Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Postacie: Poprawa błędu literowego "Staw zapalny..." -> "Stan zapalny..."
→‎Leczenie: nasiona sezamu
Linia 57: Linia 57:
Stosuje się doustnie leki hamujące działanie [[układ odpornościowy|układu odpornościowego]], czyli [[leki immunosupresyjne|immunosupresyjne]] ([[kortykosterydy|glikokortykosteroidy]]), [[Niesteroidowe leki przeciwzapalne|NLPZ]] (niesterydowe leki przeciwzapalne), [[chlorochina|chlorochinę]], a w leczeniu usprawniającym iniekcje dostawowe ze sterydów. W ciężkich przypadkach stosuje się [[metotreksat]] oraz leki biologiczne, np. [[etanercept]]<ref name="Lovell-2008">{{Cytuj pismo | nazwisko = Lovell | imię = D.J. | nazwisko2 = Reiff | imię2 = A. | nazwisko3 = Ilowite | imię3 = N.T. | nazwisko4 = Wallace | imię4 = C.A. | nazwisko5 = Chon | imię5 = Y. | tytuł = Safety and efficacy of up to eight years of continuous etanercept therapy in patients with juvenile rheumatoid arthritis| czasopismo = Arthritis Rheum | wolumin = 58 | numer = 5 | strony = 1496–504 | miesiąc = May | rok = 2008 | doi = 10.1002/art.23427 | pmid = 18438876}}</ref>, [[adalimumab]]<ref name="emea">{{cytuj stronę|url=http://www.emea.europa.eu/humandocs/PDFs/EPAR/humira/emea-combined-h481en.pdf|tytuł=Informacja o leku Humira na stronie European Medicines Agency}}</ref>.
Stosuje się doustnie leki hamujące działanie [[układ odpornościowy|układu odpornościowego]], czyli [[leki immunosupresyjne|immunosupresyjne]] ([[kortykosterydy|glikokortykosteroidy]]), [[Niesteroidowe leki przeciwzapalne|NLPZ]] (niesterydowe leki przeciwzapalne), [[chlorochina|chlorochinę]], a w leczeniu usprawniającym iniekcje dostawowe ze sterydów. W ciężkich przypadkach stosuje się [[metotreksat]] oraz leki biologiczne, np. [[etanercept]]<ref name="Lovell-2008">{{Cytuj pismo | nazwisko = Lovell | imię = D.J. | nazwisko2 = Reiff | imię2 = A. | nazwisko3 = Ilowite | imię3 = N.T. | nazwisko4 = Wallace | imię4 = C.A. | nazwisko5 = Chon | imię5 = Y. | tytuł = Safety and efficacy of up to eight years of continuous etanercept therapy in patients with juvenile rheumatoid arthritis| czasopismo = Arthritis Rheum | wolumin = 58 | numer = 5 | strony = 1496–504 | miesiąc = May | rok = 2008 | doi = 10.1002/art.23427 | pmid = 18438876}}</ref>, [[adalimumab]]<ref name="emea">{{cytuj stronę|url=http://www.emea.europa.eu/humandocs/PDFs/EPAR/humira/emea-combined-h481en.pdf|tytuł=Informacja o leku Humira na stronie European Medicines Agency}}</ref>.


Osoby chore powinny przyswajać odpowiednią ilość [[witamina D|witaminy D]], [[wapń|wapnia]], [[białka|białek]] i przyjmować pokarmy o odpowiedniej [[wartość energetyczna|wartości kalorycznej]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Nelson | imię = Waldo E. | tytuł = Nelson textbook of pediatrics| data = 2007 | wydawca = Saunders Elsevier | miejsce = Philadelphia | isbn = 978-1-4160-2450-7 | strony = | rozdział = 154 – Juvenile Rheumatoid Arthritis}}</ref>. W jednym z badań na grupie 32 pacjentów z MIZS stwierdzono istotny spadek [[białko C-reaktywne|CRP]] po zastosowaniu suplementacji [[kwasy tłuszczowe omega-3|kwasów tłuszczowych omega-3]]<ref name="Alpigiani-">{{Cytuj pismo | nazwisko = Alpigiani | imię = MG. | nazwisko2 = Ravera | imię2 = G. | nazwisko3 = Buzzanca | imię3 = C. | nazwisko4 = Devescovi | imię4 = R. | nazwisko5 = Fiore | imię5 = P. | tytuł = [The use of n-3 fatty acids in chronic juvenile arthritis] | czasopismo = Pediatr Med Chir | wolumin = 18 | numer = 4 | strony = 387–90 | miesiąc = | rok = | doi = | pmid = 9064671}}</ref>. W innym badaniu, 23 dzieci chorych na MIZS podzielono losowo na dwie grupy. W pierwszej grupie zwiększono zawartość kwasów omega-3 w diecie, a w drugiej nie. Po 5 miesiącach eksperymentu, średnia dzienna dawka [[ibuprofen]]u przyjmowanego przez dzieci w pierwszej grupie spadła z 28,4&nbsp;mg/kg do 23,4&nbsp;mg/kg, a w drugiej grupie średnia dawka ibuprofenu spadła z 23,7&nbsp;mg/kg do 22,7&nbsp;mg/kg<ref name="Vargová-1998">{{Cytuj pismo | nazwisko = Vargová | imię = V. | nazwisko2 = Veselý | imię2 = R. | nazwisko3 = Sasinka | imię3 = M. | nazwisko4 = Török | imię4 = C. | tytuł = [Will administration of omega-3 unsaturated fatty acids reduce the use of nonsteroidal antirheumatic agents in children with chronic juvenile arthritis?] | czasopismo = Cas Lek Cesk | wolumin = 137 | numer = 21 | strony = 651–3 | miesiąc = Nov | rok = 1998 | doi = | pmid = 9929929}}</ref>.
Osoby chore powinny przyswajać odpowiednią ilość [[witamina D|witaminy D]], [[wapń|wapnia]], [[białka|białek]] i przyjmować pokarmy o odpowiedniej [[wartość energetyczna|wartości kalorycznej]]<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = Nelson | imię = Waldo E. | tytuł = Nelson textbook of pediatrics| data = 2007 | wydawca = Saunders Elsevier | miejsce = Philadelphia | isbn = 978-1-4160-2450-7 | strony = | rozdział = 154 – Juvenile Rheumatoid Arthritis}}</ref>. W jednym z badań na grupie 32 pacjentów z MIZS stwierdzono istotny spadek [[białko C-reaktywne|CRP]] po zastosowaniu suplementacji [[kwasy tłuszczowe omega-3|kwasów tłuszczowych omega-3]]<ref name="Alpigiani-">{{Cytuj pismo | nazwisko = Alpigiani | imię = MG. | nazwisko2 = Ravera | imię2 = G. | nazwisko3 = Buzzanca | imię3 = C. | nazwisko4 = Devescovi | imię4 = R. | nazwisko5 = Fiore | imię5 = P. | tytuł = [The use of n-3 fatty acids in chronic juvenile arthritis] | czasopismo = Pediatr Med Chir | wolumin = 18 | numer = 4 | strony = 387–90 | miesiąc = | rok = | doi = | pmid = 9064671}}</ref>. W innym badaniu, 23 dzieci chorych na MIZS podzielono losowo na dwie grupy. W pierwszej grupie zwiększono zawartość kwasów omega-3 w diecie, a w drugiej nie. Po 5 miesiącach eksperymentu, średnia dzienna dawka [[ibuprofen]]u przyjmowanego przez dzieci w pierwszej grupie spadła z 28,4&nbsp;mg/kg do 23,4&nbsp;mg/kg, a w drugiej grupie średnia dawka ibuprofenu spadła z 23,7&nbsp;mg/kg do 22,7&nbsp;mg/kg<ref name="Vargová-1998">{{Cytuj pismo | nazwisko = Vargová | imię = V. | nazwisko2 = Veselý | imię2 = R. | nazwisko3 = Sasinka | imię3 = M. | nazwisko4 = Török | imię4 = C. | tytuł = [Will administration of omega-3 unsaturated fatty acids reduce the use of nonsteroidal antirheumatic agents in children with chronic juvenile arthritis?] | czasopismo = Cas Lek Cesk | wolumin = 137 | numer = 21 | strony = 651–3 | miesiąc = Nov | rok = 1998 | doi = | pmid = 9929929}}</ref>. Stwierdzono też korzystny wpływ spożycia nasion sezamu, zmniejszający dolegliwości reumatyczne<ref>Eftekhar Sadat, B., Khadem Haghighian, M., Alipoor, B., Malek Mahdavi, A., Asghari Jafarabadi, M. and Moghaddam, A. (2013), Effects of sesame seed supplementation on clinical signs and symptoms in patients with knee osteoarthritis. International Journal of Rheumatic Diseases, 16: 578–582. [http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1756-185X.12133/abstract doi: 10.1111/1756-185X.12133].</ref>.


W przypadku przykurczy i ograniczenia ruchomości stawów, konieczna jest [[rehabilitacja]] ruchowa<ref>Księżopolska-Orłowska K, Żuk B. 2009. Rehabilitacja dzieci z młodzieńczym idiopatycznym zapaleniem stawów. "Przegląd Reumatologiczny" 2/2009. [http://www.gornicki.pl/rehabilitacja_dzieci_z_modzieczy_idiopatycznym_zapaleniem_staww]</ref>, a także inne formy [[fizjoterapia|fizjoterapii]]<ref name="Maldyk">{{Cytuj pismo| nazwisko = Małdyk| imię = Paweł | nazwisko2 = Rutkowska-Sak| imię2 = Lidia | nazwisko3 = Lisowska| imię3 = Barbara | tytuł = Standardy leczenia. Synowektomia stawów kolanowych u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów| czasopismo = Reumatologia | wolumin = 47| wydanie = 4| strony = 188–192| rok = 2009|url=http://www.termedia.pl/Czasopismo/Reumatologia-18/Artykul-13412}}</ref>.
W przypadku przykurczy i ograniczenia ruchomości stawów, konieczna jest [[rehabilitacja]] ruchowa<ref>Księżopolska-Orłowska K, Żuk B. 2009. Rehabilitacja dzieci z młodzieńczym idiopatycznym zapaleniem stawów. "Przegląd Reumatologiczny" 2/2009. [http://www.gornicki.pl/rehabilitacja_dzieci_z_modzieczy_idiopatycznym_zapaleniem_staww]</ref>, a także inne formy [[fizjoterapia|fizjoterapii]]<ref name="Maldyk">{{Cytuj pismo| nazwisko = Małdyk| imię = Paweł | nazwisko2 = Rutkowska-Sak| imię2 = Lidia | nazwisko3 = Lisowska| imię3 = Barbara | tytuł = Standardy leczenia. Synowektomia stawów kolanowych u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów| czasopismo = Reumatologia | wolumin = 47| wydanie = 4| strony = 188–192| rok = 2009|url=http://www.termedia.pl/Czasopismo/Reumatologia-18/Artykul-13412}}</ref>.

Wersja z 14:50, 19 lis 2014

Młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów
{{{nazwa naukowa}}}
ilustracja
Synonimy

{{{synonimy}}}

Specjalizacja

{{{specjalizacja}}}

Objawy

{{{objawy}}}

Powikłania

{{{powikłania}}}

Początek

{{{początek}}}

Czas trwania

{{{czas trwania}}}

Typy

{{{typy}}}

Przyczyny

{{{przyczyny}}}

Czynniki ryzyka

{{{czynniki ryzyka}}}

Rozpoznanie

{{{rozpoznanie}}}

Różnicowanie

{{{różnicowanie}}}

Zapobieganie

{{{zapobieganie}}}

Leczenie

{{{leczenie}}}

Leki

{{{leki}}}

Rokowanie

{{{rokowanie}}}

Zapadalność

{{{zapadalność}}}

Śmiertelność

{{{śmiertelność}}}

Klasyfikacje
ICD-11

{{{ICD11}}}
{{{ICD11 nazwa}}}

ICD-10

M08.0

DSM-5

{{{DSM-5}}}
{{{DSM-5 nazwa}}}

DSM-IV

{{{DSM-IV}}}
{{{DSM-IV nazwa}}}

[[commons:{{{commons}}}|Multimedia w Wikimedia Commons]]

Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (ang. juvenile idiopathic arthritis, w skrócie JIA), znane też pod nazwą młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów (ang. juvenile rheumatoid arthritis), młodzieńcze przewlekłe zapalenie stawów (ang. juvenile chronic arthritis) lub choroba Stilla – najczęstsza u dzieci postać zapalenia stawów, o nieznanej etiologii, rozpoczynająca się w młodym wieku (przed 16 rokiem życia), trwająca co najmniej 3 miesiące, której towarzyszą zmiany w narządzie ruchu oraz objawy pozastawowe.

Przyczyny

MIZS to choroba autoimmunologiczna[1]. Oznacza to, że układ odpornościowy zaczyna zwalczać swoje własne komórki (w tym wypadku: komórki w stawach) z bliżej niewyjaśnionego powodu. Obecnie uważa się, że do rozwinięcia się MIZS dochodzi u osób z podatnością genetyczną, narażonych na niekorzystne czynniki środowiskowe[2].

Prowadzone są intensywne badania w kierunku poznania przyczyny MIZS[3]. Badania eksperymentalne wykazały, że niektóre zmutowane wirusy mogą być w stanie zapoczątkować objawy reumatyczne. Uważa się też, że stres psychiczny może nasilać objawy reumatyczne, ale ograniczenie stresu nie zawsze powoduje ustąpienie objawów.

Możliwe także, że hormony płciowe mają wpływ na rozwój tej choroby, gdyż występuje ona znacznie częściej u dziewczynek niż u chłopców[4].

Objawy

Objawy MIZS są zazwyczaj niespecyficzne. Zwykle obejmują apatię, brak apetytu i spadek aktywności fizycznej. Czasem objawy przypominają infekcję grypową, która nie poddaje się leczeniu, z bólami stawowymi i gorączką. Często pierwszym objawem u dzieci jest zaburzenie chodu (kulawość). Kluczowym objawem jest trwały obrzęk chorego stawu. Stawy najczęściej zaatakowane to: kolano, kostka, nadgarstek, oraz małe stawy. Czasem obrzęk jest ciężki do wykrycia, zwłaszcza jeśli dotyczy stawów kręgosłupa, krzyżowo-biodrowych, ramienia, bioder, szczęki. W takich wypadkach bardzo pomocne są techniki obrazowania, takie jak USG lub MRI. W przypadku zapalenia niewielu stawów często pierwszym objawem jest zapalenie błony naczyniowej (uveitis).

Ból w MIZS jest jednym z najważniejszych objawów, zwłaszcza małe dzieci mogą mieć trudności w komunikowaniu tego objawu. Często obserwuje się poranną sztywność stawów, która stopniowo ustępuje w ciągu dnia. Późniejszym skutkiem tej choroby są przykurcze mięśni oraz uszkodzenia stawów. Nasilenie poszczególnych objawów może się bardzo różnić u różnych dzieci.

Postacie

Wyróżnia się 3 postacie MIZS[5][6]:

  • młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów o początku z zajęciem niewielu stawów (ang. oligoarticular JIA lub pauciarticular JIA)
  • młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów o początku wielostawowym (ang. polyarticular JIA)
  • młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów o początku układowym (ang. systemic JIA)

MIZS o początku z zajęciem niewielu stawów

Ten typ choroby rozpoczyna się zajęciem 1–4 stawów w pierwszych 6 miesiącach choroby. W tym typie częściej niż w innych typach MIZS stwierdza się obecność przeciwciał przeciwjądrowych (ANA)[7].

Ok. 50% przypadków MIZS zalicza się do tego typu. Jest on rzadszy u chłopców niż dziewczynek. Najczęściej stanem zapalnym objęte są (zwykle niesymetrycznie) kolana, kostki i łokcie, choć mogą być zajęte także mniejsze stawy, np. w palcach rąk i stóp. W przeciwieństwie do MIZS z początkiem wielostawowym, nie występuje stan zapalny w biodrze. W tym typie MIZS szczególnie często występują dodatkowo zapalenia w gałce ocznej, dlatego dzieci z tej grupy wymagają regularnych badań okulistycznych za pomocą lampy szczelinowej[8].

MIZS o początku wielostawowym

Choroba tego typu obejmuje pięć lub więcej stawów w ciągu pierwszych sześciu miesięcy. Zwykle zajęte są małe stawy dłoni i stop. Stan zapalny może występować także w szyi, szczęce oraz dużych stawach: kolanach, biodrach i kostkach, najczęściej symetrycznie (np. oba nadgarstki). W tym typie MIZS również często występują dodatkowo zapalenia w gałce ocznej, więc pacjenci z tej grupy także wymagają regularnych badań okulistycznych za pomocą lampy szczelinowej[8]. Ten typ MIZS także występuje najczęściej u dziewczynek. Czynnik reumatoidalny jest często pozytywny w tym typie choroby, zaś rzadko jest pozytywny w MIZS o początku układowym.

MIZS o początku układowym

Charakteryzuje się zapaleniem stawów, gorączką i wysypką o odcieniu łososiowym. Typ ten jest trudny do zdiagnozowania, gdyż gorączka i wysypka nie utrzymują się długo. W przeciwieństwie do pozostałych typów MIZS, ten typ występuje równie rzadko u dzieci obu płci.

MIZS tego typu może obejmować organy wewnętrzne, prowadząc do zapalenia osierdzia itp.

Z chorobą tą wiąże się polimorfizm czynnika zahamowania migracji makrofagów (MIF)[9].

Istnieją doniesienia sugerujące, że choroba ta jest młodzieńczą odmianą choroby Stilla[10].

Leczenie

Stosuje się doustnie leki hamujące działanie układu odpornościowego, czyli immunosupresyjne (glikokortykosteroidy), NLPZ (niesterydowe leki przeciwzapalne), chlorochinę, a w leczeniu usprawniającym iniekcje dostawowe ze sterydów. W ciężkich przypadkach stosuje się metotreksat oraz leki biologiczne, np. etanercept[11], adalimumab[12].

Osoby chore powinny przyswajać odpowiednią ilość witaminy D, wapnia, białek i przyjmować pokarmy o odpowiedniej wartości kalorycznej[13]. W jednym z badań na grupie 32 pacjentów z MIZS stwierdzono istotny spadek CRP po zastosowaniu suplementacji kwasów tłuszczowych omega-3[14]. W innym badaniu, 23 dzieci chorych na MIZS podzielono losowo na dwie grupy. W pierwszej grupie zwiększono zawartość kwasów omega-3 w diecie, a w drugiej nie. Po 5 miesiącach eksperymentu, średnia dzienna dawka ibuprofenu przyjmowanego przez dzieci w pierwszej grupie spadła z 28,4 mg/kg do 23,4 mg/kg, a w drugiej grupie średnia dawka ibuprofenu spadła z 23,7 mg/kg do 22,7 mg/kg[15]. Stwierdzono też korzystny wpływ spożycia nasion sezamu, zmniejszający dolegliwości reumatyczne[16].

W przypadku przykurczy i ograniczenia ruchomości stawów, konieczna jest rehabilitacja ruchowa[17], a także inne formy fizjoterapii[18].

Jeśli objawy choroby mimo leczenia utrzymują się przez kilka lat w jednym lub kilku stawach, można rozważyć przeprowadzenie zabiegu synowektomii chemicznej (tzw. synowiorteza, np. z czterotlenkiem osmu) lub radioizotopowej (tzw. radiosynowektomia, np. z użyciem izotopu itru). Zabiegi te polegają na wstrzyknięciu do stawu związku chemicznego lub krótkotrwałego izotopu promieniotwórczego, który ma miejscowe działanie przeciwzapalne i hamuje podziały komórek[18][19]. Jeśli w wyniku długotrwałego stanu zapalnego nastąpi znaczne pogrubienie błony maziowej, prowadzące do uszkodzeń chrząstki, np. w stawie kolanowym, można przeprowadzić synowektomię artroskopową, czyli operacyjne usunięcie nadmiaru błony maziowej. Synowektomia artroskopowa zmniejsza nasilenie objawów choroby na okres około 1–1,5 roku[20], ale wymaga długotrwałej rehabilitacji.

Komplikacje

MIZS jest chorobą przewlekłą, która może prowadzić do poważnych komplikacji, jeśli zaniedba się jej leczenie. Odpowiednia opieka medyczna może znacznie obniżyć ryzyko poważnych komplikacji[21].

W niektórych typach MIZS może pojawić się stan zapalny w gałce ocznej[22]. Jeśli nie zostanie on wcześnie wykryty i wyleczony, może doprowadzić do powstania blizn, jaskry, zaćmy, a nawet do ślepoty. Często stan zapalny w oku nie daje żadnych widocznych objawów, dlatego ważne jest, by dzieci cierpiące na MIZS były pod stałą opieką okulisty[22].

Inną częstą komplikacją MIZS jest spowolnienie wzrostu spowodowane tą chorobą. Co więcej, podawane leki (kortykosterydy) dodatkowo mogą ograniczać wzrost dziecka, a także doprowadzić do osteoporozy oraz otyłości posterydowej[22], dlatego ważna jest odpowiednia dieta (niskokaloryczna, bogata w białko, patrz wyżej).

W przypadku niesymetrycznego zajęcia stawów kończyn może dojść do znacznej różnicy długości kończyn. Te różnice, jeśli nie przekraczają 3 cm, najlepiej skorygować nowoczesnymi metodami dopiero po ukończeniu wzrostu (zamiast dawniej stosowanej korekcji u dzieci, która często wymagała ponownej korekty po ukończeniu wzrostu).

U pacjentów, których leczenie rozpoczęto zbyt późno lub którzy nie stosowali fizykoterapii, może dojść do deformacji stawów. Z czasem stawy tracą wtedy pełną ruchomość i jej przywrócenie może okazać się niemożliwe[22].

  1. ↑ Rheumatoid Arthritis Causes Juvenile Rheumatoid Arthritis (cont.): Juvenile Rheumatoid Arthritis Causes. www.emedicinehealth.com. [dostęp 2011-01-07]. (ang.).
  2. ↑ Førre O., Smerdel A. Genetic epidemiology of juvenile idiopathic arthritis. „Scandinavian Journal of Rheumatology”. 3 (31), s. 123–8, wrzesień 2002. PMID: 12195624. 
  3. ↑ Phelan JD., Thompson SD. Genomic progress in pediatric arthritis: recent work and future goals.. „Current opinion in rheumatology”. 5 (18), s. 482–9, wrzesień 2006. DOI: 10.1097/01.bor.0000240359.30303.e4. PMID: 16896287. 
  4. ↑ Typy MIZS. [w:] Anna Radziwilska-Muc [on-line]. www.poruszycswiat.pl, 2009-05-28. [dostęp 2011-01-07].
  5. ↑ Burnham JM., Shults J., Dubner SE., Sembhi H., Zemel BS., Leonard MB. Bone density, structure, and strength in juvenile idiopathic arthritis: importance of disease severity and muscle deficits.. „Arthritis and rheumatism”. 8 (58), s. 2518–27, sierpień 2008. DOI: 10.1002/art.23683. PMID: 18668565. 
  6. ↑ Chen CY., Tsao CH., Ou LS., Yang MH., Kuo ML., Huang JL. Comparison of soluble adhesion molecules in juvenile idiopathic arthritis between the active and remission stages. „Annals of the rheumatic diseases”. 2 (61), s. 167–70, luty 2002. PMID: 11796405. 
  7. ↑ O. Kasapçopur, N. Yologlu, Y. Ozyazgan, G. Ercan i inni. Uveitis and anti-nuclear antibody positivity in children with juvenile idiopathic arthritis. „Indian Pediatr”. 41 (10), s. 1035–1039, 2004. PMID: 15523130. 
  8. ↑ a b Arthritis Foundation: Juvenile Rheumatoid Arthritis. www.arthritis.org. [dostęp 2011-01-07]. (ang.).
  9. ↑ F. De Benedetti, C. Meazza, M. Vivarelli, et al.. Functional and prognostic relevance of the -173 polymorphism of the macrophage migration inhibitory factor gene in systemic-onset juvenile idiopathic arthritis. „Arthritis Rheum.”. 48 (5), s. 1398–407, May 2003. DOI: 10.1002/art.10882. PMID: 12746913. 
  10. ↑ F. Luthi, P. Zufferey, M.F. Hofer, A.K. So. "Adolescent-onset Still's disease": characteristics and outcome in comparison with adult-onset Still's disease. „Clin. Exp. Rheumatol.”. 20 (3), s. 427–30, 2002. PMID: 12102485. 
  11. ↑ D.J. Lovell, A. Reiff, N.T. Ilowite, C.A. Wallace i inni. Safety and efficacy of up to eight years of continuous etanercept therapy in patients with juvenile rheumatoid arthritis. „Arthritis Rheum”. 58 (5), s. 1496–504, May 2008. DOI: 10.1002/art.23427. PMID: 18438876. 
  12. ↑ Informacja o leku Humira na stronie European Medicines Agency.
  13. ↑ 154 – Juvenile Rheumatoid Arthritis. W: Waldo E. Nelson: Nelson textbook of pediatrics. Philadelphia: Saunders Elsevier, 2007. ISBN 978-1-4160-2450-7.
  14. ↑ MG. Alpigiani, G. Ravera, C. Buzzanca, R. Devescovi i inni. [The use of n-3 fatty acids in chronic juvenile arthritis]. „Pediatr Med Chir”. 18 (4). s. 387–90. PMID: 9064671. 
  15. ↑ V. Vargová, R. Veselý, M. Sasinka, C. Török. [Will administration of omega-3 unsaturated fatty acids reduce the use of nonsteroidal antirheumatic agents in children with chronic juvenile arthritis?]. „Cas Lek Cesk”. 137 (21), s. 651–3, Nov 1998. PMID: 9929929. 
  16. ↑ Eftekhar Sadat, B., Khadem Haghighian, M., Alipoor, B., Malek Mahdavi, A., Asghari Jafarabadi, M. and Moghaddam, A. (2013), Effects of sesame seed supplementation on clinical signs and symptoms in patients with knee osteoarthritis. International Journal of Rheumatic Diseases, 16: 578–582. doi: 10.1111/1756-185X.12133.
  17. ↑ Księżopolska-Orłowska K, Żuk B. 2009. Rehabilitacja dzieci z młodzieńczym idiopatycznym zapaleniem stawów. "Przegląd Reumatologiczny" 2/2009. [1]
  18. ↑ a b Paweł Małdyk, Lidia Rutkowska-Sak, Barbara Lisowska. Standardy leczenia. Synowektomia stawów kolanowych u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów. „Reumatologia”. 47 (4), s. 188–192, 2009. 
  19. ↑ Magdalena Matryba, Małgorzata Wisłowska. Zastosowanie radiosynowektomii w leczeniu chorób reumatycznych. „Reumatologia”. 48 (1), s. 54-61, 2010. 
  20. ↑ Laura Dell'Era, Renato Facchini, Fabrizia Corona. Knee synovectomy in children with juvenile idiopathic arthritis. „Journal of Pediatric Orthopaedics B”. 17 (3), s. 128-130, maj 2008. DOI: 10.1097/BPB.0b013e32809256f2. 
  21. ↑ Juvenile Arthritis Symptoms. www.arthritis-symptom.com. [dostęp 2011-01-07]. (ang.).
  22. ↑ a b c d Informacje o MIZS na stronie PRINTO

Bibliografia

  • A. Dobrzańska, J. Ryżko (red.): Pediatria: podręcznik do Państwowego Egzaminu Lekarskiego i egzaminu specjalizacyjnego. Wrocław: Urban & Partner, 2005, s. 750–753. ISBN 83-89581-25-6.
  • Ringold S., Burke A., Glass RM. JAMA patient page. Juvenile idiopathic arthritis.. „JAMA : the journal of the American Medical Association”. 13 (294), s. 1722, październik 2005. DOI: 10.1001/jama.294.13.1722. PMID: 16204672. 

Linki zewnętrzne

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Młodzieńcze_idiopatyczne_zapalenie_stawów&oldid=40991819”