Pentarchia

Pentarchia – koncepcja wywodząca się ze starożytnego chrześcijaństwa głosząca, że władza nad Kościołem należy do pięciu patriarchów, którzy pozostają w jedności wiary oraz mają te same prawa na swoich terytoriach.

Koncepcja Pentarchii wywodzi się z tzw. zasady akomodacji, która zakładała dopasowanie struktur organizacji kościelnej do istniejących struktur państwowych. Początkowo więc najważniejszymi ośrodkami chrześcijaństwa były trzy najważniejsze i największe miasta cesarstwa: Rzym, Aleksandria i Antiochia. Następnie, wobec wyniesienia do godności stolicy cesarstwa, dołączył do nich Konstantynopol. Na końcu, ze względów prestiżowych, przyznano tytuł patriarchy biskupom Jerozolimy.

Teoria pentarchii funkcjonowała już w IV wieku. Za wiążącą uznały ją jednak dopiero sobory powszechne, które również ostatecznie ustaliły kolejność patriarchów. Sankcję prawną nadało tej koncepcji ustawodawstwo cesarskie w tym zwłaszcza novele Justyniana.

Istniała ustalona hierarchia Patriarchatów:

1. Rzym (jego patriarcha, tytułowany papieżem, nosił tytuł primus inter pares)
2. Konstantynopol (tytułowany Patriarchą ekumenicznym)
3. Aleksandria (tytułowany papieżem oraz Patriarchą Aleksandrii i całej Afryki)
4. Antiochia
5. Jerozolima

Eklezjologia prawosławna tłumaczyła konieczność jedności patriarchatów tym, że stanowią one 5 zmysłów Mistycznego Ciała Chrystusa i jedynie ich jedność może zapewnić ważność ustaleń soborów powszechnych.

W 2006 biskup Rzymu Benedykt XVI zrezygnował z tytułu patriarchy Zachodu.