Syców|sycowskie]] (Groß-Wartenberg) [[1489]]- [[1830]] ([[1945]]) |
* [[Syców|sycowskie]] (Groß-Wartenberg) [[1489]]- [[1830]] ([[1945]]) |
||
Linia 35: | Linia 35: | ||
* [[Cieszków]] (''Freyhan'') |
* [[Cieszków]] (''Freyhan'') |
||
* [[Nowy Zamek]] (także Nowe Grodzisko) (''Neuschloss'') |
* [[Nowy Zamek]] (także Nowe Grodzisko) (''Neuschloss'') |
||
* [[Sułów]] (''Sulau'') |
* [[Sułów (województwo dolnośląskie)|Sułów]] (''Sulau'') |
||
* [[Książ]] (''Fürstenstein'') - w ręku rodu [[Hochberg (ród)|Hochbergów]] |
* [[Książ]] (''Fürstenstein'') - w ręku rodu [[Hochberg (ród)|Hochbergów]] |
||
* [[Frydeckie państwo stanowe|Frydek]] (''Friedeck'') |
* [[Frydeckie państwo stanowe|Frydek]] (''Friedeck'') |
||
* [[Frysztat]] (''Freistadt'') |
* [[Frysztat]] (''Freistadt'') |
||
* [[Księstwo |
* [[Księstwo ziębickie|wolne mniejsze państwo stanowe ziębicko-ząbkowickie]] |
||
''(lista niepełna)'' |
''(lista niepełna)'' |
||
Linia 52: | Linia 52: | ||
* [[Mużaków]] (''Bad Muskau'') |
* [[Mużaków]] (''Bad Muskau'') |
||
* [[Hoyerswerda]] |
* [[Hoyerswerda]] |
||
* [[ |
* [[Frýdlant]]-[[Zawidów]] (''Friedland - Seidenberg''), potem [[Rybarzowice (województwo dolnośląskie)|Rybarzowice]] (''Reibersdorf'') 1551 |
||
* [[Forst (Lausitz)|Forst]]- [[Brody (powiat żarski)|Brody]] (''Forst-Pförten'') |
* [[Forst (Lausitz)|Forst]]- [[Brody (powiat żarski)|Brody]] (''Forst-Pförten'') |
||
Wersja z 00:05, 28 cze 2013
Państwo stanowe (niem. Freie Standesherrschaft) – jednostka podziału terytorialnego istniejąca na Śląsku od końca XV wieku.
Powstanie
Z biegiem stuleci wygasły śląskie rody książęce, np. Piastowie, Przemyślidzi. Zdarzało się wówczas, że księstwa lub ich części trafiały w ręce osób nie pochodzących z dynastii panujących. Władcy ci nie byli książętami. Nazywano ich „panami” lub „wolnymi panami”. Pierwsze państwa stanowe powstały pod koniec XV w., za rządów króla węgierskiego (i tytularnego króla Czech) Macieja Korwina, który zajął część Śląska. Z upływem dziesięcioleci powiększająca się grupa panów podzieliła się na dwie mniejsze: panów stanowych (władających niższymi państwami stanowymi) oraz wyżej stojących wolnych panów stanowych (do nich należały wolne państwa stanowe).
Uprawnienia
Wolne państwa stanowe były „…na podstawie specjalnych przywilejów wyłączone z ogólnej administracji i jurysdykcji, (…) [a ich] właściciele podlegali bezpośrednio cesarzowi, z pominięciem książąt i starostów. Wolni panowie stanowi mieli swe sądowe forum tylko przed panującym lub przed praską izbą apelacyjną i zasiadali w sejmie śląskim w kurii książęcej. Od sytuacji książąt różniło ich w sejmie jedynie to, że posiadali oni wszyscy łącznie jeden głos (wotum), gdy tymczasem każdy z książąt rozporządzał własnym odrębnym głosem…” . Cesarz władał Śląskiem jako król Czech, gdyż Śląsk należał do Czech już od XIII w. a od 1526 r. królami Czech byli Habsburgowie, którzy nosili również koronę cesarską i byli królami Węgier.
Wolne państwa stanowe nazywano stanami większymi (status maiores) „…terminu tego używano także na oznaczenie wszystkich stanów reprezentowanych w sejmie...”
Na Śląsku istniała jeszcze kategoria wolnych lenn zamkowych. W przeciwieństwie do wolnych państw stanowych nazywanych stanami większymi (zob. wyż.), wolne lenna zamkowe zwano stanami mniejszymi (status minores). „…Sytuacja ich wobec monarchy była identyczna jak wolnych państw, tzn. nie były podporządkowane żadnemu z księstw, w którego granicach leżały. Nie były one jednak reprezentowane w sejmie przez swoich właścicieli, tak jak wolne państwa stanowe. W 1740 r. liczono ich na Śląsku dwadzieścia cztery."
(cytaty wg Historia Śląska, t. I, cz.III…, s. 472.)
Państwa stanowe
Na Śląsku
- sycowskie (Groß-Wartenberg) 1489- 1830 (1945)
- milickie (Militsch) od 1494
- żmigrodzkie (Trachenberg) 1492- 1830 (1945)
- Wodzisławskie Państwo Stanowe (Vladislaviensis lub Loslauviensis) 1502-1742
- Pszczyńskie Wolne Państwo Stanowe (Pleß) 1517
- Goszcz (Goschütz) 1670-1830 (1945)
- ziemia bytomska[potrzebny przypis] (Beuthen) 1697-1830 (1945)
- ziemia bogumińska[potrzebny przypis] (Oderberg)
- Siedlisko-Bytom Odrzański (Carolath-Beuthen) 1697-1830 (1945)
- mysłowickie (Myslowitz)
- bielskie (Bielitz; od 1752 r. księstwo)
- lublinieckie ("Lublintz") 1587 - ?
(lista niepełna)
Mniejsze państwa stanowe
- Cieszków (Freyhan)
- Nowy Zamek (także Nowe Grodzisko) (Neuschloss)
- Sułów (Sulau)
- Książ (Fürstenstein) - w ręku rodu Hochbergów
- Frydek (Friedeck)
- Frysztat (Freistadt)
- wolne mniejsze państwo stanowe ziębicko-ząbkowickie
(lista niepełna)
Fryzja
- Herrlichkeit von In- und Kniphausen
Nadrenia-Palatynat
- Herrlichkeit Erpel
Państwa stanowe na Łużycach
- Żary-Trzebiel (Sorau-Triebel)
- Mużaków (Bad Muskau)
- Hoyerswerda
- Frýdlant-Zawidów (Friedland - Seidenberg), potem Rybarzowice (Reibersdorf) 1551
- Forst- Brody (Forst-Pförten)
Literatura
- Stanisław Śreniowski, Historia ustroju Śląska, Katowice Wrocław 1948, s.89-90
- Historia Śląska, t.I, do roku 1763, p. red. Karola Maleczyńskiego, cz. III, od końca XVI w. do 1763, pr. zb., Wrocław Warszawa Kraków 1963, s. 472