Buk zwyczajny: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m MalarzBOT: usuwanie powtórzonych parametrów z szablonów
MastiBot (dyskusja | edycje)
Boty
3 409 879 edycji
m Robot dopisał: {{Rodzime drzewa Polski}}; zmiany kosmetyczne
Linia 55: Linia 55:
[[Plik:Brussels Zonienwoud.jpg|thumb|250px|Buczyna]]
[[Plik:Brussels Zonienwoud.jpg|thumb|250px|Buczyna]]
=== Rozwój ===
=== Rozwój ===
[[Fanerofit]]. Roślina [[Jednopienność|jednopienna]], [[Anemogamia|wiatropylna]]. Kwitnie od kwietnia do maja. W klasyfikacji typów ekologicznych kwiatów wiatropylnych [[Frederico Delpino|Fraderica Delpino]], buk zwyczajny zaliczany jest do typu ''penduliflorae'', czyli kwiatostanach zwieszających się i ruchomych, nie zebranych w kwiatostany kotkowe lecz w kuliste{{r|szafer}}.
[[Fanerofit]]. Roślina [[Jednopienność|jednopienna]], [[Anemogamia|wiatropylna]]. Kwitnie od kwietnia do maja. W klasyfikacji typów ekologicznych kwiatów wiatropylnych [[Frederico Delpino|Fraderica Delpino]], buk zwyczajny zaliczany jest do typu ''penduliflorae'', czyli kwiatostanach zwieszających się i ruchomych, nie zebranych w kwiatostany kotkowe lecz w kuliste{{r|szafer}}.


W porównaniu z innymi drzewami posiada stosunkowo niską produktywność pyłku{{r|popweb}}, ich przeciętna liczba w jednym kwiecie to około 12 tysięcy, podczas gdy u [[Sosna|sosny]] jest to około 157 tysięcy{{r|szafer}}. Dodatkowo ziarna są ciężkie co utrudnia przetransportowanie ich przez wiatr na większe odległości, skutkuje to bardzo lokalnym rozrastaniem się buczyn{{r|popweb}}.
W porównaniu z innymi drzewami posiada stosunkowo niską produktywność pyłku{{r|popweb}}, ich przeciętna liczba w jednym kwiecie to około 12 tysięcy, podczas gdy u [[Sosna|sosny]] jest to około 157 tysięcy{{r|szafer}}. Dodatkowo ziarna są ciężkie co utrudnia przetransportowanie ich przez wiatr na większe odległości, skutkuje to bardzo lokalnym rozrastaniem się buczyn{{r|popweb}}.
Linia 177: Linia 177:
=== Bibliografia ===
=== Bibliografia ===
* Włodzimierz Seneta, ''Drzewa i krzewy liściaste'', Tom III (D-H), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, ISBN 83-01-12029-0
* Włodzimierz Seneta, ''Drzewa i krzewy liściaste'', Tom III (D-H), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, ISBN 83-01-12029-0
{{Rodzime drzewa Polski}}


[[Kategoria:Bukowate]]
[[Kategoria:Bukowate]]

Wersja z 22:20, 1 sty 2015

Buk pospolity
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

rośliny nasienne

Klasa

okrytonasienne

Klad

klad różowych

Rząd

bukowce

Rodzina

bukowate

Rodzaj

buk

Gatunek

buk pospolity

Nazwa systematyczna
{{{nazwa łacińska}}} L.
Sp.Pl.2, 1753[1]
Zasięg
Mapa zasięgu
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Buk pospolity, buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.) – gatunek drzewa należący do rodziny bukowatych (Fagaceae Dumort.). Występuje na przeważającej części kontynentu europejskiego. W Polsce pospolity, gatunek rodzimy.

Rozmieszczenie geograficzne

Granica zasięgu w Polsce

Występuje w stanie dzikim w Europie i w Azji Zachodniej. W Europie zasięg występowania ciągnie się od północy Półwyspu Iberyjskiego przez Francję, Niemcy, kraje Europy Środkowej i Bałkany. Na Półwyspie Skandynawskim i Wyspach Brytyjskich występuje jedynie na południu. W Azji wyłącznie na zachodzie, spotykany w Turcji, Iranie oraz na Kaukazie[1].

Przez Polskę przebiega północno-wschodnia granica zasięgu. Pokrywa się ona z linią, wzdłuż której charakterystyczny dla Europy Zachodniej klimat atlantycki przechodzi w klimat kontynentalny[4]. Poczynając od Królewca biegnie ona w kierunku na południe przez Lidzbark Warmiński, Olsztyn i Brodnicę, stąd wraca na zachód przechodząc przez Chełmno, Bydgoszcz; tu zatacza koło przez Wągrowiec, okrążając od zachodu Poznań i Grodzisk Wielkopolski przez Leszno. Stąd biegnie w kierunku na wschód przez Kalisz i Łódź do Skierniewic, stąd skręca na Rawę Mazowiecką, Opoczno i Radom, a dalej przez Kazimierz, Lublin i Chełm; tu raptownie skręca na południe na Zamość i Tomaszów Lubelski do granicy państwa. W Polsce zachodniej i południowej buk jest jednym z podstawowych drzew tworzących lasy. Poza zwartą granicą zasięgu znajdują się liczne pojedyncze stanowiska buka.

Morfologia

Liście
Kwiatostany męskie i żeńskie
Owoc
Pokrój
Dorasta do ok. 25-30 m wysokości (wyjątkowo 45 m)[5]. Korona u młodszych drzew smukła, u starszych gęsta, szeroka, nisko osadzona, jeżeli drzewo rośnie samotnie, u drzew rosnących w zwartych drzewostanach, pnie są wysokie, gonne (bez bocznych gałęzi). Konary i większe gałęzie zwykle stromo wzniesione, na końcach nieznacznie zwisające[6].
Pień
Dobrze widoczny przynajmniej do połowy korony, dalej dzieli się na potężne konary. Kora cienka, gładka, popielatoszara. Z wiekiem staje się nieco szorstka, nigdy jednak nie bywa spękana i nie łuszczy się, może być nieco falista lub porysowana[6]. Młode pędy owłosione.
Liście
Skrętoległe, jajowate lub eliptyczne dorastające do 10 cm długości i 5 cm szerokości, całobrzegie lub falisto ząbkowane (zwłaszcza na odroślach i siewkach). Z wierzchu ciemnozielone, błyszczące, od dołu jasne i matowe. Młode liście z obu stron owłosione srebrzysto. Starsze maja owłosiony główny nerw na spodniej stronie. U nasady zwężone klinowato, ogonek krótki, owłosiony[6]. Jesienią przybierają rdzawe barwy[7]. Pączki długie, ostre, lancetowate i czerwonobrunatne[8].
Kwiaty
Kwiaty męskie zebrane w pęczki zwisające na długich osadkach. Każdy kwiat składa się z 10-15 pręcików i krótkiego czerwonobrunatnego okwiatu w kształcie rurki. Kwiaty żeńskie zebrane po dwa, otoczone czteroklapową okrywą, która w miarę dojrzewania drewnieje tworząc tzw. miseczkę (cupuli).
Pyłek
Ziarna kuliste, trójszczelinowe z charakterystycznymi porami, średnicy około 50 mikronów, o cienkiej ścianie pokrytej drobnym bruzdowaniem[9][10].
Owoce
Trójgraniaste, brązowe orzeszki nazywane bukwią z miękko owłosioną, zdrewniałą torebką – kupulą, pękającą na drzewie. Mają do 2 cm długości.

Biologia i ekologia

Siewka
Młoda roślina
Buczyna

Rozwój

Fanerofit. Roślina jednopienna, wiatropylna. Kwitnie od kwietnia do maja. W klasyfikacji typów ekologicznych kwiatów wiatropylnych Fraderica Delpino, buk zwyczajny zaliczany jest do typu penduliflorae, czyli kwiatostanach zwieszających się i ruchomych, nie zebranych w kwiatostany kotkowe lecz w kuliste[11].

W porównaniu z innymi drzewami posiada stosunkowo niską produktywność pyłku[10], ich przeciętna liczba w jednym kwiecie to około 12 tysięcy, podczas gdy u sosny jest to około 157 tysięcy[11]. Dodatkowo ziarna są ciężkie co utrudnia przetransportowanie ich przez wiatr na większe odległości, skutkuje to bardzo lokalnym rozrastaniem się buczyn[10].

Owocuje obficie co 5-8 lat (tzw. lata nasienne), poczynając mniej więcej od 60-80 roku życia (drzewa rosnące w odosobnieniu zaczynają owocować w wieku 40-50 lat). Okrywy orzechów pękają wczesną jesienią[12]. Nasiona kiełkują tylko wtedy, gdy są przykryte ściółką leśną, należą do nasion kiełkujących w ciemności[6]. Opadły na wilgotną ziemię orzeszek pęcznieje i wkrótce wyrasta z niego korzonek, który wnika w glebę. Kilka dni później rozwijają się dwa zielone liścienie. Pomiędzy nimi znajduje się delikatny pęd, który rośnie przez lato, wykształcając pierwsze liście właściwe[13]. Młode rośliny doskonale znoszą zacienienie. W rozprzestrzenianiu buka zwyczajnego uczestniczą różne zwierzęta[6] m. in. sójki i wiewiórki.

Gatunek ten jest wśród drzew najbardziej wydajnym producentem ściółki. Jego liście zawierają duże ilości związków wapnia, dzięki czemu powstająca z nich próchnica wzbogaca glebę w substancje pokarmowe i przeciwdziała jej wyjaławianiu[4]. Współcześnie buk jest najlepiej przystosowanym do panujących warunków przyrodniczych drzewem liściastym w zachodniej części Europy Środkowej[6]. Tworzy również większość naturalnych lasów zachodniej Europy[14]. Osiąga wiek ponad 400 lat (np. w dolnym reglu Babiej Góry), a w południowej Europie nawet ponad 500 lat[15]. Drzewostany bukowe w Polsce zajmują powierzchnię około 341,6 tysięcy hektarów, jest to około 4,9% powierzchni leśnej kraju i 21,3% powierzchni drzewostanów liściastych[16].

Siedlisko

Lubi dość wysoką wilgotność powietrza, jest wrażliwy na wiosenne przymrozki, dlatego brak naturalnych stanowisk w centralnej i wschodniej Polsce. Rośnie na glebach żyznych, napowietrzonych i wilgotnych, ale nie podmokłych. Buk odznacza się dość wysokimi wymaganiami glebowymi. Charakteryzuje się dużą tolerancją na poziom zakwaszenia gleby – występuje zarówno na glebach silnie kwaśnych (gleby brunatne), jak i o odczynie zasadowym (gleby wapienne)[17]. W północnej Europie występuje w niskich położeniach do 650 m, im dalej ku południu tym rośnie wyżej. Optimum rozwoju buczyn w Karpatach przypada na górną część regla dolnego, tj. około 800-1150 m n.p.m. (w Tatrach buk dochodzi maksymalnie do 1250 m)[18]. W Alpach występuje na 1540 m, na Etnie sięga do 1880 m. Zajmuje siedliska lasu świeżego, mieszanego i wilgotnego. Na Pomorzu Zachodnim jest głównym składnikiem niektórych kompleksów leśnych (np. Puszcza Bukowa pod Szczecinem).

Fitosocjologia

Tworzy buczyny (Fagion sylvaticae), w których dominuje, rośnie też licznie w grądach (Carpinion), mniej licznie w łęgach i dąbrowach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Fagion sylvaticae[19]. Według obowiązującej klasyfikacji można wyróżnić dwa taksony fitosocjologiczne, buczynę karpacką (Fagetum carpaticum) oraz buczynę pomorską (Melico-Fagetum)[17].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 24[20].

Nazewnictwo

Nazwa buk pochodzi od anglosaskiego boc oraz starogermańskiego Buche, stąd m. in. angielskie słowo book, oznaczające książkę. W Skandynawii pierwsze manuskrypty spisywano na cienkich bukowych tabliczkach, oprawionych w bukowe okładki[12].

Zagrożenia i ochrona

Przez lata uważano że buczyny w Polsce nie są znacząco zagrożone pod względem zdrowotnym, ponieważ występują na siedliskach zgodnych z wymaganiami ekologicznymi, są rodzimego pochodzenia, ulegają nielicznym chorobom infekcyjnym, nie występują tutaj także masowe pojawienia foliofagów, brakuje ksylofagów i kambiofagów. Zmieniło się to w latach 80-tych ubiegłego wieku, kiedy w wielu krajach zaczęto obserwować zjawisko pogarszania się stanu zdrowotnego lasów. Czynnikiem odpowiedzialnym za zamieranie drzewostanów bukowych jest „zgorzel kory buka” zwana także „zamieraniem buka”, „śluzotokiem buka” lub „nekrozą kory buka”[21], która pojawia się w zwiększonym nasileniu w różnych częściach Europy co kilkanaście lat. Stwierdzone procesy chorobowe są potencjalnie dużym zagrożeniem, które może stać się realne przy sprzyjających ich rozwojowi warunkach[16].

Buczyny rosną na glebach atrakcyjnych rolniczo, przez co zostały w znacznej mierze wyniszczone przez człowieka[22].

Wymiar tego gatunku kwalifikujący go do ochrony w formie pomnika przyrody to co najmniej 310 cm długości obwodu w pierśnicy[23].

Zastosowanie

Drewno bukowe
Roślina lecznicza
Napar z liści zawierających kwasy fenolowe, saponiny i flawonoidy działa przeciwzapalnie i odkażająco.
Surowiec drzewny
Drewno twarde, ciężkie i spoiste, beztwardzielowe i rozpierzchłonaczyniowe o barwie różowawej z rdzeniem fioletowym, nie zróżnicowanym na biel i twardziel ( czasem występuje tzw. "fałszywa twardziel"). Ma bardzo duże zastosowanie w technice. Dostarcza doskonałego materiału meblowego[24], nadaje się także na parkiety, sklejki i płyty wiórowe. Produkuje się z niego beczki, skrzynki, narzędzia, części maszyn, przyrządów sportowych i wiele przedmiotów codziennego użytku. Przemysł chemiczny wytwarza z niego papier, ocet drzewny, węgiel drzewny i olej smołowy. Nadaje się do toczenia.
Roślina energetyczna
Posiada dużą wartość opałową. Jednym z ważnych produktów przeróbki drewna bukowego jest węgiel drzewny[22].
Roślina ozdobna
Roślina ozdobna – drzewo parkowe, używane także do zadrzewień przy drogach. Istnieje wiele odmian ozdobnych.
Roślina jadalna
Młode liście są jadalne, mają orzechowy smak, z czasem gorzknieją i twardnieją[12]. Mogą być wykorzystywane jako dodatek do sałat liściowych, sałatek warzywnych i zup[25]. Bukiew jest bogata w tłuszcz, który po wyciśnięciu służyć może do karmienia świń, z tego powodu jest też chętnie zjadana przez dziki i ptaki oraz magazynowana przez myszy i wiewiórki. Z bukwi wytwarza się olej leczniczy, palny i techniczny. Zawiera również trimetyloaminę (faginę), alkaloid, który w większych ilościach ma działanie halucynogenne i toksyczne[26].
Roślina pastewna
Liście stanowią dobrą paszę dla zwierząt[12].
Inne zastosowania
Nadają się na żywopłoty i szpalery[7]. Martwe liście utrzymują się na gałęziach zimą, co zapewnia dodatkową ochronę przed wiatrem[12]. Leśnicy wykorzystują je do pielęgnowania drzewostanów sosnowych. Ocieniając pnie sosen, buk przyspiesza odpadanie gałęzi sosnowych, co podnosi jakość drewna, a ściółka bukowa niweluje niekorzystny wpływ, jaki niekiedy wywiera na glebę ściółka sosnowa[4]. Z wiór bukowych wytwarzano dawniej mocny ocet, z kolei popiołu z drewna bukowego używano do prania bielizny[25].

Uprawa

Wymagania
Najlepiej rośnie na żyznej, próchnicznej oraz dość wilgotnej glebie, w miejscach słonecznych i półcieniu[27].
Rozmnażanie
Siew, sadzonki, szczepienie.

Zmienność

F. silvatica 'Asplenifolia'
F. sylvatica 'Rochan Weeping'
F. silvatica 'Roseomarginata'
F. s. 'Tortuosa'

Gatunek zmienny, istnieje bardzo duża liczba odmian ozdobnych.

  • 'Asplenifolia' – wolno rosnące drzewo o gęstej, szeroko rozpostartej, piramidalnej koronie. Liście zielone, bardzo zmienne, powcinane w różnym stopniu, najwęższe na długopędach młodych drzew. Stosunkowo dobrze rośnie w miastach i w rejonach o silnie zanieczyszczonym powietrzu[28].
  • 'Atropunicea' – osiąga 20 m wysokości i szerokości. Liście ciemnoczerwone, błyszczące, jesienią przebarwiające się na pomarańczowożółto. Doskonale znosi cięcie. Do wykorzystania w parkach i zieleńcach, w zestawieniach barwnych i jako szpalery[28].
  • 'Dawyck' – dorasta do 15 m wysokości przy 3 m szerokości korony. Liście zielone, błyszczące, jesienią żółte lub czerwonobrązowe[28].
  • 'Dawyck Gold' – drzewo o wąskiej kolumnowej lub stożkowej koronie. Dorasta do 15 m wysokości. Młode liście intensywnie złocistożółte, później stopniowo zielenieją. Przebarwienie jesienne żółte. Na gleby żyzne i świeże. Do sadzenia w parkach i dużych ogrodach, jako drzewo soliterowe, alejowe lub osłonowe.
  • 'Dawyck Purple' – dorasta do 15 m wysokości[7], o stożkowej lub kolumnowej koronie (szerokość 3 m). Liście ciemnoczerwone, błyszczące, jesienią przebarwiające się na jasnobrązowo[28].
  • 'Fastigiata' – forma początkowa wąskowrzecionowata, w starszym wieku wąskostożkowata o konarach wyprostowanych, wyrastających równolegle do pnia.
  • 'Laciniata' – forma zbliżona do odm. 'Asplenifolia' o liściach mniej lub bardziej wcinanych, i o szybszym wzroście.
  • 'Pendula' – korona zmienna, szeroka lub słupowa. Liście zielone, błyszczące, jesienią żółte lub czerwonobrązowe. Preferuje gleby żyzne i świeże[28].
  • 'Purpurea pendula' – wolnorosnące, małe drzewo, o zwisającej, parasolowatej koronie. Dorasta do kilku metrów wysokości. Liście ciemnoczerwone, jesienią przebarwiają się na kolor czerwonobrązowy[28].
  • 'Rohanii' – blaszki liściowe z pofalowanymi i mocno powcinanymi brzegami, barwy miedziano-purpurowej, wzrost powolny, powstała w 1888 roku W Czechach ze skrzyżowania dwóch odmian.
  • 'Rohan Weeping' – kształt liści jak u 'Rohanii', barwa ciemno bordowa.
  • 'Roseomarginata' syn. 'Tricolor', 'Purpurea Tricolor' – Młode liście ciemnopurpurowe, dojrzałe o brzegach różowych z białym przebarwieniem na przejściu.
  • 'Tortuosa' syn. F. s. f. suentiliensis Schelle 1911 – jedna z najciekawszych odmian buka znana od początku XIX wieku, ale późno opisana jako forma botaniczna. W Polsce rozmnażana dopiero od kilkunastu lat i prawdopodobnie starsze egzemplarze nie są znane. Charakteryzuje się bardzo wolnym wzrostem i silnie powyginanymi konarami, co nadaje starszym egzemplarzom ciekawy wygląd.
  • 'Zlatia' – drzewo o szerokiej, zaokrąglonej koronie. Młode liście na wiosnę, przez okres 2-3 tygodni złotożółte, później zielone[28].

Obecność w kulturze i symbolice

Buk był opisywany przez starożytnych uczonych, Teofrasta z Eresos i Cycerona. Starożytni Rzymianie uważali go za drzewo szczęśliwe, symbol miłości, płodności i cierpliwości. W polskiej tradycji ludowej uchodził za drzewo odstraszające czarownice i demony, bywało jednak, że przeciwnie - przypisywano mu kontakty ze złymi mocami[25].

Ciekawostki

Bukowy żywopłot z Meikleour
  • Najgrubszy buk zwyczajny w Lasach Państwowych rośnie w nadleśnictwie Nowogard. Ma 750 cm obwodu[29].
  • Najwyższy (30m) i najdłuższy (530 m) żywopłot na świecie tworzą buki pospolite w okolicach Meikleour w Szkocji.
  • Duży buk produkuje dziennie około 7000 litrów tlenu, jest to ilość wystarczająca dla 50 ludzi[13].
  • Każdy hektar lasu bukowego corocznie odfiltrowuje z powietrza około 50 ton pyłu[13].
  • Adam Mickiewicz wymienił buki, opisując puszczę w poemacie Pan Tadeusz, co stało się zarzewiem wielu dyskusji, gdyż na Litwie ten gatunek nie występuje[7].
  • Francuski pisarz Gustave Flaubert namiętnie palił fajkę bukową[25].
  • Fagot, instrument dęty drewniany, zawdzięcza swoją nazwę właśnie bukowi z którego jest wykonywany[22].
  1. ↑ a b Fagus sylvatica. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-05-29]. (ang.).
  2. ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-01-03]. (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2013-05-29].
  4. ↑ a b c Tomasz Kwaśniewski. Buk zwyczajny pogrążony w mroku. „Tajemnice polskiej przyrody”. nr 15. Warszawa: De Agostini. 
  5. ↑ B. Suszka "Nasiona leśnych drzew liściastych od zbioru do siewu", Wyd. Naukowe. PWN, Warszawa-Poznań, 1995 s. 188
  6. ↑ a b c d e f Bruno Kremer: Drzewa. Warszawa: Świat Książki, 1996, s. 120. ISBN 83-7129-141-8.
  7. ↑ a b c d Piotr Banaszczak. Wdzięk i majestat buków. „Ogrody”, s. 24, Wrzesień 2007. Warszawa: Agora SA. ISSN 1507-4161. 
  8. ↑ Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 78. ISBN 83-09-00462-1.
  9. ↑ Pollenwarndienst: The Austrian Polleninformation - Fagus sylvatica. [dostęp 2013-06-27]. (niem.).
  10. ↑ a b c Popweb: A guide to the plant types, pollen and ecosystems of Northern Europe - Fagus sylvatica. [dostęp 2013-06-27]. (ang.).
  11. ↑ a b Władysław Szafer: Kwiaty i zwierzęta. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 77-78. ISBN 83-01-14439-4.
  12. ↑ a b c d e Tony Russel, Catherine Cutler, Martin Walters: Ilustrowana encyklopedia Drzewa Świata. Kraków: Universitas, 2008, s. 344. ISBN 97883242-0842-5.
  13. ↑ a b c Wolfgang Dreyer: Las - rośliny i zwierzęta. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 1995, s. 6, 44-45. ISBN 83-7073-071-X.
  14. ↑ Jadwiga Knaflewska, Michał Siemionowicz: Przyroda polska. Podsiedlik-Raniowski i Spółka, s. 11. ISBN 83-7341-480-0.
  15. ↑ Piovesan, Gianluca, et al. "Structural patterns, growth processes, carbon stocks in an Italian network of old-growth beech forests." Italian Journal of Forest and Mountain Environments 65 (5): 557-590, 2010
  16. ↑ a b Andrzej Szczepkowski, Stefan Tarasiuk: Stan zdrowotny zagrożonych zamieraniem drzewostanów bukowych w Polsce. [dostęp 2013-06-16]. (pol.).
  17. ↑ a b Małgorzata Sułkowska, Jan Kowalczyk, Paweł Przybylski: Zmienność genetyczna i ekotypowa buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.) w Polsce. [dostęp 2013-06-17]. (pol.).
  18. ↑ J. Tomanek "Botanika leśna" PWRiL * Warszawa 1997 s. 237
  19. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  20. ↑ Daniella Ivanova, Vladimir Vladimirov, Pepa Stanimirova: Mediterranean chromosome number reports. Herbarium Mediterraneum Panormitanum, 2005. [dostęp 2013-06-01]. (ang.).
  21. ↑ Andrzej Szczepkowski: Odporność drewna buka zwyczajnego, z drzew o zróżnicowanym stanie zdrowotnym, na rozkład powodowany przez grzyby. [dostęp 2013-06-17]. (pol.).
  22. ↑ a b c Dariusz Wyrwicki Ogród botaniczny UW: Buk pospolity. [dostęp 2013-06-17]. (pol.).
  23. ↑ Klub przyrodników: Przykładowe wymiary drzew,kwalifikujące je do ochrony, według propozycji sformułowanych dla wybranych kompleksów leśnych w Polsce. [dostęp 2013-06-16]. (pol.).
  24. ↑ Janina Jasnowska, Mieczysław Jasnowski, Jan Radomski: Botanika. Szczecin: Brasika, 1995, s. 403. ISBN 83-902821-1-9.
  25. ↑ a b c d Drzewa w pomniki zaklęte. [dostęp 2013-06-05].
  26. ↑ Instytut Dendrologii PAN: Buk pospolity. [dostęp 2014-06-06]. (pol.).
  27. ↑ Kwietnik. Rośliny barwne w listopadzie. „Kwietnik”. XI, s. 53, 2006. Warszawa: Agora SA. ISSN 1233-3808. 
  28. ↑ a b c d e f g Związek Szkółkarzy Polskich: Fagus sylvatica. [dostęp 2013-06-02]. (pol.).
  29. ↑ Najgrubsze drzewa w lasach Państwowych. [dostęp 2013-06-05].
{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

  • Włodzimierz Seneta, Drzewa i krzewy liściaste, Tom III (D-H), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, ISBN 83-01-12029-0
Rodzime drzewa i krzewy Polski na podstawie Roślin naczyniowych Polski (Mirek i in. 2020)
Nagonasienne
Drzewa i krzewy
Okrytonasienne
Krzewy i pnącza
Drzewa
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Buk_zwyczajny&oldid=41404847”