Sąd konstytucyjny: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz” za pomocą gadżetu CzyWiesz
dr meryt
Linia 1: Linia 1:
{{Czy wiesz do artykułu|2}}
{{Czy wiesz do artykułu|2}}
'''Sąd konstytucyjny''' – specjalny [[organ państwowy|organ]] [[sąd|sądowy]] powołany do [[sądowa kontrola konstytucyjności prawa|kontroli konstytucyjności prawa]] oraz wykonywania innych obowiązków powierzonych przez [[konstytucja|konstytucję]].
'''Sąd konstytucyjny''' – specjalny [[organ państwowy|konstytucyjny organ]] [[sąd|sądowy]] powołany do [[sądowa kontrola konstytucyjności prawa|kontroli konstytucyjności prawa]] oraz wykonywania innych obowiązków powierzonych przez [[konstytucja|konstytucję]].


== Kompetencje ==
== Kompetencje ==

Wersja z 19:06, 31 gru 2015

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Sąd konstytucyjny – specjalny konstytucyjny organ sądowy powołany do kontroli konstytucyjności prawa oraz wykonywania innych obowiązków powierzonych przez konstytucję.

Kompetencje

Instytucja sądowej kontroli konstytucyjności prawa występuje w dwóch zasadniczych odmianach: amerykańskiej i europejskiej. W systemie amerykańskim (starszym, występującym w wielu krajach systemu common law) kontrola konstytucyjności sprawowana jest przez sądy powszechne. W modelu europejskim, kontrola powierzona zostaje wyodrębnionemu sądowi konstytucyjnemu. Są to sądy specjalne, uznawane za jeden z centralnych organów państwa. Podstawową ich kompetencją jest badanie zgodności z normami konstytucyjnymi norm prawnych niższego rzędu - norm ustawowych i podustawowych (np. rozporządzeń)[1][2]. Wiele krajów (szczególnie Ameryki Łacińskiej przyjęło model mieszany kontroli konstytucyjności prawa. W modelu tym kontrolę sprawuje odrębna izba Sądu Najwyższego[3].

Obok kontroli konstytucyjności prawa sądy konstytucyjne mają często inne kompetencje: rozwiązywanie sporów kompetencyjnych pomiędzy najwyższymi organami państwa, kontrolę prawidłowości wyborów i referendów, kontrolę konstytucyjności partii politycznych (z możliwością ich delegalizacji), czy prowadzenie postępowań karnych w sprawach przestępstw popełnionych przez wysokich funkcjonariuszy państwowych[4].

Modele sądu konstytucyjnego

Wyróżnia się dwie zasadnicze formy działania sądów konstytucyjnych: francuską oraz niemiecką, przy czym w niektórych krajach (np. we Włoszech) istnieje model pośredni[4]. Kryterium wyróżniającym jest to, kto jest uprawniony do wniesienia sprawy przed sąd konstytucyjny. W odmianie francuskiej[a]. jedynie pewne organy (ombudsman, prezydent), czy grupy polityczne (najczęściej określona grupa parlamentarzystów), mają kompetencje do zgłaszania wniosku o taką kontrolę. Kontrola jest abstrakcyjna, tzn. opiera się na samej wątpliwości danego organu, czy dany akt prawny jest zgodny z konstytucją[4]. Obywatele nie mają bezpośredniego dostępu do sądu konstytucyjnego.

W wersji niemieckiej kontrola konstytucyjności jest konkretna. Obywatele, którzy czują, że ich podstawowe prawa i wolności zostały naruszone i którzy wyczerpali drogę sądową przed sądami powszechnymi, mogą wystąpić ze skargą konstytucyjną do sądu konstytucyjnego, który zbada konstytucyjność aktu prawnego na podstawie którego sąd podjął decyzję. Warunki skargi konstytucyjnej są wyraźnie sprecyzowane i składana jest ona najczęściej za pośrednictwem sądu powszechnego lub najwyższego. Sądy powszechne mogą też występować do sądu konstytucyjnego w formie pytania prejudycjalnego[4].

Poszczególne kraje różnią się też tym, jakie są konsekwencje orzeczenia o niekonstytucyjności. Przy kontroli konkretnej, najczęściej stwierdzenie niekonstytucyjności obowiązuje jedynie w danej sprawie. Przy kontroli abstrakcyjnej niekonstytucyjna norma prawna usuwana jest z systemu prawnego. W większości krajów orzeczenie sądu konstytucyjnego jest ostateczne, choć w niektórych możliwej jest przegłosowanie orzeczenia przez parlament. Jedyną drogą na wprowadzenie danych norm do systemu prawnego jest wtedy zmiana konstytucji. W Niemczech Trybunał Konstytucyjny może w niektórych przypadkach stwierdzić niekonstytucyjność niektórych poprawek do konstytucji. W niektórych krajach (Kanada) parlament może w głosowaniu zwykłym uchylić orzeczenie sądu konstytucyjnego[2].

Sądy konstytucyjne na świecie

Sądy konstytucyjne powstały w Europie i obecnie są powszechne w krajach Unii Europejskiej. Również większość krajów byłego bloku wschodniego utworzyła takie sądy podczas transformacji ustrojowej[3].

Istniejące sądy konstytucyjne w oparciu o zestawienie Roberta L. Maddexa (2008), dane uaktualnione do stanu z 2015[5].
Afryka Ameryki Azja Europa
Afryka Południowa, Algieria, Egipt, Etiopia, Jordania, Kamerun, Maroko, Sudan, Tunezja, Uganda Boliwia, Chile, Ekwador, Gwatemala, Kolumbia, Peru Bangladesz, Indonezja, Kambodża, Kazachstan, Korea Południowa, Mongolia, Sri Lanka, Syria, Tajwan, Tadżykistan, Tajlandia, Turcja, Uzbekistan Albania, Andora, Armenia, Austria, Azerbejdżan, Białoruś, Belgia, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Czarnogóra, Czechy, Francja, Gruzja, Hiszpania, Litwa, Łotwa, Macedonia, Mołdawia, Niemcy, Polska, Portugalia, Rosja, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Ukraina, Węgry, Włochy

W 1952 wraz z powstaniem Wspólnot Europejskich utworzono jako jeden z głównych ich organów Trybunał Sprawiedliwości, który stał się sądem konstytucyjnym dla krajów członkowskich[2]. W kompetencji Trybunału leży abstrakcyjna kontrola zgodności praw krajów członkowskich z prawem wspólnotowym. Innym sądem ponadnarodowym w dziedzinie konstytucyjnej jest Europejski Trybunał Praw Człowieka powołany w 1959 i rozpatrujący skargi obywateli 47 krajów członkowskich Rady Europy. Trybunał orzeka w oparciu o Europejską konwencję praw człowieka[6]. Na jego wzór w 1979 utworzono Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka z siedzibą w San José, orzekający na podstawie Amerykańskiej konwencji praw człowieka[6].

Funkcje

Sądy konstytucyjne kontrolując konstytucyjność prawa wypełniają szereg funkcji ustrojowych:

  1. są formą nakładania konstytucyjnych ograniczeń na działalność władz ustawodawczej i wykonawczej[2],
  2. powstrzymują większość parlamentarną przed uzurpacją władzy[2],
  3. chronią mniejszości przed tyranią większości[2][7],
  4. pozwalają na rzeczywistą realizację zasad i wartości konstytucyjnych, w tym w szczególności praw obywatelskich, w szczególności w sytuacjach, gdy są one naruszane przez władze lub przez większość społeczeństwa[7],
  5. pozwalają rozwiązać niektóre palące problemy i konflikty, które nie dają się rozwiązać drogą parlamentarną z powodu zbytniej polaryzacji politycznej[2],
  6. dzięki instytucji skargi konstytucyjnej, wyposażają obywateli w uprawnienia wpływania na kształt ustroju, przez co jest instrumentem pogłębiania demokratyzacji ustroju i zwiększenia jego legitymizacji[7].

Dodatkowo, w porównaniu ze zdecentralizowanym systemem amerykańskim, funkcjonowanie sądu konstytucyjnego:

  1. wspiera jednolitość orzecznictwa i pewność prawa[8],
  2. zapewnia istnienie grona eksperckiego służącego radą i opinią w kwestiach konstytucyjnych[9],
  3. zapewnia większą legitymizację demokratyczną systemu, jako że sądy konstytucyjne są najczęściej obsadzane przez ciała przedstawicielskie, w przeciwieństwie do sądownictwa powszechnego[10].
  1. ↑ Po reformie z 2008 r. również we Francji przyjęto odmianę pośrednią.
Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „CITEREFFerreres Comella2011267”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.
BŁĄD PRZYPISÓW
  1. ↑ Ferreres Comella 2011 ↓.
  2. ↑ a b c d e f g Graber 2002 ↓.
  3. ↑ a b Ferreres Comella 2011 ↓, s. 265.
  4. ↑ a b c d Ferreres Comella 2011 ↓, s. 267.
  5. ↑ Maddex 2008 ↓, s. XVII-XXIV.
  6. ↑ a b Ferreres Comella 2011 ↓, s. 275.
  7. ↑ a b c Pildes 2011 ↓, s. 254.
  8. ↑ Ferreres Comella 2011 ↓, s. 268-269.
  9. ↑ Ferreres Comella 2011 ↓, s. 269-270.
  10. ↑ Ferreres Comella 2011 ↓, s. 270-271.

Bibliografia

  • Víctor Ferreres Comella, The Rise of Specialized Constitutional Courts, [w:] Tom Ginsburg, Rosalind Dixon (red.), Comparative Constitutional Law, Cheltenham, UK - Northampton, MA, USA: Edward Elgar, 2011, s. 265-277, ISBN 978-1-84844-539-0.
  • Mark A. Graber, Constitutional Review, [w:] Herbert M. Kritzer (red.), Legal Systems of the World: A Political, Social, and Cultural Encyclopedia, Santa Barbara, CA: ABC Clio, 2002, s. 350-353, ISBN 1-57607-758-6.
  • Robert L. Maddex, Constitutions of the World, Washington, D.C.: CQ Press, 2008, ISBN 978-0-87289-556-0.
  • Richard H. Pildes, Political Parties and Cosntitutionalism, [w:] Tom Ginsburg, Rosalind Dixon (red.), Comparative Constitutional Law, Cheltenham, UK - Northampton, MA, USA: Edward Elgar, 2011, s. 254-264, ISBN 978-1-84844-539-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sąd_konstytucyjny&oldid=44472755”