Markowa (województwo podkarpackie): Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Rrudzik (dyskusja | edycje)
Rrudzik (dyskusja | edycje)
Linia 33: Linia 33:


== Historia ==
== Historia ==
Wieś lokowana na surowym korzeniu, na co wskazuje karczunkowy charakter osadnictwa, gdzie zwarte obszary leśne na tym terenie w średniowieczu ciągnęły się od [[Łańcut]]a aż po [[Handzlówka|Handzlówkę]], lokowaną w roku [[1381]]<ref>[[Janusz Kurtyka]], ''Południowy odcinek granicy polsko-ruskiej we wczesnym średniowieczu (przed 1340 r.) w świetle źródeł historycznych'' [w:] M. Parczewski (red.), ''Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu'', Rzeszów 1996, s. 188.</ref><ref>W. Blajer, ''Uwagi o stanie badań nad enklawami średniowiecznego osadnictwa niemieckiego między Wisłoką i Sanem'' [w:] ''Późne średniowiecze w Karpatach polskich'', Rzeszów 2007, s. 77.</ref>. Markowa była [[Prawo lokacyjne|lokowana]] w XIV w. jako ''Markhof'' na [[Prawo magdeburskie|prawie niemieckim]] i zasiedlona osadnikami z Górnej [[Saksonia|Saksonii]], [[Łużyce|Łużyc]] i [[Dolny Śląsk|Dolnego Ślaska]], sprowadzanymi przez [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]] po przyłączeniu tych ziem do [[Korona Królestwa Polskiego|Korony]]<ref>"Wieś Markowa położona na granicy Kotliny Sandomierskiej i Pogórza w dawnej ziemi przemyskiej zawdzięcza swoje istnienie sprowadzeniu przez Ottona z Pilczy w II połowie XIV wieku na te tereny zdobyte przez Kazimierza Wielkiego niemieckich osadników. Jej mieszkańcy stanowili zamkniętą grupę, niechętnie dopuszczając do swego grona nowe osoby. Język polski wieś przyjęła bardzo późno, prawdopodobnie w wieku XVII. Była to osada duża i zamożna. Oddanie mieszkańcom ziemi na własność i wprowadzenie samorządu w Galicji rozwinęły wśród nich zdolności do samodzielnego dbania o sprawy gromady. Będąca siedzibą gminy Markowa i wchodząca w jej skład Gać, w końcu XIX wieku stały się pionierami spółdzielczości na polskiej wsi." [[Tadeusz Szylar]]. Markowa wieś spółdzielcza [w:] Z dziejów wsi Markowa. (Red.) Janusz Półćwiartek. Rzeszów. 1993. strony 211-241. </ref>. Kolejna fala osadników przybyła tu ok. roku 1571 o czym wspomina [[Ignacy Krasicki]] w jednym z komentarzy do herbarza [[Kasper Niesiecki|Kacpra Niesieckiego]]<ref>''O [[Mikołaj Tarło (chorąży przemyski)|Mikołaju Tarle]] chorążym Przemyskim w liście Jana Czermińskiego do [[Marcin Kromer|Marcina Kromera]] koadjutora naówczas biskupstwa Warmiśkiego, pisanym z Krakowa [[5 czerwca]] roku [[1571]] jest wzmianka takowa: "Pan [[Mikołaj Tarło (chorąży przemyski)|Mikołaj Tarło]] chorąży Przemyski pisał do książęcia Bawarskiego żeby mu ludzi rzemieślników wypuścił do jego majętności, o oznajmił to chęcią, rad wypuścił mu ludzi z żonami i dziećmi, których jest czterysta, i już tam przez [[Kraków]] przeszli i wiedzie je Pan chorąży, kosztem swym". - Wielkie jest podobieństwo, iż naówczas chorąży był dziedzicem wsi niedaleko [[Jarosław]]ia, i ta jego osada trwa dotąd, w tamtejszych obywatelach z [[Niemcy|Niemiec]] przyszłych, których dotąd pospolicie w tamtejszych okolicach głuchemi Niemcami zowią. Majętności zaś te nazywają się Markowa, [[Albigowa]], [[Białoboki]] itd.'' [[Kasper Niesiecki]] Herbarz [...] (1839-1846) tom. IX, str. 11.</ref> (zob. [[Głuchoniemcy]]). W 1450 roku właścicielem był [[Jan z Pilczy]] syn [[Elżbieta Granowska|Elżbiety Granowskiej]] trzeciej żony [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]]<ref>Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczpospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego.1888 rok tom 13.''Termini Terrestres Przeworscenses 1450''</ref>. Właścicielami Markowej byli w XV w. Pileccy, potem Stadniccy, Korniaktowie, Lipscy, Bratkowscy i Lubomirscy. W 1624 roku na wieś napadli [[Tatarzy]]<ref>"Nie ustawały napady tatarskie jako odpowiedź na wyprawy kozackie. W latach 1623 i 1624 Tatarzy dotarli niemal po Wisłę, rabując kraj i uprowadzając jasyr." [w:] Gierowski, J.A. Historia Polski, 1505-1764, 1988
Wieś lokowana na surowym korzeniu, na co wskazuje karczunkowy charakter osadnictwa, gdzie zwarte obszary leśne na tym terenie w średniowieczu ciągnęły się od [[Łańcut]]a aż po [[Handzlówka|Handzlówkę]], lokowaną w roku [[1381]]<ref>[[Janusz Kurtyka]], ''Południowy odcinek granicy polsko-ruskiej we wczesnym średniowieczu (przed 1340 r.) w świetle źródeł historycznych'' [w:] M. Parczewski (red.), ''Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu'', Rzeszów 1996, s. 188.</ref><ref>W. Blajer, ''Uwagi o stanie badań nad enklawami średniowiecznego osadnictwa niemieckiego między Wisłoką i Sanem'' [w:] ''Późne średniowiecze w Karpatach polskich'', Rzeszów 2007, s. 77.</ref>. Markowa była [[Prawo lokacyjne|lokowana]] w XIV w. jako ''Markhof'' na [[Prawo magdeburskie|prawie niemieckim]] i zasiedlona osadnikami z Górnej [[Saksonia|Saksonii]], [[Łużyce|Łużyc]] i [[Dolny Śląsk|Dolnego Ślaska]], sprowadzanymi przez [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza Wielkiego]] po przyłączeniu tych ziem do [[Korona Królestwa Polskiego|Korony]]<ref>"Wieś Markowa położona na granicy Kotliny Sandomierskiej i Pogórza w dawnej ziemi przemyskiej zawdzięcza swoje istnienie sprowadzeniu przez Ottona z Pilczy w II połowie XIV wieku na te tereny zdobyte przez Kazimierza Wielkiego niemieckich osadników. Jej mieszkańcy stanowili zamkniętą grupę, niechętnie dopuszczając do swego grona nowe osoby. Język polski wieś przyjęła bardzo późno, prawdopodobnie w wieku XVII. Była to osada duża i zamożna. Oddanie mieszkańcom ziemi na własność i wprowadzenie samorządu w Galicji rozwinęły wśród nich zdolności do samodzielnego dbania o sprawy gromady. Będąca siedzibą gminy Markowa i wchodząca w jej skład Gać, w końcu XIX wieku stały się pionierami spółdzielczości na polskiej wsi." [[Tadeusz Szylar]]. Markowa wieś spółdzielcza [w:] Z dziejów wsi Markowa. (Red.) Janusz Półćwiartek. Rzeszów. 1993. strony 211-241. </ref>. Kolejna fala osadników przybyła tu ok. roku 1571 o czym wspomina [[Ignacy Krasicki]] w jednym z komentarzy do herbarza [[Kasper Niesiecki|Kacpra Niesieckiego]]<ref>''O [[Mikołaj Tarło (chorąży przemyski)|Mikołaju Tarle]] chorążym Przemyskim w liście Jana Czermińskiego do [[Marcin Kromer|Marcina Kromera]] koadjutora naówczas biskupstwa Warmiśkiego, pisanym z Krakowa [[5 czerwca]] roku [[1571]] jest wzmianka takowa: "Pan [[Mikołaj Tarło (chorąży przemyski)|Mikołaj Tarło]] chorąży Przemyski pisał do książęcia Bawarskiego żeby mu ludzi rzemieślników wypuścił do jego majętności, o oznajmił to chęcią, rad wypuścił mu ludzi z żonami i dziećmi, których jest czterysta, i już tam przez [[Kraków]] przeszli i wiedzie je Pan chorąży, kosztem swym". - Wielkie jest podobieństwo, iż naówczas chorąży był dziedzicem wsi niedaleko [[Jarosław]]ia, i ta jego osada trwa dotąd, w tamtejszych obywatelach z [[Niemcy|Niemiec]] przyszłych, których dotąd pospolicie w tamtejszych okolicach głuchemi Niemcami zowią. Majętności zaś te nazywają się Markowa, [[Albigowa]], [[Białoboki (województwo podkarpackie)|Białoboki]] itd.'' [[Kasper Niesiecki]] Herbarz [...] (1839-1846) tom. IX, str. 11.</ref> (zob. [[Głuchoniemcy]]). W 1450 roku właścicielem był [[Jan z Pilczy]] syn [[Elżbieta Granowska|Elżbiety Granowskiej]] trzeciej żony [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]]<ref>Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczpospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego.1888 rok tom 13.''Termini Terrestres Przeworscenses 1450''</ref>. Właścicielami Markowej byli w XV w. Pileccy, potem Stadniccy, Korniaktowie, Lipscy, Bratkowscy i Lubomirscy. W 1624 roku na wieś napadli [[Tatarzy]]<ref>"Nie ustawały napady tatarskie jako odpowiedź na wyprawy kozackie. W latach 1623 i 1624 Tatarzy dotarli niemal po Wisłę, rabując kraj i uprowadzając jasyr." [w:] Gierowski, J.A. Historia Polski, 1505-1764, 1988
</ref> i wzięli w [[jasyr]] 900 osób{{fakt|data=2011-03}}. Ofiary jasyru zostały odbite przez hetmana [[Stanisław Koniecpolski (hetman)|Stanisława Koniecpolskiego]] podczas słynnego pogromu ordy [[Kantymir Murza|Kantymira Murzy]] pod [[Bitwa pod Martynowem|Martynowem]] nad [[Dniestr]]em. W Markowej istniał niewielki [[folwark]], rozparcelowany przez Lubomirskich w 1926 roku. Na pocz. XX w. powstały we wsi: kółko rolnicze, kasa pożyczkowa, straż pożarna, kółko teatralne a w latach międzywojennych spółdzielnia mleczarska i jedna z pierwszych w Polsce spółdzielnia zdrowia.
</ref> i wzięli w [[jasyr]] 900 osób{{fakt|data=2011-03}}. Ofiary jasyru zostały odbite przez hetmana [[Stanisław Koniecpolski (hetman)|Stanisława Koniecpolskiego]] podczas słynnego pogromu ordy [[Kantymir Murza|Kantymira Murzy]] pod [[Bitwa pod Martynowem|Martynowem]] nad [[Dniestr]]em. W Markowej istniał niewielki [[folwark]], rozparcelowany przez Lubomirskich w 1926 roku. Na pocz. XX w. powstały we wsi: kółko rolnicze, kasa pożyczkowa, straż pożarna, kółko teatralne a w latach międzywojennych spółdzielnia mleczarska i jedna z pierwszych w Polsce spółdzielnia zdrowia.
{|
{|

Wersja z 22:56, 6 wrz 2014

Markowa
{{{rodzaj miejscowości}}}
{{{alt zdjęcia}}}
Kościół pw. św. Doroty
Państwo podkarpackie
Powiat

łańcucki

Gmina

Markowa

Liczba ludności (31 grudnia 2013)

4202[1]

Strefa numeracyjna

(+48) 17

Tablice rejestracyjne

RLA

SIMC

0655391

Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport}

Markowawieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie łańcuckim, w gminie Markowa. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Markowa, leży na szlaku architektury drewnianej.

Historia

Wieś lokowana na surowym korzeniu, na co wskazuje karczunkowy charakter osadnictwa, gdzie zwarte obszary leśne na tym terenie w średniowieczu ciągnęły się od Łańcuta aż po Handzlówkę, lokowaną w roku 1381[2][3]. Markowa była lokowana w XIV w. jako Markhof na prawie niemieckim i zasiedlona osadnikami z Górnej Saksonii, Łużyc i Dolnego Ślaska, sprowadzanymi przez Kazimierza Wielkiego po przyłączeniu tych ziem do Korony[4]. Kolejna fala osadników przybyła tu ok. roku 1571 o czym wspomina Ignacy Krasicki w jednym z komentarzy do herbarza Kacpra Niesieckiego[5] (zob. Głuchoniemcy). W 1450 roku właścicielem był Jan z Pilczy syn Elżbiety Granowskiej trzeciej żony Władysława Jagiełły[6]. Właścicielami Markowej byli w XV w. Pileccy, potem Stadniccy, Korniaktowie, Lipscy, Bratkowscy i Lubomirscy. W 1624 roku na wieś napadli Tatarzy[7] i wzięli w jasyr 900 osób[potrzebny przypis]. Ofiary jasyru zostały odbite przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego podczas słynnego pogromu ordy Kantymira Murzy pod Martynowem nad Dniestrem. W Markowej istniał niewielki folwark, rozparcelowany przez Lubomirskich w 1926 roku. Na pocz. XX w. powstały we wsi: kółko rolnicze, kasa pożyczkowa, straż pożarna, kółko teatralne a w latach międzywojennych spółdzielnia mleczarska i jedna z pierwszych w Polsce spółdzielnia zdrowia.

Pomnik rodziny Ulmów

24 marca 1944 r. niemieccy żandarmi i policjanci granatowi rozstrzelali polską, ośmioosobową rodzinę Józefa i Wiktorii Ulmów oraz ukrywanych przez nich w domu ośmioro Żydów z rodzin Szallów i Goldmanów[8]. Wydarzenie to upamiętnia odsłonięty w 2004 r. pomnik, znajdujący się przy drodze do skansenu, planowane jest także muzeum (Muzeum Polaków Ratujących Żydów na Podkarpaciu im. Rodziny Ulmów)[9].

W 70 rocznicę zbrodni katyńskiej uchwałą rady gminy Markowa z 25 kwietnia 2010 ufundowano tablicę oraz dęby pamięci bohaterów pomordowanych przez NKWD. Major Antoni Flejszar, kpt. Władysław Ciekot, oraz porucznik rez. Franciszek Majewski pracowali w przeszłości i byli związani z gminą Markowa[10].

Toponimika nazwy

Najstarsza, zachowana wzmianka o wsi (wtedy Markenhof) pochodzi z listu biskupa Demetriosa do kapituły przemyskiej, pisanego w 1384 r., zachowanego w przemyskim Archiwum Diecezjalnym. Niemiecka kolonia, początkowo Markenhow, podobnie jak sąsiednie wsie z końcówkami na -hau/how oznaczające w języku niemieckim porębę; np. pobliska Henselshow, Albigowa (Helwygheshow), Husowa (Langenkow) oraz Sonina (Schonerwald)[11].

Etnografia wsi

Na terenie gminy Markowa zachowała się stosunkowo duża liczba drewnianych domów pochodzących z XIX w. i początku XX w. Reprezentacyjne i najlepiej zachowane przykłady tego typu budownictwa znajdują się na terenie skansenu w Markowej, zorganizowanego w latach 80. XX w. z inicjatywy mieszkańców wsi.

Zabytki

Znajdują się tu m.in. następujące zabytki:

Do miejsc wartych zobaczenia należy smukły, neogotycki kościół pw. Św. Doroty wybudowany w 1910 roku na miejscu dwóch poprzednich drewnianych świątyń. Wewnątrz ołtarz projektu Stanisława Majerskiego, w ołtarzach bocznych z 1935 r. obrazy z XVII-XVIII w. Polichromię wykonał Stanisław Jakubczyk w 1973 r.

Kościoły

Na terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą:

Ludzie związani z Markową

  • Józef Tejchma - minister kultury i sztuki
  • mjr. Antoni Flejszar ur. 20 grudnia, 1897 - ofiara zbrodni katyńskiej, Charków
  1. Markowa. Urząd Gminy w Markowej. [dostęp 2014-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-01)].
  2. Janusz Kurtyka, Południowy odcinek granicy polsko-ruskiej we wczesnym średniowieczu (przed 1340 r.) w świetle źródeł historycznych [w:] M. Parczewski (red.), Początki sąsiedztwa. Pogranicze etniczne polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, Rzeszów 1996, s. 188.
  3. W. Blajer, Uwagi o stanie badań nad enklawami średniowiecznego osadnictwa niemieckiego między Wisłoką i Sanem [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, Rzeszów 2007, s. 77.
  4. "Wieś Markowa położona na granicy Kotliny Sandomierskiej i Pogórza w dawnej ziemi przemyskiej zawdzięcza swoje istnienie sprowadzeniu przez Ottona z Pilczy w II połowie XIV wieku na te tereny zdobyte przez Kazimierza Wielkiego niemieckich osadników. Jej mieszkańcy stanowili zamkniętą grupę, niechętnie dopuszczając do swego grona nowe osoby. Język polski wieś przyjęła bardzo późno, prawdopodobnie w wieku XVII. Była to osada duża i zamożna. Oddanie mieszkańcom ziemi na własność i wprowadzenie samorządu w Galicji rozwinęły wśród nich zdolności do samodzielnego dbania o sprawy gromady. Będąca siedzibą gminy Markowa i wchodząca w jej skład Gać, w końcu XIX wieku stały się pionierami spółdzielczości na polskiej wsi." Tadeusz Szylar. Markowa wieś spółdzielcza [w:] Z dziejów wsi Markowa. (Red.) Janusz Półćwiartek. Rzeszów. 1993. strony 211-241.
  5. O Mikołaju Tarle chorążym Przemyskim w liście Jana Czermińskiego do Marcina Kromera koadjutora naówczas biskupstwa Warmiśkiego, pisanym z Krakowa 5 czerwca roku 1571 jest wzmianka takowa: "Pan Mikołaj Tarło chorąży Przemyski pisał do książęcia Bawarskiego żeby mu ludzi rzemieślników wypuścił do jego majętności, o oznajmił to chęcią, rad wypuścił mu ludzi z żonami i dziećmi, których jest czterysta, i już tam przez Kraków przeszli i wiedzie je Pan chorąży, kosztem swym". - Wielkie jest podobieństwo, iż naówczas chorąży był dziedzicem wsi niedaleko Jarosławia, i ta jego osada trwa dotąd, w tamtejszych obywatelach z Niemiec przyszłych, których dotąd pospolicie w tamtejszych okolicach głuchemi Niemcami zowią. Majętności zaś te nazywają się Markowa, Albigowa, Białoboki itd. Kasper Niesiecki Herbarz [...] (1839-1846) tom. IX, str. 11.
  6. Akta Grodzkie i Ziemskie z czasów Rzeczpospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego.1888 rok tom 13.Termini Terrestres Przeworscenses 1450
  7. "Nie ustawały napady tatarskie jako odpowiedź na wyprawy kozackie. W latach 1623 i 1624 Tatarzy dotarli niemal po Wisłę, rabując kraj i uprowadzając jasyr." [w:] Gierowski, J.A. Historia Polski, 1505-1764, 1988
  8. Markowa - Grób Ulmów, Marcin Hołota
  9. Podkarpackie.Rozstrzygnięto konkurs na Muzeum Polaków Ratujących Żydów, PAP, 2010-11-17
  10. [1]Uchwała rady gminy, 25.04.2010
  11. Józef Półćwiartek. Wieś Markowa w okresie systemu pańszczyźnianego. s. 16 [w:] Z dziejów wsi Markowa. Rzeszów str. 13-54 Rzeszów, 1993

Bibliografia

  • Stanisław Kłos, Podkarpackie - przewodnik po województwie, wyd. BOSZ 2005
  • Jacek Tejchma, Muzeum wsi Markowa, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Markowej 2005

Linki zewnętrzne