Pax Britannica: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja nieprzejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
Wycofano ostatnią zmianę treści (wprowadzoną przez 83.5.77.135) i przywrócono wersję 38732834 autorstwa Artur Andrzej
Linia 11: Linia 11:
Brytyjski premier [[Henry Temple, 3. wicehrabia Palmerston|wicehrabia Palmerston]] w przemówieniu w parlamencie wygłoszonym w 1850, w związku z aferą Don Pacifico <ref>W 1850 r. Palmerston poparł sprawę Don Pacifico, portugalskiego Żyda, konsula tego kraju w Atenach, któremu dom zdemolowano przy biernej postawie greckiej policji. Minister doprowadził do wysłania Royal Navy na Morze Egejskie i blokady portu w Pireusie.</ref> stwierdził, że tak jak w starożytności [[Cesarstwo Rzymskie]] chroniło swych obywateli zasadą "Civis Romanus sum", tak obecnie obywatel brytyjski, gdziekolwiek by przebywał, ma prawo do obrony ze strony swojego państwa również przy użyciu siły. Dał w ten sposób do zrozumienia, że Wielka Brytania ma prawo do hegemonii na całej kuli ziemskiej; Pax Britannica" zastąpiła więc starożytną ideę "[[Pax Romana]]". <ref>G.Jaszuński: ''Ostatni monarchowie.'' Warszawa: Czytelnik, 1975.s. 92</ref>
Brytyjski premier [[Henry Temple, 3. wicehrabia Palmerston|wicehrabia Palmerston]] w przemówieniu w parlamencie wygłoszonym w 1850, w związku z aferą Don Pacifico <ref>W 1850 r. Palmerston poparł sprawę Don Pacifico, portugalskiego Żyda, konsula tego kraju w Atenach, któremu dom zdemolowano przy biernej postawie greckiej policji. Minister doprowadził do wysłania Royal Navy na Morze Egejskie i blokady portu w Pireusie.</ref> stwierdził, że tak jak w starożytności [[Cesarstwo Rzymskie]] chroniło swych obywateli zasadą "Civis Romanus sum", tak obecnie obywatel brytyjski, gdziekolwiek by przebywał, ma prawo do obrony ze strony swojego państwa również przy użyciu siły. Dał w ten sposób do zrozumienia, że Wielka Brytania ma prawo do hegemonii na całej kuli ziemskiej; Pax Britannica" zastąpiła więc starożytną ideę "[[Pax Romana]]". <ref>G.Jaszuński: ''Ostatni monarchowie.'' Warszawa: Czytelnik, 1975.s. 92</ref>


Kolejna proponowana data początku Pax Britannica to [[1856]] - zwycięstwo koalicji pod przywództwem Wielkiej Brytanii nad Rosją w [[wojna krymska|wojnie krymskiej]]. Istotne znaczenie miało również pokonanie innego wielkiego mocarstwa lądowego I połowy XIX wieku - Chin w [[Wojny opiumowe|wojnach opiumowych]] 1839-1860.<ref>http://www.ux1.eiu.edu/~nekey/syllabi/british/britweek9_outline.pdf Pax Britannica: from age of Free trade to Age of New Imperialism</ref><ref>http://www.kingsownmuseum.plus.com/imagesfromempire04.htm ''Images from Empire''</ref> Ogólnie najczęściej uznaje się, iż okres światowej hegemoni brytyjskiej przypadał na lata 1845/1850-1870/1873. <ref>''World System History: The Social Science of Long-Term Change'' pod red. Robert Allen Denemark, s. 70</ref><ref>F. Zakaria, Koniec hegemonii Ameryki, Warszawa 2009, s. 199.</ref>lub też 1858-1914<ref>http://www.ft.com/intl/cms/s/2/88c216f8-8ee8-11dc-87ee-0000779fd2ac.html#axzz319wabQ6h</ref>
Kolejna proponowana data początku Pax Britannica to [[1856]] - zwycięstwo koalicji pod przywództwem Wielkiej Brytanii nad Rosją w [[wojna krymska|wojnie krymskiej]]. Istotne znaczenie miało również pokonanie innego wielkiego mocarstwa lądowego I połowy XIX wieku - Chin w [[Wojny opiumowe|wojnach opiumowych]] 1839-1860.<ref>http://www.ux1.eiu.edu/~nekey/syllabi/british/britweek9_outline.pdf Pax Britannica: from age of Free trade to Age of New Imperialism</ref><ref>http://www.kingsownmuseum.plus.com/imagesfromempire04.htm ''Images from Empire''</ref> Ogólnie najczęściej uznaje się, iż okres światowej hegemoni brytyjskiej przypadał na lata 1845/1850-1870/1873. <ref>''World System History: The Social Science of Long-Term Change'' pod red. Robert Allen Denemark, s. 70</ref><ref>F. Zakaria, Koniec hegemonii Ameryki, Warszawa 2009, s. 199.</ref>


Na przełomie wieków XIX i XX rozpoczęła się era określana jako "Nowy Imperializm". Pojawili się wtedy nowi rywale Wielkiej Brytanii - przede wszystkim [[Niemcy]] i USA na polu militarnym i gospodarczym, zaś "starzy" rywale rozwinęli ponownie ekspansję - [[Francja]] w Afryce, zaś [[Rosja]] w Azji. Za definitywny koniec brytyjskiej hegemonii przyjmuje się najczęściej wybuch [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w [[1914]].
Na przełomie wieków XIX i XX rozpoczęła się era określana jako "Nowy Imperializm". Pojawili się wtedy nowi rywale Wielkiej Brytanii - przede wszystkim [[Niemcy]] i USA na polu militarnym i gospodarczym, zaś "starzy" rywale rozwinęli ponownie ekspansję - [[Francja]] w Afryce, zaś [[Rosja]] w Azji. Za definitywny koniec brytyjskiej hegemonii przyjmuje się najczęściej wybuch [[I wojna światowa|I wojny światowej]] w [[1914]].

Wersja z 21:07, 4 cze 2014

Pax Britannica (łac. Pokój Brytyjski) – koncepcja światowej i kolonialnej hegemonii brytyjskiej od XVIII do XIX wieku. Jej celem było uzyskanie przez Imperium brytyjskie wpływu na losy świata.

Historia

Mapa Imperium brytyjskiego z 1886 r.

Od XVI w. Anglia, a od XVIII w. Wielka Brytania konkurowała na morzach z Hiszpanią, Holandią i Francją. Za pierwszy moment osiągnięcia przez Wielką Brytanię światowej hegemonii uznać można już zwycięstwo w wojnie siedmioletniej w 1763 nad konkurencją ze strony Francji[1]. Jednakże szybko owa Pax Britannica uległa zachwianiu, gdy zbuntowały się kolonie w Ameryce Północnej (1774) i powstały USA, a następnie na początku XIX wieku wyzwanie brytyjskiej potędze rzuciła ponownie Francja z Napoleonem Bonaparte na czele.

Dopiero pokonanie Napoleona w 1815 oznaczało zaistnienie na nowo brytyjskiej hegemonii, tym razem na dłuższy już okres. Wielka Brytania po 1815 bywa określana jako "pierwsze supermocarstwo"[2][3] lub "pierwszy globalny hegemon"[4]. Mimo to potencjalnym przeciwnikiem okazała się tym razem Rosja (Wielka Gra w Azji Centralnej).

Pax Britannica wiąże się jednak przede wszystkim z epoką wiktoriańską, którą znamionował gospodarczy i polityczny rozkwit Wielkiej Brytanii, oraz jej dojście do rangi mocarstwa dominującego w świecie, co stanowiło szczyt brytyjskiej potęgi w historii uwidaczniający się szczególnie w dominacji floty.

Brytyjski premier wicehrabia Palmerston w przemówieniu w parlamencie wygłoszonym w 1850, w związku z aferą Don Pacifico [5] stwierdził, że tak jak w starożytności Cesarstwo Rzymskie chroniło swych obywateli zasadą "Civis Romanus sum", tak obecnie obywatel brytyjski, gdziekolwiek by przebywał, ma prawo do obrony ze strony swojego państwa również przy użyciu siły. Dał w ten sposób do zrozumienia, że Wielka Brytania ma prawo do hegemonii na całej kuli ziemskiej; Pax Britannica" zastąpiła więc starożytną ideę "Pax Romana". [6]

Kolejna proponowana data początku Pax Britannica to 1856 - zwycięstwo koalicji pod przywództwem Wielkiej Brytanii nad Rosją w wojnie krymskiej. Istotne znaczenie miało również pokonanie innego wielkiego mocarstwa lądowego I połowy XIX wieku - Chin w wojnach opiumowych 1839-1860.[7][8] Ogólnie najczęściej uznaje się, iż okres światowej hegemoni brytyjskiej przypadał na lata 1845/1850-1870/1873. [9][10]

Na przełomie wieków XIX i XX rozpoczęła się era określana jako "Nowy Imperializm". Pojawili się wtedy nowi rywale Wielkiej Brytanii - przede wszystkim Niemcy i USA na polu militarnym i gospodarczym, zaś "starzy" rywale rozwinęli ponownie ekspansję - Francja w Afryce, zaś Rosja w Azji. Za definitywny koniec brytyjskiej hegemonii przyjmuje się najczęściej wybuch I wojny światowej w 1914.

Po I wojnie światowej, kiedy główny rywal Wielkiej Brytanii - Niemcy – zostały pokonane, USA - potencjalny następca Wielkiej Brytanii w roli hegemona - powróciły do polityki izolacjonistycznej, Rosja była osłabiona na skutek rewolucji, a Francja – choć zwycięska - bardzo osłabiona wojną przyjęła strategię defensywną, Imperium brytyjskie nadal mogło odgrywać rolę "wiodącego mocarstwa światowego", osiągając niemal 34 mln km kw powierzchni[11][12]. Jednakże na przeszkodzie temu stanęły nowe wydarzenia: zrównanie brytyjskiej potęgi morskiej - podstawy dominacji w świecie - z amerykańską w Traktacie waszyngtońskim w 1922; osłabienie wewnętrznej spójności Imperium na skutek uznania niepodległości dominiów - przyznanej przez Statut Westminsterski; buntów w Indiach i Palestynie; imperialistyczne dążenia Niemiec i Japonii, które doprowadziły do II wojny światowej; oraz pojawienie się w roli nowych supermocarstw - USA i ZSRR ostatecznie zakończyło okres brytyjskiej dominacji. W 1945 to USA i ZSRR były globalnymi potęgami, a Imperium brytyjskie było w przededniu rozpadu.

Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku kształtowała się również koncepcja Pax anglosaxonica, w myśl której oba globalne mocarstwa - Wielka Brytania i Stany Zjednoczone - sprawowałyby wspólnie hegemonię[13][14].

Zobacz też

  1. ↑ „Wojna 7 letnia dała Anglii absolutną przewagę na morzu, jej flota dominowała na oceanie atlantyckim i indyjskim (…) Powstało pierwsze kolonialne imperium brytyjskie obejmujące bezgraniczne posiadłości europejskie i władztwo mórz. Zasada równowagi sił w stosunkach europejskich, zapewniła Anglii hegemonię w świecie(..) godziła przede wszystkim we Francję – pokonanego, lecz zawsze jeszcze groźnego przeciwnika i rywala na szlakach morskich” Z.Libiszowska: Thomas Jefferson. Ossolineum, 1984 s. 25.
  2. ↑ zob: The world's first superpower : the rise of the British Empire from 1497 to 1901
  3. ↑ "Wielka Brytania wyłoniła się jako światowe supermocarstwo po ostatecznym pokonaniu Napoleona 18 VI 1815 pod Waterloo" zob: http://www.international-issues.org/wp/?p=214
  4. ↑ http://www.europaeum.org/index.php?option=com_content&task=view&id=617&Itemid=71 American hegemony and the war against Saddam
  5. ↑ W 1850 r. Palmerston poparł sprawę Don Pacifico, portugalskiego Żyda, konsula tego kraju w Atenach, któremu dom zdemolowano przy biernej postawie greckiej policji. Minister doprowadził do wysłania Royal Navy na Morze Egejskie i blokady portu w Pireusie.
  6. ↑ G.Jaszuński: Ostatni monarchowie. Warszawa: Czytelnik, 1975.s. 92
  7. ↑ http://www.ux1.eiu.edu/~nekey/syllabi/british/britweek9_outline.pdf Pax Britannica: from age of Free trade to Age of New Imperialism
  8. ↑ http://www.kingsownmuseum.plus.com/imagesfromempire04.htm Images from Empire
  9. ↑ World System History: The Social Science of Long-Term Change pod red. Robert Allen Denemark, s. 70
  10. ↑ F. Zakaria, Koniec hegemonii Ameryki, Warszawa 2009, s. 199.
  11. ↑ Steven E. Lobell: The Challenge of Hegemony: Grand Strategy, Trade, and Domestic Politics, s.85
  12. ↑ "Szczyt swojej potęgi politycznej Wielka Brytania uzyskała po I wojnie światowej." Moczulski: Geopolityka, s. 349
  13. ↑ "Pax anglosaxonica" Gazeta Lwowska 218/1929, s. 2.
  14. ↑ http://bev.berkeley.edu/ipe/readings/WorldinDepression.txt Charles Kindleberger: The World in Depression, 1929-39, Chapter 14, "An Explanation of the 1929 Depression," (Berkeley: University of California Press, 1973), pp. 291-308
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pax_Britannica&oldid=39589686”