Chanat Kazański: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Dexbot (dyskusja | edycje)
34 373 edycje
m Removing Link GA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not good
m Popups: Ujednoznacznienie linku z Krym na Półwysep Krymski, WP:SK
Linia 83: Linia 83:
'''Chanat Kazański''' – państwo z ośrodkiem w [[Kazań|Kazaniu]] powstałe około połowy XV wieku w wyniku rozpadu [[Złota Orda|Złotej Ordy]], w 1552 roku podbite przez [[Wielkie Księstwo Moskiewskie]].
'''Chanat Kazański''' – państwo z ośrodkiem w [[Kazań|Kazaniu]] powstałe około połowy XV wieku w wyniku rozpadu [[Złota Orda|Złotej Ordy]], w 1552 roku podbite przez [[Wielkie Księstwo Moskiewskie]].


Początki Chanatu Kazańskiego związane są z [[Uług Mehmed]]em, synem krótkotrwałego [[chan (władca)|chana]] Złotej Ordy [[Dżalal ad-Din]]a (1411-1412). Kiedy w roku 1437 ostatecznie przegrał on walkę o tron Złotej Ordy z [[Küczük Mehmed]]em (1435-1439), odszedł wraz ze swoją [[orda|ordą]] z [[Krym]]u na północ, gdzie wkrótce pokonał atakującą go armię wielkiego księcia Moskiewskiego [[Wasyl II Ślepy|Wasyla II]] (1425-1462) pod Bielewem w pobliżu granicy moskiewsko-[[Wielkie Księstwo Litewskie|litewskiej]]. W roku 1438 Uług Mehmed obległ [[Moskwa|Moskwę]] i zniszczył [[Kołomna|Kołomnę]], by później w dalszych walkach z wojskami moskiewskimi przesunąć się na wschód wzdłuż rzeki [[Oka (dopływ Wołgi)|Oki]]. W roku 1445 syn Uług Mehmeda, [[Mahmutek]] (1445-1462) pokonał Wasyla II w [[bitwa pod Suzdalem|bitwie pod Suzdalem]] i wziął go do niewoli, z której ten uwolnił się w zamian za obietnicę zapłacenia ogromnego okupu i podwyższenia trybutu. W tym samym roku Mahmutek zajął też Kazań, należący do miejscowego władcy Ali Bega, tym samym zakładając podwaliny pod istnienie chanatu. W roku następnym Mahmutek zabił swojego ojca, a jego dwaj bracia, [[Kasym-chan|Kasym]] i Jakub uciekli do Moskwy. Kasym otrzymał od wielkiego księcia miasto Gorodziec, które na jego cześć zostało nazwane [[Kasimow]] i stało się ośrodkiem zależnego od Moskwy [[chanat Kasymowski|Chanatu Kasymowskiego]].
Początki Chanatu Kazańskiego związane są z [[Uług Mehmed]]em, synem krótkotrwałego [[chan (władca)|chana]] Złotej Ordy [[Dżalal ad-Din]]a (1411-1412). Kiedy w roku 1437 ostatecznie przegrał on walkę o tron Złotej Ordy z [[Küczük Mehmed]]em (1435-1439), odszedł wraz ze swoją [[orda|ordą]] z [[Półwysep Krymski|Krymu]] na północ, gdzie wkrótce pokonał atakującą go armię wielkiego księcia Moskiewskiego [[Wasyl II Ślepy|Wasyla II]] (1425-1462) pod Bielewem w pobliżu granicy moskiewsko-[[Wielkie Księstwo Litewskie|litewskiej]]. W roku 1438 Uług Mehmed obległ [[Moskwa|Moskwę]] i zniszczył [[Kołomna|Kołomnę]], by później w dalszych walkach z wojskami moskiewskimi przesunąć się na wschód wzdłuż rzeki [[Oka (dopływ Wołgi)|Oki]]. W roku 1445 syn Uług Mehmeda, [[Mahmutek]] (1445-1462) pokonał Wasyla II w [[bitwa pod Suzdalem|bitwie pod Suzdalem]] i wziął go do niewoli, z której ten uwolnił się w zamian za obietnicę zapłacenia ogromnego okupu i podwyższenia trybutu. W tym samym roku Mahmutek zajął też Kazań, należący do miejscowego władcy Ali Bega, tym samym zakładając podwaliny pod istnienie chanatu. W roku następnym Mahmutek zabił swojego ojca, a jego dwaj bracia, [[Kasym-chan|Kasym]] i Jakub uciekli do Moskwy. Kasym otrzymał od wielkiego księcia miasto Gorodziec, które na jego cześć zostało nazwane [[Kasimow]] i stało się ośrodkiem zależnego od Moskwy [[chanat Kasymowski|Chanatu Kasymowskiego]].


Mahmutek panował do roku 1462, potem zaś rządzili jego synowie [[Chalil]] (1462-1467) i [[Ibrahim-chan|Ibrahim]] (1467-1479). Ten drugi wszczął wojnę z Moskwą, w której początkowo odnosił sukcesy, jednak w roku 1469 [[Rosjanie]] przeszli do ofensywy i oblegli Kazań. Ibrahim został zmuszony do wypuszczenia wszystkich jeńców znajdujących się w jego rękach, ale Moskwie nie udało się ustanowić chanem swojego protegowanego Kasyma. W roku 1487 syn Ibrahima, [[Mehmed Emin]] (1484-1485, 1487-1495, 1502-1518), uciekł do Moskwy, gdzie szukał pomocy przeciwko swojemu bratu, chanowi [[Ali Ibn Ibrahim|Alemu]] (1479-1484, 1485-1487). Po trzytygodniowym oblężeniu Kazań został zdobyty i Mehmed Emin został chanem z ramienia Moskwy, zaś Ali został zesłany do [[Wołogda|Wołogdy]]. W roku 1495 Mehmed Emin został wyrzucony z miasta przez [[chanat Syberyjski|Chana Syberyjskiego]] [[Mamuk]]a (1495-1496). W roku 1496 Mamuk został pokonany przez wojska moskiewskie, które osadziły na tronie Kazania młodszego brata Mehmeda Emina, [[Abdullatif]]a (1496-1502). Niezadowolony z jego rządów [[Iwan III Srogi|Iwan III]] (1462-1505) w roku 1502 pozbawił go władzy i ponownie osadził w Kazaniu Mehmeda Emina. Ten, początkowo wierny Rosjanom, wkrótce jednak zbuntował się przeciwko ich władzy. Z sukcesami prowadził wojnę przeciwko Moskwie i w 1506 roku pokonał jej armię pod [[Niżny Nowogród|Niżnym Nowogrodem]], by w roku 1507 zawrzeć pokój, który przywracał stan równowagi między oboma państwami. Wraz ze śmiercią Mehmeda Emina w roku 1518 (oraz o rok wcześniejszą śmiercią Abdullatifa) wygasła linia chanów kazańskich wywodzących się od Uług Mehmeda.
Mahmutek panował do roku 1462, potem zaś rządzili jego synowie [[Chalil]] (1462-1467) i [[Ibrahim-chan|Ibrahim]] (1467-1479). Ten drugi wszczął wojnę z Moskwą, w której początkowo odnosił sukcesy, jednak w roku 1469 [[Rosjanie]] przeszli do ofensywy i oblegli Kazań. Ibrahim został zmuszony do wypuszczenia wszystkich jeńców znajdujących się w jego rękach, ale Moskwie nie udało się ustanowić chanem swojego protegowanego Kasyma. W roku 1487 syn Ibrahima, [[Mehmed Emin]] (1484-1485, 1487-1495, 1502-1518), uciekł do Moskwy, gdzie szukał pomocy przeciwko swojemu bratu, chanowi [[Ali Ibn Ibrahim|Alemu]] (1479-1484, 1485-1487). Po trzytygodniowym oblężeniu Kazań został zdobyty i Mehmed Emin został chanem z ramienia Moskwy, zaś Ali został zesłany do [[Wołogda|Wołogdy]]. W roku 1495 Mehmed Emin został wyrzucony z miasta przez [[chanat Syberyjski|Chana Syberyjskiego]] [[Mamuk]]a (1495-1496). W roku 1496 Mamuk został pokonany przez wojska moskiewskie, które osadziły na tronie Kazania młodszego brata Mehmeda Emina, [[Abdullatif]]a (1496-1502). Niezadowolony z jego rządów [[Iwan III Srogi|Iwan III]] (1462-1505) w roku 1502 pozbawił go władzy i ponownie osadził w Kazaniu Mehmeda Emina. Ten, początkowo wierny Rosjanom, wkrótce jednak zbuntował się przeciwko ich władzy. Z sukcesami prowadził wojnę przeciwko Moskwie i w 1506 roku pokonał jej armię pod [[Niżny Nowogród|Niżnym Nowogrodem]], by w roku 1507 zawrzeć pokój, który przywracał stan równowagi między oboma państwami. Wraz ze śmiercią Mehmeda Emina w roku 1518 (oraz o rok wcześniejszą śmiercią Abdullatifa) wygasła linia chanów kazańskich wywodzących się od Uług Mehmeda.

Wersja z 21:31, 12 cze 2015

Chanat Kazański
Qazan Xanlığı
1438-1552
Położenie Chanatu Kazańskiego
Stolica

Kazań

Data likwidacji

2 października 1552

Religia dominująca

islam sunnicki

Tatarzy kazańscy – rycina Adama Oleariusa (poł. XVII w.)

Chanat Kazański – państwo z ośrodkiem w Kazaniu powstałe około połowy XV wieku w wyniku rozpadu Złotej Ordy, w 1552 roku podbite przez Wielkie Księstwo Moskiewskie.

Początki Chanatu Kazańskiego związane są z Uług Mehmedem, synem krótkotrwałego chana Złotej Ordy Dżalal ad-Dina (1411-1412). Kiedy w roku 1437 ostatecznie przegrał on walkę o tron Złotej Ordy z Küczük Mehmedem (1435-1439), odszedł wraz ze swoją ordą z Krymu na północ, gdzie wkrótce pokonał atakującą go armię wielkiego księcia Moskiewskiego Wasyla II (1425-1462) pod Bielewem w pobliżu granicy moskiewsko-litewskiej. W roku 1438 Uług Mehmed obległ Moskwę i zniszczył Kołomnę, by później w dalszych walkach z wojskami moskiewskimi przesunąć się na wschód wzdłuż rzeki Oki. W roku 1445 syn Uług Mehmeda, Mahmutek (1445-1462) pokonał Wasyla II w bitwie pod Suzdalem i wziął go do niewoli, z której ten uwolnił się w zamian za obietnicę zapłacenia ogromnego okupu i podwyższenia trybutu. W tym samym roku Mahmutek zajął też Kazań, należący do miejscowego władcy Ali Bega, tym samym zakładając podwaliny pod istnienie chanatu. W roku następnym Mahmutek zabił swojego ojca, a jego dwaj bracia, Kasym i Jakub uciekli do Moskwy. Kasym otrzymał od wielkiego księcia miasto Gorodziec, które na jego cześć zostało nazwane Kasimow i stało się ośrodkiem zależnego od Moskwy Chanatu Kasymowskiego.

Mahmutek panował do roku 1462, potem zaś rządzili jego synowie Chalil (1462-1467) i Ibrahim (1467-1479). Ten drugi wszczął wojnę z Moskwą, w której początkowo odnosił sukcesy, jednak w roku 1469 Rosjanie przeszli do ofensywy i oblegli Kazań. Ibrahim został zmuszony do wypuszczenia wszystkich jeńców znajdujących się w jego rękach, ale Moskwie nie udało się ustanowić chanem swojego protegowanego Kasyma. W roku 1487 syn Ibrahima, Mehmed Emin (1484-1485, 1487-1495, 1502-1518), uciekł do Moskwy, gdzie szukał pomocy przeciwko swojemu bratu, chanowi Alemu (1479-1484, 1485-1487). Po trzytygodniowym oblężeniu Kazań został zdobyty i Mehmed Emin został chanem z ramienia Moskwy, zaś Ali został zesłany do Wołogdy. W roku 1495 Mehmed Emin został wyrzucony z miasta przez Chana Syberyjskiego Mamuka (1495-1496). W roku 1496 Mamuk został pokonany przez wojska moskiewskie, które osadziły na tronie Kazania młodszego brata Mehmeda Emina, Abdullatifa (1496-1502). Niezadowolony z jego rządów Iwan III (1462-1505) w roku 1502 pozbawił go władzy i ponownie osadził w Kazaniu Mehmeda Emina. Ten, początkowo wierny Rosjanom, wkrótce jednak zbuntował się przeciwko ich władzy. Z sukcesami prowadził wojnę przeciwko Moskwie i w 1506 roku pokonał jej armię pod Niżnym Nowogrodem, by w roku 1507 zawrzeć pokój, który przywracał stan równowagi między oboma państwami. Wraz ze śmiercią Mehmeda Emina w roku 1518 (oraz o rok wcześniejszą śmiercią Abdullatifa) wygasła linia chanów kazańskich wywodzących się od Uług Mehmeda.

Od tej chwili Chanat Kazański stał się przedmiotem rywalizacji kandydatów popieranych przez chanów krymskich oraz przez Moskwę. W roku 1519 Moskwa osadziła w Kazaniu swojego kandydata, Chana Kasymowa Szejcha Alego (1519-1521, 1546, 1551-1552). W roku 1521 został on obalony przez miejscowych możnych, którzy poprosili Chana Krymskiego Mehmeda Gireja (1515-1523) o przysłanie na chana swojego brata Sahiba Gireja (1521-1524), który poprzez swoją matkę był przyrodnim bratem Mehmeda Emina i Abdullatifa. W tym samym roku Mehmed i Sahib przeprowadzili wspólny atak na Wielkie Księstwo Moskiewskie, rozbijając jego oddziały i uprowadzając tysiące jeńców, nie będąc jednak w stanie zdobyć jego stolicy. Po śmierci Mehmeda w roku 1523 Sahib zdecydował się starać o tron Krymu i opuścił Kazań, pozostawiając jako jego władcę swojego trzynastoletniego bratanka, Safę Gireja (1524-1532, 1534-1546, 1546-1549). Wasyl III (1505-1533) zakazał wówczas moskiewskim kupcom handlować w Kazaniu i założył konkurencyjny targ w Niżnym Nowogrodzie. Jednocześnie wraz z rozpoczęciem budowy twierdzy Wasilsursk w pobliżu zbiegu Wołgi i Sury w roku 1523 rozpoczęła się okupacja regionu Środkowej Wołgi przez Rosjan. W roku 1530 moskiewska armia pomaszerowała na Kazań i zaczęła ostrzeliwać jego mury, by w następnym roku we współdziałaniu z miejscowym stronnictwem promoskiewskim zmusić Safę Gireja do ucieczki do swojego ojczyma, bega Nogajów Mamaja. Chanem został wówczas brat Szejcha Alego, Dżan Ali (1532-1534). W roku 1534 zginął on w zamachu stanu przeprowadzonym przez zwolenników Safy Gireja, który tym samym powrócił do władzy. W roku 1546 siły moskiewskie na krótki czas z powrotem ustanowiły władzę Szejcha Alego, jednak natychmiast po ich wycofaniu się Safa Girej odzyskał swój tron. Następcą zmarłego w 1549 roku Safy Gireja został jego dwunastoletni syn Utemysz (1549-1551). W roku 1551 Moskwa zastąpiła go raz jeszcze Szejchem Alim, jednak ludność Kazania, nie akceptująca jego niepopularnych rządów oraz niezadowolona także z powodu zajęcia przez Iwana IV (1533-1584) zachodniego brzegu Wołgi i praktycznej utraty suwerenności wszczęła bunt i wyrżnęła moskiewski garnizon. Tytuł chana zaproponowano wywodzącemu się od chanów astrachańskich Jadyger Mehmedowi (1551-1552). Po krótkim oblężeniu Kazań został jednak zdobyty w wyniku moskiewskiego szturmu 2 października 1552 roku i tym razem został bezpośrednio włączony do posiadłości Moskwy.

Lista chanów kazańskich

Bibliografia

  • W. Barthold, A. Bennigsen: Kāzān. W: E. Van Donzel, B. Lewis, Ch. Pellat: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume IV. Leiden: E.J. Brill, 1997, s. 849-850. ISBN 90-04-05745-5.
  • Michael Khodarkovsky: Na Granicach Rosji. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2009. ISBN 978-83-06-03165-2.
  • Janet Martin: The emergence of Moscow (1359-1462). W: Perrie Maureen: The Cambridge History of Russia. Volume I. From Early Rus to 1689. Cambridge: Cambridge University Press, 2006. ISBN 0-521-81227-5.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chanat_Kazański&oldid=42925878”