Stalinizm

Stalinizm – ukształtowany w latach 30. XX wieku w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich pod dyktatorskimi rządami Józefa Stalina system poglądów ideologicznych i sposób kierowania partią i państwem komunistycznym oraz jego gospodarką. Sprowadzał się do rządów jednej partii za pomocą przymusu (terroru) i propagandy oraz centralnie sterowanej gospodarki planowej.

Przyjął formę totalitarnego ustroju społeczno-gospodarczego i politycznego – woluntarystycznej autarkii gospodarczej, połączonej z represywnym systemem pracy przymusowej, kampanijnymi formami mobilizacji mas. Stalinizm odznaczał się stałym rozszerzaniem kręgów prawdziwych i urojonych fizycznie eliminowanych wrogów ludu, brakiem konstytucyjnego pojęcia praw człowieka, powtarzalnością czystek kadrowych wśród przywódców partyjnych i państwowych. Reprezentował skrajny centralizm biurokratyczny. W stalinizmie istniał nakazowy system kierowania gospodarką.

Po II wojnie światowej narzucony innym państwom i partiom komunistycznym. Z pewnymi przeobrażeniami przetrwał w ZSRR do 1990 roku.

Podstawowymi cechami stalinizmu były:

• nieograniczona władza Stalina prowadząca w późniejszym okresie do tzw. kultu jednostki.
• kontrola wszelkich dziedzin życia przez nomenklaturę partyjną.
• aparat terroru ukierunkowany na zwalczanie realnych i domniemanych przeciwników władzy sowieckiej oraz zastraszenie społeczeństwa.
• zakrojona na szeroką skalę militaryzacja kraju.
• ekonomia oparta na ścisłym, centralnym planowaniu inwestycji i centralnej dystrybucji dóbr.
• kolektywizacja rolnictwa i położenie nacisku na przemysł ciężki i produkcję zbrojeniową.
• wspieranie ruchów komunistycznych w innych krajach.
• polityka imperialna zmierzająca do podporządkowywania innych państw władzy ZSRR.

Zazwyczaj przyjmuje się, że pełna wersja stalinizmu trwała od roku 1929 (pozbycie się z kierownictwa WKP(b) głównych oponentów Stalina) do roku 1953 (śmierć Stalina). Po 1953 system ten zaczął powoli ewoluować do socjalizmu nomenklaturowego, w którym pod koniec istnienia ZSRR władzę sprawowała kilkusettysięczna grupa najważniejszych działaczy partii i podporządkowane tej grupie aparat biurokratyczny i aparat przymusu i kontroli. Stalinizm do roku 1945 funkcjonował wyłącznie w Związku Radzieckim. Po II wojnie światowej został jednak eksportowany do państw, które w wyniku tej wojny dostały się pod kontrolę ZSRR. W Chinach, przekształcił się szybko w maoizm.

W teorii politycznej trockizmu ZSRR w okresie stalinizmu i później określany jest mianem „zdegenerowanego państwa robotniczego”; według Lwa Trockiego mimo nacjonalizacji środków produkcji nie istniała tam demokratyczna kontrola polityczna, lecz rządy pasożytniczej kasty biurokratycznej.

Gospodarka

Po pokonaniu przez partyjną prawicę Lewicowej Opozycji i umocnienia władzy Stalina zarzucono politykę NEP-u i rozpoczęto politykę całkowitego planowania gospodarczego i kolektywizacji rolnictwa. Polityka ta poskutkowała zwiększeniem kapitału towarowego i zdolności przemysłu ciężkiego w 1930 roku.

Sukcesem dyktatora okazało się zbudowanie jeszcze przed II wojną światową mocarstwa wojskowo-przemysłowego. Zgodnie z założeniami komunizmu gospodarka była planowana, a plany pięcioletnie opracowywał Gospłan – Państwowy Komitet Planowania. Gospodarka została w prawie całości znacjonalizowana. Kierunek polityki nie był wytyczany przez zapotrzebowanie społeczne, lecz przez potrzeby Armii Czerwonej. Rozwój gospodarczy i uprzemysłowienie realizowano kosztem konsumpcji indywidualnej i ograniczenia spożycia. Przyśpieszona rozbudowa przemysłu powiązana była z przygotowaniami do wojny (w ZSRR występował lęk przed otaczającymi kraj państwami kapitalistycznymi).

Aby zwiększyć wydajność, rozpowszechniono „socjalistyczne współzawodnictwo pracy”, co w praktyce wymuszało na pracownikach stałe przekraczanie norm.

Od 1928 roku do 1942 roku średni wzrost gospodarczy wyniósł 20% rocznie. Wzrosła produkcja surowców przemysłu ciężkiego w 1928 roku poziom ich produkcji osiągnął 111% w porównaniu do 1913 roku, w 1933 roku wyniósł już 281% a w 1938 już 658%. Największy przyrost ilościowy zaobserwował przemysł stalowy i węgla kamiennego, energii i artykułów chemicznych. Niemniej jednak oficjalne statystyki były fałszowane.

Na początku lat. 40 gospodarka ZSRR stała się stosunkowo samowystarczalna, co trwało aż do czasu utworzenia RWPG.

W wyniku stalinowskich reform ZSRR przekształcono z kraju agrarnego w potęgę przemysłową. Po II wojny światowej kraj stał się nowym supermocarstwem. Zdaniem Stevena Rosefielda w okresie stalinizmu poziom życia obywateli kraju zmniejszył się ze względu na despotyzm Stalina.

Bilans stalinizmu

• Terror, którego ofiary w latach 1929–1953 szacuje się na kilkadziesiąt milionów osób (według rosyjskiego historyka Roja Miedwiediewa 40 milionów ofiar) w ZSRR i krajach satelickich.
• Zniszczenie dziedzictwa kulturowego kilkunastu narodów w wyniku masowych przesiedleń i rusyfikacji.
• Śmierć ok. 10 mln żołnierzy radzieckich podczas II wojny światowej. Tak duże straty były spowodowane w dużej części niekompetencją kadry dowódczej, co było związane z wielkimi czystkami w Armii Czerwonej przed wojną oraz rozkazami Stalina („ani kroku w tył”, Rozkaz rr 270 itp.).
• Całkowite zablokowanie wymiany wolnej myśli i związana z tym atrofia kultury i twórczych badań naukowych.
• Zniszczenie środowiska naturalnego na ogromnych obszarach spowodowane przez gwałtowny rozwój przemysłu i armii ZSRR.

Zbrodnie stalinowskie

• Kuropaty
• Wielki terror
• Wielki Głód na Ukrainie
• Gułag
• Zbrodnia katyńska
• Operacja polska NKWD
• Represje ZSRR wobec Polaków i obywateli polskich 1939-1946

Zobacz też

• NKWD
• partia komunistyczna
• Proces pokazowy
• angielski socjalizm
• polskie ofiary represji stalinowskich

Bibliografia

• Czarna księga komunizmu
• "Doktryna i polityka wewnętrzna Józefa Wissarionowicza Stalina (1924 - 1953)" (pol.) - rozprawa magisterska w formacie PDF