Zalewo: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 22:58, 23 gru 2014

Szablon:POL miasto infobox

Zalewo (dawniej Zełwałd, niem. Saalfeld i. Ostpreussen) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim (dawniej w powiecie morąskim), położone nad jeziorem Ewingi na Pojezierzu Iławskim, w bliskim sąsiedztwie Puszczy Pruskiej, na terenie krainy historycznej Prusy Górne. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zalewo.

Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 2222 mieszkańców^[1].

Zalewo prawa miejskie otrzymało w 1305 roku. Od 1525 roku przez ponad 200 lat pełniło funkcję miasta powiatowego. Po II wojnie światowej w 1945 utraciło prawa miejskie, by je odzyskać w 1987 roku.

Obecnie miasto jest ośrodkiem handlowo-usługowym z rozwiniętym przemysłem (głównie drzewnym i metalurgicznym) i dużymi zasobami rolniczymi. Przebiega przez nie droga wojewódzka nr 519 ze Starego Dzierzgonia do Morąga. W Zalewie od lat 50. XX wieku nie ma połączenia kolejowego. Miasto posiada oczyszczalnie ścieków, której budowa ma zredukować wysoki poziom zanieczyszczenia jeziora Ewingi.

Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 8,22 km²^[2].

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. olsztyńskiego.

Charakterystyka

Główne instytucje publiczne w Zalewie to:

Morąsko-Zalewski Bank Spółdzielczy
Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna
Gminne Centrum Informacji
Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych
Poczta
Posterunek policji
Ochotnicza Straż Pożarna
Zespół Szkół
Przedszkole Miejskie
Parafia rzymsko-katolicka pod wezwaniem św. Jana Apostoła i Ewangelisty
Zakład Gospodarki Komunalnej w Zalewie
Miejsko-Gminne Centrum Kultury

Historia

Miasto powstało w końcu XIII wieku założone przez Krzyżaków na pograniczu podbitych terytoriów plemiennych pruskich Pogezanów i Pomezanów. W strategicznym miejscu Krzyżacy wznieśli zamek obronny, w latach 1299-1301. Budowę zamku przypisuje się Henrykowi Zuckschwertowi – komturowi dzierzgońskiemu. Wokół zamku powstało osiedle (tzw. Podgrodzie). Miasto i zamek zbudowano jako jedno z miast Prus Górnych, która stanowiła najbardziej położną na zachód część Prus.

Pierwsi osadnicy byli Sasami. Prawa miejskie otrzymało w 1305 roku z nadania komtura dzierzgońskiego Sieghardta von Schwarzburga. Prawa poszerzono w 1320 i ponowiono w 1334 (na prawie chełmińskim). Miasto zasiedlili kolonizatorzy niemieccy, którzy nadali mu nazwę Saalfeld/Saale, od nazwy miasta w Turyngii. W XV wieku, po wojnach polsko-krzyżackich, do Zalewa zaczęła napływać również ludność polska (głównie z ziemi chełmińskiej) i wówczas pojawiła się spolszczona nazwa miasta – Zełwałd. Z czasem nazwa przyjęła współczesna formę – Zalewo.

W roku 1410 i 1414 Zalewo zajęte było przez wojska Władysława Jagiełły. Przed wojną trzynastoletnią (1454–1466) miasto odmówiło wierności Zakonowi. W wyniku postanowień pokoju toruńskiego, pozostało podobnie jak całe Prusy Górne w granicach państwa zakonnego (od 1525 Prus Książęcych).

W latach 1525–1752 miasto było siedzibą powiatu (niem. Hauptort des Oberlāndisches Kreises), natomiast w latach 1587–1751 stanowiło także siedzibę konsystorza dla Pomezanii. Zalewo zniszczone zostało w czasie wojen szwedzkich (XVII wiek). Duże zniszczenia wniknęły na skutek pożaru w 1688, znacznie uszkodzony został także ratusz. Z kolei w roku 1710 w mieście wybuchła epidemia dżumy, z której ocalało zaledwie 7 rodzin.

Szkoła w Zalewie istniała od XV w. do XVIII, jej ukończenie uprawniało do studiów uniwersyteckich. Uczono w niej także języka polskiego. W latach 1777–1780 uczył się w niej Mrongowiusz. Podczas wojen napoleońskich w roku 1807 w Zalewie kwaterowały wojska generała Dąbrowskiego.

W drugiej połowie XIX wieku Zalewo przeżywało rozwój gospodarczy, spowodowany budową Kanału Ostródzko-Elbląskiego i linii kolejowej Ostróda-Elbląg (wybudowana w 1893, rozebrana w 1945).

Pod koniec XIX wieku w okolicach Zalewa swoje badania prowadziła Elisabeth Lemke, badaczka folkloru, pradziejów oraz botaniki Prus Górnych.

W czasie II wojny światowej zostało zniszczone w 70% i utraciło prawa miejskie. Przyczyną zniszczeń były podpalenia kamienic Rynku Głównego przez wojska radzieckie prowadzone notorycznie od 22 do 29 stycznia 1945 roku. Materiały budowlane uzyskane ze zgliszczy kamienic Starego Miasta zostały odesłane do Warszawy, aby wykorzystać je przy odbudowie stolicy.

Miasto odzyskało prawa miejskie dopiero w 1987 roku. Po reformie administracyjnej w 1999 roku Zalewo ulokowano w granicach powiatu iławskiego. W 2005 obchodzono 700. rocznica nadania pierwszych praw miejskich.

W 1991 roku w trakcie budowy garaży w okolicach starego miasta został odnaleziony skarb złotych monet z lat 1252–1334.

W remizie strażackiej w Zalewie reżyser Piotr Trzaskalski przy udziale mieszkańców miasta nakręcił kilka scen do polskiego dramatu obyczajowego "Mistrz"^[3].

Zabytki

kościół gotycki św. Jana Apostoła i Ewangelisty z XIV wieku
pozostałości murów miejskich XIV – XVI wiek,
domy z XIX wieku (przy ulicach: Elbląskiej, 1 maja, gen. Traugutta i Kolejowej)
budynek Zespołu Szkół
cmentarz żydowski
Kościół Świętej Rodziny
stary młyn przy ul. Kolejowej
wieża ciśnień przy ul. Kasztanowej
ul. Ślusarska
niemiecka kamienica przy ul. Żeromskiego 7 (tzw. "Jedynka")
Dom przy dawnym dworcu kolejowym przy ulicy Jesionowej

Edukacja

Szkoła w Zalewie prawdopodobnie powstała już w XIV w. Pierwsza informacja w dokumentach o jej istnieniu pochodzi z 1404 r. i nosiła nazwę "prowincjonalnej". Od roku 1599 nosiła nazwę szkoły książęcej W tamtych czasach szkoła w Zalewie była na wysokim poziomie, a jej ukończenie uprawniało do studiów uniwersyteckich (podobnie jak szkół w Bartoszycach, Ełku, Kętrzynie i Pasłęku). Podstawowym przedmiotem w zalewskiej szkole była łacina. Od połowy XVI w. aż do XVIII uczono w niej także języka polskiego. W latach 1777–1780 uczył się w niej Mrongowiusz. W 1801 r. w szkole uczyło się 51 uczniów. Wkrótce po tej dacie szkołę zastąpiono dwiema odrębnymi placówkami: wyższą szkołą miejską przeznaczoną dla dzieci mieszczan oraz szkołą dla ubogich (Armenschule). Jednak żadna z nich nie dawała już prawa wstępu na uczelnie wyższe. Pod koniec XIX obie te placówki połączono, tworząc szkołę ludową (podstawowa, powszechna). W roku 1927 utworzono w Zalewie gimnazjum. W 1935 r. do szkoły ludowej uczęszczało 383 dzieci, natomiast do gimnazjum 129.

Obecnie w Zalewie istnieje Zespół Szkół, w skład którego wchodzą:

Szkoła Podstawowa im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego
Gimnazjum w Zalewie

Urodzeni w Zalewie

Grażyna Prokopek – lekkoatletka
Elisabeth Lemke - niemiecka badaczka folkloru okolic Zalewa

Sport

Kluby sportowe w Zalewie:

KS Ewingi Zalewo – piłka nożna mężczyzn
UKS Zefir – żeglarstwo

Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

Współpraca bez umowy o partnerstwie:

Sokolov

↑ GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2014-02-16]. (pol.).
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-08-10. ISSN 1505-5507.
↑ Szlakiem filmowym: Zalewo i Mistrz

Zobacz też

Synagoga w Zalewie

Bibliografia

Antoni Łukaszewski, "Zalewo" w: "Morąg – z dziejów miasta i powiatu", Pojezierze, Olsztyn 1973, str.: 123-127.
"Dzieje ziemi zalewskiej 1305-2005" aut. Kazimierz Lech Skrodzki; współaut. Wanda Cydzik, Janusz Sokołowski, Zalewo 2005.

Linki zewnętrzne

Miasto i Gmina Zalewo

Szablon:Osiedla Zalewa

[autonazwa1-1] GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2014-02-16]. (pol.).

[2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2011 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2011-08-10. ISSN 1505-5507.

[3] Szlakiem filmowym: Zalewo i Mistrz

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 38: / Linia 38: @@
 }}
 [[Plik:Zalewo.jpg|thumb| Zalewo, widok z jeziora Ewingi]]
-'''Zalewo''' (dawniej ''Zełwałd'', [[język niemiecki|niem.]] ''Saalfeld i. Ostpreussen'', [[język litewski|lit.]] ''Zalevo'') – [[miasto]] w [[województwo warmińsko-mazurskie|woj. warmińsko-mazurskim]], w [[powiat iławski|powiecie iławskim]] (dawniej w [[powiat morąski|powiecie morąskim]]), położone nad jeziorem [[Ewingi]] na [[Pojezierze Iławskie|Pojezierzu Iławskim]], w bliskim sąsiedztwie [[Puszcza Pruska|Puszczy Pruskiej]], na terenie krainy historycznej [[Prusy Górne]]. Siedziba [[Zalewo (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Zalewo]].
+'''Zalewo''' (dawniej ''Zełwałd'', [[język niemiecki|niem.]] ''Saalfeld i. Ostpreussen'') – [[miasto]] w [[województwo warmińsko-mazurskie|woj. warmińsko-mazurskim]], w [[powiat iławski|powiecie iławskim]] (dawniej w [[powiat morąski|powiecie morąskim]]), położone nad jeziorem [[Ewingi]] na [[Pojezierze Iławskie|Pojezierzu Iławskim]], w bliskim sąsiedztwie [[Puszcza Pruska|Puszczy Pruskiej]], na terenie krainy historycznej [[Prusy Górne]]. Siedziba [[Zalewo (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Zalewo]].
 Według danych z 31 grudnia 2012 r. miasto miało 2222 mieszkańców<ref name=autonazwa1>{{cytuj stronę|url=http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/LU_ludnosc_stan_struktura_31_12_2012.pdf|tytuł=GUS-Główny Urząd Statystyczny|opublikowany=stat.gov.pl|język=pl|data dostępu=2014-02-16}}</ref>.

Miasta na prawach powiatu	Elbląg Olsztyn
Miasta powiatowe	Bartoszyce Braniewo Działdowo Ełk Giżycko Gołdap Iława Kętrzyn Lidzbark Warmiński Mrągowo Nidzica Nowe Miasto Lubawskie Olecko Ostróda Pisz Szczytno Węgorzewo
Miasta gminne	Barczewo Biała Piska Biskupiec Bisztynek Dobre Miasto Frombork Górowo Iławeckie Jeziorany Kisielice Korsze Lidzbark Lubawa Mikołajki Miłakowo Miłomłyn Młynary Morąg Olsztynek Orneta Orzysz Pasłęk Pasym Pieniężno Reszel Ruciane-Nida Ryn Sępopol Susz Tolkmicko Wielbark Zalewo

Miasta	Iława Kisielice Lubawa Susz Zalewo
Gminy miejskie	Iława Lubawa
Gminy miejsko-wiejskie	Kisielice Susz Zalewo
Gminy wiejskie	Iława Lubawa

Przynależność wojewódzka	okręg mazurski (1945–46) woj. olsztyńskie (od 1946)
Miasta	Miłakowo (do 1945) Morąg Zalewo (do 1945)
Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75)	Boguchwały (1946–54) Boreczno (1947–54) Bramka (Niebostrzeż, Bogaczewo) (1946–47 i 1948–54) Janiki Wielkie (Hanuszewo) (1946–47) Królewo (1946–54) Małdyty (Niebytów) (1945–54 i od 1973) Miłakowo (Lubieniów) (1945–54 i od 1973) Morąg (1945–46 i od 1973) Myślice (Miślewo) (1945–54) Słonecznik (Wesołowo) (1945–54) Stary Dzierzgoń (1945–54 i od 1973) Zalewo (1945–54 i od 1973)
Gromady (1954–72)	Barty (1954–57) Bogaczewo (1954–57) Boguchwały (1954–72) Boreczno (1954–72) Bramka (1954–57) Brzydowo (1954–57) Dobrocin (1954–57) Dobrzyki (1954–57) Janiki Wielkie (1954–59) Jerzwałd (1954–61) Jurki (1954–68) Królewo (1954–72) Książnik (1954–57) Liksajny (1954–59) Lubochowo (1954–59) Małdyty (1954–72) Miłakowo (1954–72) Morąg (1954–72) Mostkowo (← 1958–61 (→)) Myślice (1954–72) Przezmark (1954–59) Słonecznik (1954–72) Stare Miasto (1954–59) Stary Dzierzgoń (1954–72) Strużyna (1954–59) Szymonowo (1954–70) Warkałki (1954–57) Wielki Dwór (1954–68) Włodowo (1954–59) Wodziany (1970–72) Zalewo (1954–72) Żabi Róg (1954–72)