Dichlorodifenylotrichloroetan: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Wpływ na środowisko i zdrowie człowieka: poprawa cytowania |
poprawa linków do przek., WP:SK, drobne redakcyjne, usuwam pozycję bibliograficzną, która niczego nie uźródławia, drobne techniczne |
||
Linia 9: | Linia 9: | ||
|opis 3. grafiki = |
|opis 3. grafiki = |
||
|nazwa systematyczna = 1-chloro-4-[2,2,2-trichloro-1-(4-chlorofenylo)etylo]benzen |
|nazwa systematyczna = 1-chloro-4-[2,2,2-trichloro-1-(4-chlorofenylo)etylo]benzen |
||
|inne nazwy = dwuchlorodwufenylotrójchloroetan, DDT ([[Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna|ISO]]), ''p,p'''-DDT, klofenotan ([[ |
|inne nazwy = dwuchlorodwufenylotrójchloroetan, DDT ([[Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna|ISO]]), ''p,p'''-DDT, klofenotan ([[Międzynarodowa nazwa niezastrzeżona|INN]]), azotoks. |
||
|wzór sumaryczny = C<sub>14</sub>H<sub>9</sub>Cl<sub>5</sub> |
|wzór sumaryczny = C<sub>14</sub>H<sub>9</sub>Cl<sub>5</sub> |
||
|inne wzory = |
|inne wzory = |
||
Linia 99: | Linia 99: | ||
|commons = Category:DDT |
|commons = Category:DDT |
||
}} |
}} |
||
'''Dichlorodifenylotrichloroetan''' ([[łacina|łac.]] ''Clofenotanum''; '''DDT''', ''Azotox'') – [[Związki organiczne|organiczny związek chemiczny]] z grupy [[Halogenowanie|chlorowanych]] [[węglowodory|węglowodorów]]. Stosowany jako [[Insektycydy|środek owadobójczy]]. Syntezę DDT przeprowadził po raz pierwszy w |
'''Dichlorodifenylotrichloroetan''' ([[łacina|łac.]] ''Clofenotanum''; '''DDT''', ''Azotox'') – [[Związki organiczne|organiczny związek chemiczny]] z grupy [[Halogenowanie|chlorowanych]] [[węglowodory|węglowodorów]]. Stosowany jako [[Insektycydy|środek owadobójczy]]. Syntezę DDT przeprowadził po raz pierwszy w 1874 [[austria]]cki chemik [[Othmar Zeidler]]. Właściwości owadobójcze tego związku odkrył [[Szwajcaria|Szwajcar]] [[Paul Müller]], za co otrzymał [[Nagroda Nobla|Nagrodę Nobla]] w 1948 r. |
||
Wykorzystywany był powszechnie od początku lat 40. do początku |
Wykorzystywany był powszechnie od początku lat 40. do początku lat 60. XX wieku. Na większą skalę zastosowano go w czasie [[II wojna światowa|II wojny światowej]] do ochrony [[alianci|wojsk sprzymierzonych]] przed [[tyfus plamisty|tyfusem plamistym]], roznoszonym przez [[wszy]]. Wydawał się wprost idealnym [[środki ochrony roślin|środkiem do ochrony roślin]], w latach 60. stosowany na całym świecie w potężnych ilościach. |
||
Toksyczny dla [[owady|owadów]] – wnika w sposób kontaktowy przez [[Układ pokarmowy|przewód pokarmowy]] lub powłoki ciała i powoduje zaburzenia pracy [[Układ nerwowy|systemu nerwowego]] owadów. |
Toksyczny dla [[owady|owadów]] – wnika w sposób kontaktowy przez [[Układ pokarmowy|przewód pokarmowy]] lub powłoki ciała i powoduje zaburzenia pracy [[Układ nerwowy|systemu nerwowego]] owadów. |
||
== Wpływ na środowisko i zdrowie człowieka == |
== Wpływ na środowisko i zdrowie człowieka == |
||
Bardzo trwały. [[Czas połowicznego rozpadu|Okres połowicznego rozpadu]] w glebie: |
Bardzo trwały. [[Czas połowicznego rozpadu|Okres połowicznego rozpadu]] w glebie: 2–15 lat, w wodzie: 56 dni, 28 w rzece. Produkty rozpadu to głównie [[Dichlorodifenylodichloroetylen|DDE]] i [[Dichlorodifenylodichloroetan|DDD]], które mają zbliżone właściwości i są jeszcze bardziej trwałe. Odkładają się w tkankach tłuszczowych zwierząt. |
||
DDT jest organochloryną, wykazującą słabą aktywność estrogeniczną, przez co może zaburzać równowagę hormonalną u zwierząt, jak wykazały badania laboratoryjne na myszach i szczurach. Nie potwierdzono tego u ludzi. Teoretyczne objawy ostrego zatrucia DDT u ludzi: wzmożona pobudliwość, zaburzenia koordynacji ruchów, bóle głowy, [[wymioty]] i drgawki, zgon na skutek porażenia ośrodka oddechowego i [[obrzęk płuc|obrzęku płuc]]. Jednoznaczne potwierdzenie DDT jako trucizny, będącej przyczyną zgonu, nie zostało odnotowane. Przeprowadzono nawet badania, w których ochotnicy spożywali 35 mg DDT dziennie przez prawie 2 lata. Wyniki okazały się kontrowersyjne, ale ustalono przybliżoną dawkę 10 mg/kg powodującą konwulsję. [[Dawka śmiertelna]] LD50 przekracza 50 mg/kg. Długotrwała ekspozycja na DDT może zwiększać ryzyko zachorowania na [[Rak sutka|raka piersi]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Cohn | imię = BA. | nazwisko2 = Wolff | imię2 = MS. | nazwisko3 = Cirillo | imię3 = PM. | nazwisko4 = Sholtz | imię4 = RI. | tytuł = DDT and breast cancer in young women: new data on the significance of age at exposure | czasopismo = Environ Health Perspect | wolumin = 115 | numer = 10 | strony = 1406-1414 | rok = 2007 | doi = 10.1289/ehp.10260 | pmid = 17938728|pmc=2022666|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2022666/pdf/ehp0115-001406.pdf}}</ref>. |
DDT jest organochloryną, wykazującą słabą aktywność estrogeniczną, przez co może zaburzać równowagę hormonalną u zwierząt, jak wykazały badania laboratoryjne na myszach i szczurach. Nie potwierdzono tego u ludzi. Teoretyczne objawy ostrego zatrucia DDT u ludzi: wzmożona pobudliwość, zaburzenia koordynacji ruchów, bóle głowy, [[wymioty]] i drgawki, zgon na skutek porażenia ośrodka oddechowego i [[obrzęk płuc|obrzęku płuc]]. Jednoznaczne potwierdzenie DDT jako trucizny, będącej przyczyną zgonu, nie zostało odnotowane. Przeprowadzono nawet badania, w których ochotnicy spożywali 35 mg DDT dziennie przez prawie 2 lata. Wyniki okazały się kontrowersyjne, ale ustalono przybliżoną dawkę 10 mg/kg powodującą konwulsję. [[Dawka śmiertelna]] LD50 przekracza 50 mg/kg. Długotrwała ekspozycja na DDT może zwiększać ryzyko zachorowania na [[Rak sutka|raka piersi]]<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Cohn | imię = BA. | nazwisko2 = Wolff | imię2 = MS. | nazwisko3 = Cirillo | imię3 = PM. | nazwisko4 = Sholtz | imię4 = RI. | tytuł = DDT and breast cancer in young women: new data on the significance of age at exposure | czasopismo = Environ Health Perspect | wolumin = 115 | numer = 10 | strony = 1406-1414 | rok = 2007 | doi = 10.1289/ehp.10260 | pmid = 17938728|pmc=2022666|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2022666/pdf/ehp0115-001406.pdf}}</ref>. |
||
Linia 112: | Linia 112: | ||
Początkowo związek uważano za nieszkodliwy dla ludzi, [[ssaki|ssaków]] i [[ptaki|ptaków]]. W 1949 roku amerykański lekarz M. S. Biskind oskarżył DDT o wywoływanie u dzieci [[Choroba Heinego-Medina|choroby Heinego-Medina]], w rzeczywistości wywoływanej przez [[Wirusy|wirus]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.chemia.org/id25.html |autor=Przemysław Mastalerz |tytuł=Problem DDT |opublikowany=Wydawnictwo Chemiczne}}</ref>. |
Początkowo związek uważano za nieszkodliwy dla ludzi, [[ssaki|ssaków]] i [[ptaki|ptaków]]. W 1949 roku amerykański lekarz M. S. Biskind oskarżył DDT o wywoływanie u dzieci [[Choroba Heinego-Medina|choroby Heinego-Medina]], w rzeczywistości wywoływanej przez [[Wirusy|wirus]]<ref>{{cytuj stronę |url=http://www.chemia.org/id25.html |autor=Przemysław Mastalerz |tytuł=Problem DDT |opublikowany=Wydawnictwo Chemiczne}}</ref>. |
||
W opublikowanej w |
W opublikowanej w 1962 roku książce "Silent Spring" amerykańska biolog [[Rachel Carson]], pracownik [[United States Fish and Wildlife Service]], oskarżyła przedsiębiorców stosujących DDT o doprowadzenie do wyginięcia całych populacji ptaków, wskazując na związek pomiędzy jego stosowaniem a zbyt cienkimi skorupkami jaj ptaków drapieżnych. Publikacja zaowocowała masową kampanią medialną oraz postępowaniem EPA (''Environmental Protection Agency''), które po toczących się w latach 1970-1972 przesłuchaniach zakazało stosowania DDT w [[Stany Zjednoczone|USA]]. Liczne badania sprawdzające wpływ DDT na środowisko wykazały, że u wielu gatunków ptaków ekspozycja na tę substancję wpływa na znaczne zmniejszenie grubości skorupki jaj. Nie został jeszcze zbadany mechanizm, który wywołuje to zjawisko, jednakże podejrzewa się, że p,p'-DDE (pochodna rozpadu DDT) inhibituje ATPazę wapnia i redukuje ilość wapnia absorbowanego z krwi podczas wytwarzania jaja<ref>{{cytuj pismo|tytuł=Toxicological Profile: for DDT, DDE, and DDE|czasopismo=Agency for Toxic Substances and Disease Registry|wydawca=|strony=154|url=http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp35.pdf}}</ref>. Przeprowadzono również badania, które wykazały obniżanie jakości skorupki jaja przez o,p'-DDT<ref name="ddt kury">{{cytuj pismo|nazwisko=Holm|imię=Lena|nazwisko2=Blomqvist|imię2=Alexandra|tytuł=Embryonic exposure to o,p-DDT causes eggshell thinning and altered shell gland carbonic anhydrase expression in the domestic hen|czasopismo= Environmental Chemistry |wydanie=10 |wolumin=25 |strony=2787–2793 |data=2006 |doi=10.1897/05-619R.1 |pmid=17022422}}</ref>. Masowe stosowanie DDT spowodowało również istotny spadek liczebności (lokalnie nawet wymarcie) północnoamerykańskich [[sokół wędrowny|sokołów wędrownych]] i w konsekwencji znaczne zmniejszenie różnorodności genetycznej tamtejszych populacji<ref>{{Cytuj pismo | nazwisko = Brown | imię = JW. | nazwisko2 = van Coeverden de Groot | imię2 = PJ. | nazwisko3 = Birt | imię3 = TP. | nazwisko4 = Seutin | imię4 = G. | nazwisko5 = Boag | imię5 = PT. | tytuł = Appraisal of the consequences of the DDT-induced bottleneck on the level and geographic distribution of neutral genetic variation in Canadian peregrine falcons, Falco peregrinus | czasopismo = Mol Ecol | wolumin = 16 | numer = 2 | strony = 327-343 | rok = 2007 | doi = 10.1111/j.1365-294X.2007.03151.x | pmid = 17217348}}</ref>. |
||
DDT okazał się początkowo niezwykle skuteczny w walce z [[malaria|malarią]]. |
DDT okazał się początkowo niezwykle skuteczny w walce z [[malaria|malarią]]. Np. w [[Sri Lanka|Sri Lance]] w 1946 roku na malarię chorowały prawie 3 miliony ludzi, po zastosowaniu DDT liczba przypadków tej choroby spadła do zaledwie kilkunastu. Po zaprzestaniu stosowania DDT do zwalczania malarii (ze względów oszczędnościowych), choroba powróciła i w roku 1969 chorowały na nią ponad 2 miliony mieszkańców Sri Lanki. W 1975 wznowiono użycie DDT, jednak komary zdążyły się uodpornić<ref>{{cytuj | wydawca=World Health Organization | tytuł=[http://whqlibdoc.who.int/trs/WHO_TRS_585.pdf Resistance of Vectors and Reservoirs of Disease to Pesticides, WHO Expert Committee on Insecticides (Geneva: World Health Organization,1976)]|s=68–69}}</ref>. Mimo zwiększania dawek, DDT przestało być skuteczne. Prawdopodobną przyczyną było jego równoległe stosowanie na szeroką skalę w rolnictwie. |
||
Zwolennicy zakazu stosowania DDT postulują stosowanie [[Zasada ostrożności (etyka)|zasady ostrożności]]. W krajach trzeciego świata DDT w dalszym ciągu jest używany do walki z [[malaria|malarią]], {{fakt|a także do zabezpieczania zapasów żywności przed szkodnikami (np. zasypywanie ziaren fasoli).|data=2013-05}} |
Zwolennicy zakazu stosowania DDT postulują stosowanie [[Zasada ostrożności (etyka)|zasady ostrożności]]. W krajach trzeciego świata DDT w dalszym ciągu jest używany do walki z [[malaria|malarią]], {{fakt|a także do zabezpieczania zapasów żywności przed szkodnikami (np. zasypywanie ziaren fasoli).|data=2013-05}} |
||
Linia 145: | Linia 145: | ||
{{Przypisy|2}} |
{{Przypisy|2}} |
||
== Bibliografia == |
|||
# Wartości [[NFPA 704]]: {{cytuj stronę |
|||
| url = http://www.emla.hu/prtr/chems/tfacts35.html |
|||
| tytuł = DDT, DDE, and DDD |
|||
| data dostępu = 2010-08-25 |
|||
| opublikowany = EMLA Környezeti Management és Jog Egyesület |
|||
| język = en |
|||
}} |
|||
{{zastrzeżenia|medycyna}} |
{{zastrzeżenia|medycyna}} |
||
{{Środki przeciwpasożytnicze do stosowania zewnętrznego}} |
{{Środki przeciwpasożytnicze do stosowania zewnętrznego}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Chloropochodne węglowodorów]] |
[[Kategoria:Chloropochodne węglowodorów]] |
Wersja z 22:29, 10 maj 2015
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wzór sumaryczny |
C14H9Cl5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Masa molowa |
354,49 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wygląd |
bezbarwna, krystaliczna substancja albo biały lub prawie biały proszek[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Numer CAS | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
PubChem |
{{{nazwa}}}, [w:] PubChem, United States National Library of Medicine, CID: (ang.). | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
DrugBank | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ATC |
Dichlorodifenylotrichloroetan (łac. Clofenotanum; DDT, Azotox) – organiczny związek chemiczny z grupy chlorowanych węglowodorów. Stosowany jako środek owadobójczy. Syntezę DDT przeprowadził po raz pierwszy w 1874 austriacki chemik Othmar Zeidler. Właściwości owadobójcze tego związku odkrył Szwajcar Paul Müller, za co otrzymał Nagrodę Nobla w 1948 r.
Wykorzystywany był powszechnie od początku lat 40. do początku lat 60. XX wieku. Na większą skalę zastosowano go w czasie II wojny światowej do ochrony wojsk sprzymierzonych przed tyfusem plamistym, roznoszonym przez wszy. Wydawał się wprost idealnym środkiem do ochrony roślin, w latach 60. stosowany na całym świecie w potężnych ilościach.
Toksyczny dla owadów – wnika w sposób kontaktowy przez przewód pokarmowy lub powłoki ciała i powoduje zaburzenia pracy systemu nerwowego owadów.
Wpływ na środowisko i zdrowie człowieka
Bardzo trwały. Okres połowicznego rozpadu w glebie: 2–15 lat, w wodzie: 56 dni, 28 w rzece. Produkty rozpadu to głównie DDE i DDD, które mają zbliżone właściwości i są jeszcze bardziej trwałe. Odkładają się w tkankach tłuszczowych zwierząt.
DDT jest organochloryną, wykazującą słabą aktywność estrogeniczną, przez co może zaburzać równowagę hormonalną u zwierząt, jak wykazały badania laboratoryjne na myszach i szczurach. Nie potwierdzono tego u ludzi. Teoretyczne objawy ostrego zatrucia DDT u ludzi: wzmożona pobudliwość, zaburzenia koordynacji ruchów, bóle głowy, wymioty i drgawki, zgon na skutek porażenia ośrodka oddechowego i obrzęku płuc. Jednoznaczne potwierdzenie DDT jako trucizny, będącej przyczyną zgonu, nie zostało odnotowane. Przeprowadzono nawet badania, w których ochotnicy spożywali 35 mg DDT dziennie przez prawie 2 lata. Wyniki okazały się kontrowersyjne, ale ustalono przybliżoną dawkę 10 mg/kg powodującą konwulsję. Dawka śmiertelna LD50 przekracza 50 mg/kg. Długotrwała ekspozycja na DDT może zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi[9].
Początkowo związek uważano za nieszkodliwy dla ludzi, ssaków i ptaków. W 1949 roku amerykański lekarz M. S. Biskind oskarżył DDT o wywoływanie u dzieci choroby Heinego-Medina, w rzeczywistości wywoływanej przez wirus[10].
W opublikowanej w 1962 roku książce "Silent Spring" amerykańska biolog Rachel Carson, pracownik United States Fish and Wildlife Service, oskarżyła przedsiębiorców stosujących DDT o doprowadzenie do wyginięcia całych populacji ptaków, wskazując na związek pomiędzy jego stosowaniem a zbyt cienkimi skorupkami jaj ptaków drapieżnych. Publikacja zaowocowała masową kampanią medialną oraz postępowaniem EPA (Environmental Protection Agency), które po toczących się w latach 1970-1972 przesłuchaniach zakazało stosowania DDT w USA. Liczne badania sprawdzające wpływ DDT na środowisko wykazały, że u wielu gatunków ptaków ekspozycja na tę substancję wpływa na znaczne zmniejszenie grubości skorupki jaj. Nie został jeszcze zbadany mechanizm, który wywołuje to zjawisko, jednakże podejrzewa się, że p,p'-DDE (pochodna rozpadu DDT) inhibituje ATPazę wapnia i redukuje ilość wapnia absorbowanego z krwi podczas wytwarzania jaja[11]. Przeprowadzono również badania, które wykazały obniżanie jakości skorupki jaja przez o,p'-DDT[12]. Masowe stosowanie DDT spowodowało również istotny spadek liczebności (lokalnie nawet wymarcie) północnoamerykańskich sokołów wędrownych i w konsekwencji znaczne zmniejszenie różnorodności genetycznej tamtejszych populacji[13].
DDT okazał się początkowo niezwykle skuteczny w walce z malarią. Np. w Sri Lance w 1946 roku na malarię chorowały prawie 3 miliony ludzi, po zastosowaniu DDT liczba przypadków tej choroby spadła do zaledwie kilkunastu. Po zaprzestaniu stosowania DDT do zwalczania malarii (ze względów oszczędnościowych), choroba powróciła i w roku 1969 chorowały na nią ponad 2 miliony mieszkańców Sri Lanki. W 1975 wznowiono użycie DDT, jednak komary zdążyły się uodpornić[14]. Mimo zwiększania dawek, DDT przestało być skuteczne. Prawdopodobną przyczyną było jego równoległe stosowanie na szeroką skalę w rolnictwie.
Zwolennicy zakazu stosowania DDT postulują stosowanie zasady ostrożności. W krajach trzeciego świata DDT w dalszym ciągu jest używany do walki z malarią, a także do zabezpieczania zapasów żywności przed szkodnikami (np. zasypywanie ziaren fasoli).[potrzebny przypis]
Otrzymywanie
DDT może być otrzymywany w reakcji chloralu i chlorobenzenu w obecności kwasu siarkowego według schematu[15]:
Historia
Pierwszy raz został zsyntetyzowany w 1873 przez Othmara Zieldera, ale jego owadobójcze właściwości zostały odkryte dopiero w 1939 przez szwajcara Paula Müllera, który w 1948 otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny.
Rozgłos i uznanie DDT zdobył podczas II wojny światowej, kiedy był używany przez aliantów jako środek zwalczający wszy i pchły, co chroniło przed przenoszonym przez nie tyfusem plamistym (prawie go eliminując). Dzięki DDT udało się wytępić malarię z Europy i Ameryki Płn., oraz znacznie zredukować jej występowanie w Afryce i Ameryce Płd.
Jako pierwsze zakaz stosowania DDT wprowadziły Norwegia i Szwecja w 1970, USA po długich sporach poszła w ich ślady w lecie 1972. W Polsce zakaz wszedł w życie 1976, w Wielkiej Brytanii w 1984. W 2001 ratyfikowano konwencję sztokholmską, podpisaną przez 98 państw, zobowiązujących się do nie używania bądź znacznego ograniczenia produkcji pestycydów nie ulegających degradacji[16].
Walka z malarią
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że rocznie malarią zaraża się od 300 do 500 mln ludzi, z czego około 1 mln umiera. 90% ofiar to dzieci afrykańskie poniżej 5. roku życia. Obecnie użycie DDT ogranicza się do ochrony przed komarami (Aedes aegypti, Anopheles culicifacies, Anopheles subpictus), przenoszącymi tę chorobę. Suazi, Mozambik i Ekwador są przykładami krajów, którym udało się znacznie ograniczyć śmiertelność właśnie dzięki DDT.
W latach 50. udało się zredukować wskaźnik śmiertelności na malarię ze 192 os./100 tys. do 7 os./100 tys. DDT był również stosowany na szeroką skalę w rolnictwie – na 50 hektarów pola wystarczała tona tego środka. Ze względu na zwiększanie użycia powstawało coraz więcej odpornych populacji komarów.
Produkcja w Polsce
W Polsce produkcję Azotoxu uruchomiono po II wojnie światowej w 1947 w Zakładach Chemicznych Organika Azot w Jaworznie, a jeden z preparatów zawierających DDT produkowano także w Zakładach Chemicznych Gamrat w Jaśle[17].
Preparaty handlowe
Azotox, Ditox, Tritox , Anofex, Cesarex, Chlorophenothane, Dedelo, Dinocide, Didimac, Digmar, ENT 1506, Genitox, Guesapon, Guesarol, Gexarex, Gyron, Hildit, Ixodex, Kopsol, Neocid, OMS 16, Micro DDT 75, Pentachlorin, Rukseam, R50, Zerdane i in.
Zobacz też
- ↑ a b Dichlorodifenylotrichloroetan. [martwy link] The Chemical Database. Wydział Chemii Uniwersytetu w Akronie. [dostęp 2012-07-24]. (ang.).[niewiarygodne źródło?]
- ↑ a b c David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
- ↑ a b c Dichlorodifenylotrichloroetan, [w:] ChemIDplus, United States National Library of Medicine [dostęp 2012-07-24] (ang.).
- ↑ a b c d Dichlorodifenylotrichloroetan, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 12510 [dostęp 2010-08-25] (niem. • ang.).
- ↑ a b c Dichlorodifenylotrichloroetan (nr 386340) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski.
- ↑ a b Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne: Farmakopea Polska X. Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276. ISBN 978-83-63724-47-7.
- ↑ a b Dichlorodifenylotrichloroetan, [w:] Classification and Labelling Inventory, Europejska Agencja Chemikaliów [dostęp 2015-04-10] (ang.).
- ↑ Dichlorodifenylotrichloroetan (nr 386340) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych.
- ↑ BA. Cohn, MS. Wolff, PM. Cirillo, RI. Sholtz. DDT and breast cancer in young women: new data on the significance of age at exposure. „Environ Health Perspect”. 115 (10), s. 1406-1414, 2007. DOI: 10.1289/ehp.10260. PMID: 17938728. PMCID: PMC2022666.
- ↑ Przemysław Mastalerz: Problem DDT. Wydawnictwo Chemiczne.
- ↑ Toxicological Profile: for DDT, DDE, and DDE. „Agency for Toxic Substances and Disease Registry”. s. 154.
- ↑ Lena Holm, Alexandra Blomqvist. Embryonic exposure to o,p-DDT causes eggshell thinning and altered shell gland carbonic anhydrase expression in the domestic hen. „Environmental Chemistry”. 25 (10), s. 2787–2793, 2006. DOI: 10.1897/05-619R.1. PMID: 17022422.
- ↑ JW. Brown, PJ. van Coeverden de Groot, TP. Birt, G. Seutin i inni. Appraisal of the consequences of the DDT-induced bottleneck on the level and geographic distribution of neutral genetic variation in Canadian peregrine falcons, Falco peregrinus. „Mol Ecol”. 16 (2), s. 327-343, 2007. DOI: 10.1111/j.1365-294X.2007.03151.x. PMID: 17217348.
- ↑ Resistance of Vectors and Reservoirs of Disease to Pesticides, WHO Expert Committee on Insecticides (Geneva: World Health Organization,1976), World Health Organization, s. 68–69 .
- ↑ Alkilowanie związków aromatycznych. W: Reynold C. Fuson: Reakcje związków organicznych. Wyd. I. Warszawa: WNT, 1966, s. 89.
- ↑ Przemysław Mastalerz: The true story of DDT, PCB, and Dioxin. 2005. ISBN 83-905776-5-8.
- ↑ Inwentaryzacja pozostałości TZO w przemyśle. .
Szablon:Środki przeciwpasożytnicze do stosowania zewnętrznego