Julian Przyboś

{{{imię i nazwisko}}}

Odznaczenia

{{Artysta infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | imię i nazwisko = Nieznane pola: "Grafika", "source", "Podpis", "Narodowość", "Data i miejsce śmierci", "Dziedzina sztuki", "Data i miejsce urodzenia", "Pełne imię i nazwisko", "quote", "Link do zdjęcia", "Imię i nazwisko", "Muzeum artysty", "Styl", "Ważne dzieła" oraz "e-teatr_id".

Julian Przyboś (ur. 5 marca 1901 w Gwoźnicy Dolnej, zm. 6 października 1970 w Warszawie) – polski poeta, eseista i tłumacz.

Życiorys

Dzieciństwo

Urodził się w Gwoźnicy pod Strzyżowem w rodzinie chłopskiej jako piąte dziecko Józefa i Heleny z Petyniaków. Od 1912 uczył się w gimnazjum w Rzeszowie. Podczas nauki studiował literaturę socjalistyczną i anarchistyczną.

Dwudziestolecie międzywojenne

Tablica pamiątkowa w Cieszynie

W 1918 wstąpił do POW i brał udział w przeciwaustriackich akcjach sabotażowych i dywersyjnych, a od listopada 1918 do stycznia 1919 wraz z ochotniczą kompanią studencką w obronie Lwowa przed Ukraińcami; poznał tam pisarza i mistyka Hieronima Niegosza, który wywarł duży wpływ na jego ówczesną postawę i wczesną twórczość. Po uzyskaniu matury w czerwcu 1920 wstąpił ochotniczo do WP i uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej pod Lwowem i pod Krasnem, gdzie dostał się do niewoli, skąd zbiegł.

W latach 1920–1923 studiował polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czerwcu 1921 wraz z bratem Stefanem odtworzył akademickie Koło Literacko-Artystyczne, które bracia Przybosiowie następnie przekształcili w Klub Akademicki "Dionizy".

Następnie pracował jako nauczyciel gminny w latach 1923–1925 w Sokalu, w latach 1925–1927 w Chrzanowie i w latach 1927–1939 w Cieszynie, gdzie uczył w Państwowym Gimnazjum im. A. Osuchowskiego, a później w Państwowym Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym. W 1937 oraz w roku szkolnym 1938/1939 przebywał na studiach w Paryżu (otrzymał dwukrotnie płatny urlop od władz szkolnych). W latach międzywojennych współpracował z licznymi pismami, w których drukowane były jego manifesty m.in. w "Zwrotnicy" i "Linii".

II wojna światowa

W grudniu 1939 przeniósł się z Bogumina do Lwowa, gdzie pracował w bibliotece Ossolineum. W 1940 został członkiem Komitetu Mickiewiczowskiego i uczestniczył w obchodach 85 rocznicy śmierci Mickiewicza; wszedł również w skład kolegium redakcyjnego "Nowych Widnokręgów" i wstąpił do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. Był współautorem wydanego w 1940 w Kijowie podręcznika literatury polskiej dla 10 klas szkoły sowieckiej.

14 października 1941 został aresztowany przez gestapo. Po uwolnieniu (dzięki staraniom żony) następne lata spędził w rodzinnej wsi, zajmując się pracą na roli.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Rzeszowa w sierpniu 1944 przystąpił do budowy "władzy ludowej"; nawiązał kontakt z delegatami PKWN i wszedł w skład Wojewódzkiej Rady Narodowej (WRN) w Rzeszowie, w której został kierownikiem Wydziału Informacji i Propagandy. We wrześniu przybył do Lublina, gdzie został członkiem Krajowej Rady Narodowej (KRN), a w październiku 1944 – zastępcą przewodniczącego Komisji Oświaty KRN. Został pierwszym prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. W styczniu 1945 po zajęciu przez Armię Czerwoną przeniósł się do Krakowa. Zapisał się do PPR (potem PZPR).

Lata powojenne

W latach 1947–1951 pracował jako dyplomata w Szwajcarii. Potem pełnił funkcję dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie. W 1953 podpisał tzw. Apel Krakowski. W 1955 zamieszkał w Warszawie i rozpoczął pracę w Przeglądzie Kulturalnym.

Po inwazji ZSRR na Węgry wystąpił z PZPR 21 czerwca 1958, protestując przeciwko wykonaniu wyroku śmierci na Imre Nagym. W 1966 objął stanowisko wiceprezesa PEN Clubu; w tym samym roku jako jego przedstawiciel wyjechał do USA, a także do Francji i Gruzji. Publikował swoją twórczość w wielu periodykach poświęconych literaturze współczesnej. Brał udział w wielu imprezach kulturalnych w Polsce i za granicą, m.in. w Belgii i Jugosławii, w kolejnych festiwalach młodej poezji w Poznaniu, zjazdach pisarzy Ziem Zachodnich i Północnych, sesjach naukowych i kolejnych zjazdach Związku Literatów Polskich. W 1968 związał się z "Miesięcznikiem Literackim"; w tymże roku zwiedzał na Litwie rodzinne strony Adama Mickiewicza i na Ukrainie rodzinne strony Juliusza Słowackiego, gdzie wraz z delegacją polskich pisarzy brał udział w rocznicowych obchodach poświęconych Słowackiemu.

Był dwukrotnie żonaty, miał trzy córki. Został pochowany w rodzinnej miejscowości na cmentarzu parafialnym przy kościele św. Antoniego Padewskiego w Gwoźnicy Górnej.

Odznaczenia i upamiętnienie

22 lipca 1964 roku z okazji 20-lecia Polski Ludowej otrzymał nagrodę państwową I stopnia. Był odznaczony Dyplomem Honorowym Orląt Lwowskich, Dyplomem Krzyż Obrony Lwowa, Złotym Krzyżem Zasługi, Orderem Sztandaru Pracy I klasy, odznaką Zasłużonego Działacza Kultury i odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego.

Jego imię nosi m.in. Miejska Biblioteka Publiczna w Przeworsku.

Twórczość

Julian Przyboś był jednym z najwybitniejszych poetów Awangardy Krakowskiej. Twórczość poetycką Juliana Przybosia można podzielić na dwa etapy.

Poezja wczesna

Pierwsze zbiory wierszy opublikował w połowie lat dwudziestych. Widać w tej twórczości ogromny wpływ teorii Peipera. Poezja tego okresu wyraża fascynację świadomym wysiłkiem twórczym, pracą dzięki której opanowuje się materię. Bohaterami jego poezji często są robotnicy, rzemieślnicy. Wiersze mówią o procesie twórczym, co zdaje się być metaforą pracy poety. W tym okresie odnajdziemy również fascynację techniką, którą wyraża Przyboś w wierszach używając często typowego naukowego języka.

Poezja dojrzała

Dojrzała poezja krystalizuje się w latach trzydziestych. Przyboś publikuje w tym czasie trzy tomy wierszy. W miejsce cywilizacji i miasta wkrada się liryka pejzażowa i refleksyjna. Przyboś realizuje założenia poetyki awangardowej. Wiersze cechuje dyscyplina słowa i obrazu. Staje się mistrzem w wykorzystywaniu i spiętrzaniu metafor.

W poezji Przybosia powracają motywy autobiograficzne związane z chłopskim dzieciństwem artysty.

Dorobek poety

Dorobek poety stanowią tomy:

• Śruby (1925)
• Oburącz (1926)
• Z ponad (inna spotykana wersja tytułu – Sponad) (1930)
• W głąb las (1932)
• Równanie serca (1938)
• Póki my żyjemy (1944)
• Miejsce na ziemi (1945)
• Rzut pionowy (1952)
• Najmniej słów (1955)
• Narzędzie ze światła (1958)
• Próba całości (1961)
• Więcej o manifest (1962)
• Na znak (1965)
• Kwiat nieznany (1968)

Julian Przyboś jest również autorem niezrealizowanego scenariusza filmowego pt. Łuk. Opublikował zbiory esejów: Czytając Mickiewicza, Linia i gwar oraz Sens poetycki, a także dziennik poetycki pt. Zapiski bez daty.

Zobacz też

• Tadeusz Peiper
• Jan Brzękowski
• Jalu Kurek
• Adam Ważyk

Linki zewnętrzne

• Julian Przyboś – biografie.eu.interia.pl

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny t. XXIX, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986.
• Wspomnienia o Julianie Przybosiu opr. Janusz Sławiński, Warszawa 1976.
• Agnieszka Kwiatkowska Tradycja, rzecz osobista. Julian Przyboś wobec dziedzictwa poezji Poznań 2012.
• Stanisław Burkot: Literatura polska 1939-2009. Wyd. III. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 128-130. ISBN 978-83-01-16289-4.