Śląsk (prowincja): Różnice pomiędzy wersjami

Prowincja Śląsk
Provinz Schlesien
	1742/1815-1918; 1938-1941
Flaga	Godło
Stolica	Wrocław
Powierzchnia ; • całkowita	; 40.319 km²
Liczba ludności (1939); • całkowita ; • gęstość zaludnienia	; 4.868.764; 120,75 osób/km²
podział śląska miedzy Prusy i monarchię habsburską	1742
Data likwidacji	1941

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 17:46, 29 kwi 2016

Prowincja Śląsk (niem. Provinz Schlesien) – Śląsk znalazł się w rękach pruskich w wyniku wojen śląskich już w 1742 roku (ostatecznie w 1763). Śląska pruska prowincja powstała po kongresie wiedeńskiej i istniała w latach 1815-1919 i 1938-1941. Jej stolicą był Wrocław (niem. Breslau). Po przegraniu przez Niemcy II wojny światowej niemal całe terytorium, na którym leżała prowincja, należy do Polski, natomiast już od 1920 niewielki fragment prowincji znalazł się w granicach Czechosłowacji (kraik hulczyński).

Prowincja śląska powstała w wyniku reformy administracyjnej państwa pruskiego, przeprowadzonej w obliczu zmian terytorialnych po wojnach napoleońskich i kongresie wiedeńskim. Po przejęciu przez Prusy północnej części Królestwa Saksonii część zajętych ziem obejmujących Łużyce Górne przyłączono do śląskiej jednostki administracyjnej, która objęła wówczas Lubań (niem. Lauban), Zgorzelec (niem. Görlitz), Rózbork (niem. Rothenburg), aż po Hoyerswerda. Poza jej granicami znalazły się jednak leżące już wcześniej w granicach Prus północne ziemie śląskie Krosno (dawne księstwo krośnieńskie), Sulechów i Świebodzin.

W niemieckiej tradycji granice prowincji śląskiej utrwaliły się jako tradycyjne granice Śląska, podczas gdy w polskiej – opartej o pierwotne granice diecezji wrocławskiej – jego zachodni kraniec wyznacza Kwisa, a ziemie przyłączone w 1815 postrzega się jako część historycznych Łużyc^[2]. Różnice te przyczyniają się do różnych sporów.

Historia

Po wojnach śląskich teren Śląska został podzielony (ostatecznie w 1763) pomiędzy Prusy i Austrię (formalnie Królestwo Czech). Do państwa Hohenzollernów włączono większą część Śląska, który został nazwany Śląskiem Pruskim. Przy Habsburgach pozostały jedynie południowe fragmenty księstwa nyskiego, karniowskiego oraz opawskiego, a także niemal całe Księstwo Cieszyńskie. Habsburgowie stracili również nalezącą do historycznych Czech ziemię kłodzką, włączoną administracyjnie do pruskiego Śląska.

Prusy zdobyty teren nazwały Prowincją Śląską i w 1741 podzieliły na 2 departamenty kameralne ze stolicami we Wrocławiu (Śląsk Górny i tzw. Średni, 32 powiaty) i Głogowie (Śląsk Dolny, 16 powiatów). Granice dawnych księstw i powiatów pozostały w większości przypadków bez zmian, chociaż niektóre mniejsze jednostki wcielano do większych. Z trzech małych powiatów Nowogród, Przewóz i Żagań utworzono jeden duży w Żaganiu, z powiatów Prudnik, Biała i Głogówek jeden w Prudniku (choć początkowo stolica znajdowała się w Głogówku). Z powiatów Toszek i Gliwice powstał "podwójny" Toszek-Gliwice. Z dawnych wolnych państw stanowych swą rangę utrzymały tylko Bytom, Milicz i Pszczyna, stając się stolicami nowo utworzonych powiatów.

Do pruskiego Śląska należały 4 enklawy – w Brandenburgii wokół Świebodzina oraz na Łużycach – wsie Kromlau, Jämlitz i Tzschernitz, wieś Lieskau oraz wieś Bloischdorf. Liczne enklawy występowały wewnątrz Śląska – w granicach powiatów znajdowały się ziemie z innych, niekoniecznie sąsiednich powiatów.

W 1741 wolne państwo stanowe Żmigród zostało podniesione do rangi księstwa. W 1793, po II rozbiorze Polski, do Prowincji Śląskiej włączono ziemię wschowską, przez 450 lat położoną w granicach Polski. Dwa lata później z części zachodniej Małopolski powstały dwa kolejne powiaty – pilicki i siewierski, które przyłączono jako Nowy Śląsk. Nabytki te odpadły już w 1807, najpierw na rzecz Księstwa Warszawskiego, a później Królestwa Polskiego (tzw. Kongresowego). W 1809 Francuzi przenieśli siedzibę departamentu kameralnego z Głogowa do Legnicy z uwagi na jej bardziej centralne położenie.

Największe zmiany przyniósł rok 1815. Na Kongresie Wiedeńskim ustalono, że północne rejony Królestwa Saksonii zaanektują Prusy. Tereny te, historycznie należące do Górnych Łużyc, włączono do nowo utworzonej prowincji Śląsk (Provinz Schlesien). Były to trzy powiaty – Zgorzelec, Lubań i Rózbork (Rothenburg). W 1825 po raz kolejny przesunięto administracyjną granicę Śląska na zachód – o około 50 kilometrów. Był to wąski i długi pas łużyckiego powiatu Hoyerswerda, otoczony z trzech stron Saksonią. Takie rozszerzenie terytorium prowincji było decyzją sztuczną – nowe obszary nie miały przedtem ze Śląskiem nic wspólnego^[3].

Enklawę Świebodzina włączono do Brandenburgii (w 1815), podobnie jak wspomniane 3 mniejsze enklawy. Chcąc wyrównać północną granicę prowincji przesunięto ją bliżej Odry, włączając do niej fragmenty Brandenburgii – Czerwieńsk (Rothenburg) i Nietków (Polnisch Nettkow). Przydzielono je do powiatu zielonogórskiego, podobnie jak kolejny nabytek – wieś Drzonów.

W miejsce dawnych departamentów wprowadzono rejencje (Regierungsbezirk), które dzieliły się na powiaty. Na początku utworzono 4 rejencje: legnicką (13 powiatów), wrocławską (14), dzierżoniowską (11) i opolską (14). Dzierżoniowską w 1820 zlikwidowano i podzielono między rejencję wrocławską i legnicką. Do rejencji opolskiej włączono tereny dawnego księstwa nyskiego oraz niektóre inne ziemie, należące historycznie do Dolnego Śląska (Kluczbork, Byczyna). Hrabstwo kłodzkie, posiadające do tej pory dużą samodzielność administracyjną, włączono do rejencji wrocławskiej. Tak ukształtowane rejencje pozostały w niemal niezmienionych granicach aż do 1945.

Wraz z reformą administracyjną zlikwidowano większość enklaw. W 1818 ze wschodniej części powiatu Racibórz, ziemi wodzisławskiej, żorskiej oraz południowych fragmentów powiatu gliwickiego utworzono powiat Rybnik. Z większych powiatów wykrojono mniejsze, samodzielne – np. Kamienna Góra, Świerzawa, Wałbrzych. Powstało też kilka całkowicie nowych – Lubań, Ziębice, Złotoryja-Chojnów. W 1820 powiat Kluczbork przeniesiono z rejencji wrocławskiej do opolskiej. Po reformach w rejencji wrocławskiej były 22 powiaty, w legnickiej 19, a w opolskiej 16. Powierzchnie były podobne – 13600, 13500 oraz 13200 kilometrów kwadratowych. Równolegle oprócz oficjalnych nazw stosowano też nazwy zwyczajowe – Śląsk Dolny na rejencję legnicką, Śląsk Średni lub Środkowy na wrocławską (Mittelschlesien) i Śląsk Górny na opolską^[4].

W późniejszych dekadach doszło już tylko do niewielkich zmian wewnętrznych. W 1855 powstał powiat Nowa Ruda, w 1873 powiaty Katowice, Tarnowskie Góry i Zabrze. Na przełomie XIX i XX wieku miastami wydzielonymi (powiatami grodzkimi) były: Wrocław, Legnica, Opole, Zgorzelec, Bytom, Królewska Huta, Katowice i Świdnica. Największym powiatem był opolski (1424 km kwadratowe), najmniejszym Królewska Huta (6 kilometrów kwadratowych).

Podział administracyjny

Przez większość czasu prowincja Śląsk podzielona była na rejencje: legnicką, wrocławską, opolską. W początkowych latach (1815-1820) istniała także zachodnia rejencja z ośrodkiem w Reichenbach. W 1816 do rejencji dzierżoniowskiej (później wrocławskiej) włączono hrabstwo kłodzkie^[5]. Podział ten istniał w praktycznie niezmienionej formie aż do końca I wojny światowej^[6]. W 1919 została rozdzielona na dwie prowincje: Dolny i Górny Śląsk. W 1938 obie prowincje ponownie połączono, ale w 1941 znowu dokonano podziału. W czasie II wojny światowej utworzono dodatkowo rejencję katowicką, a rejencja opolska objęła anektowane tereny powiatów Blachownia i Zawiercie z województwa kieleckiego II Rzeczypospolitej.

Podział administracyjny w roku 1910

Rejencja wrocławska

(niem. Regierungsbezirk Breslau)

Powiaty miejskie

Powiaty ziemskie

Rejencja legnicka

(niem. Regierungsbezirk Liegnitz)

Powiaty miejskie

Powiaty ziemskie

Rejencja opolska

(niem. Regierungsbezirk Oppeln)

Powiaty miejskie

Powiaty ziemskie

Nadprezydenci prowincji

1816-1820: Friedrich Theodor von Merckel
1824-1825: Moritz Haubold von Schönberg
1825: Ludwig Friedrich Viktor Hans von Bülow
1825-1845: Friedrich Theodor von Merckel
1845-1848: Wilhelm Felix Heinrich Magnus von Wedell
1848: Hans Ludwig David York von Wartenburg
1848: Julius Hermann Pinder
1848-1868: Johann von Schleinitz
1869-1872: Eberhard zu Stolberg-Wernigerode
1873-1874: Ferdinand von Nordenflycht

1874-1877: Adolf von Arnim-Boitzenburg
1877-1879: Robert von Puttkamer
1879-1894: Otto Theodor von Seydewitz
1894-1903: Hermann von Hatzfeldt-Trachenberg
1903-1909: Robert von Zedlitz-Trützschler
1910: Johann von Dallwitz
1910-1919: Hans Lauchlan von Guenther
1919: Felix Philipp
1919–1938: podział na Dolny Śląsk (prowincja) oraz Górny Śląsk (prowincja)
1938–1941: Josef Wagner

Ludność

	1817^[7]	1849^[7]	1939^[8]
Regierungsbezirk Breslau	510 617	1 174 679	1 970 856
Regierungsbezirk Liegnitz	499 788	921 002	1 316 588
Regierungsbezirk Reichenbach	465 575	–	–
Regierungsbezirk Oppeln	516 618	965 912	1 350 202
Regierungsbezirk Kattowitz	–	–	2 824 415
Razem	1 992 598	3 061 593	7 462 061

W grudniu 1939 roku ludność prowincji Śląsk wynosiła 7 462 061, co przy powierzchni 47 597 km² daje 156,8 mieszkańca na km²^[8].

Narodowość
Narodowość i język ludności rejencji katowickiej w 1940 roku^[9]
niemiecka	polska	śląska	żydowska	inne	czeska
1 089 600	931 121	157 057	88 746	3939	46 877
47,02%	40,18%	6,78%	3,83%	0,17%	2,02%
Język
niemiecki	polski	śląski	żydowski	inne	czeski
897 812	1 007 014	288 445	83 624	4128	30 312
38,74%	43,45%	12,45%	3,61%	0,18%	1,57%

Miasta

Największe miasta prowincji na przełomie XIX i XX wieku:

	miasto	pop. 1900	pop. 1910	rejencja	2014
1.	Wrocław	422,709	512,105^[10]	wrocławska
2.	Görlitz/Zgorzelec	80,931	85,806^[11]	legnicka	/
3.	Królewska Huta	57,919	72,641^[12]	opolska
4.	Bytom	51,404	67,718^[13]	opolska
5.	Gliwice	52,362	66,981^[14]	opolska
6.	Legnica	54,882	66,620^[15]	legnicka
7.	Katowice	31,738	43,173^[16]	opolska
8.	Racibórz	25,250	38,424^[17]	opolska
9.	Opole	30,112	33,907^[18]	opolska
10.	Świdnica	28,439	31,329^[19]	wrocławska

Zobacz też

↑ Preußische Provinz Schlesien. [dostęp 2015-04-18]. (niem.).
↑ W tym przypadku rozszerzenie terytorium Śląska było sztuczne, gdyż zostały do niego włączone obszary czysto łużyckie, które ze Śląskiem nie miały historycznie nic wspólnego. Było to czysto administracyjne rozszerzenie zakresu terytorialngo pojęcia Śląsk – cytat za: R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, Granice Śląska, Wrocław 1998, ISBN 83-911532-0-7, s. 30.
↑ R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, Granice Śląska, Wrocław 1998, ISBN 83-911532-0-7, s. 30, "włączono obszary czysto łużyckie".
↑ A. Scheer, Zmiany granic Śląska na przestrzeni wieków, Świdnica 2002, s. 36.
↑ Marek Czapliński: Historia Śląska. Wrocław: 2002, s. 254. ISBN 83-229-2213-2.
↑ Jedyną dodatkową zmianą było przeniesienie okręgów Neisse i Grottkau do rejencji opolskiej.
↑ ^a ^b Stefi Jersch-Wenzel, Die Juden als Bestandteil der oberschlesischen Bevölkreung in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts, tabela 1, s. 194
↑ ^a ^b Helmut Neubach, Die Verwaltung Schlesiens zwischen 1848 und 1945, s. 936.
↑ M. Błaszczak-Wacławik , W. Błasiak, T. Nawrocki Górny Śląsk szczególny przypadek kulturowy, Warszawa 1990, s. 63.
↑ [1]
↑ [2]
↑ [3]
↑ [4]
↑ [5]
↑ [6]
↑ [7]
↑ [8]
↑ [9]
↑ [10]

Linki zewnętrzne

Provinz Schlesien (niem.)

[verwaltungsgeschichte-1] Preußische Provinz Schlesien. [dostęp 2015-04-18]. (niem.).

[2] W tym przypadku rozszerzenie terytorium Śląska było sztuczne, gdyż zostały do niego włączone obszary czysto łużyckie, które ze Śląskiem nie miały historycznie nic wspólnego. Było to czysto administracyjne rozszerzenie zakresu terytorialngo pojęcia Śląsk – cytat za: R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, Granice Śląska, Wrocław 1998, ISBN 83-911532-0-7, s. 30.

[3] R. Pysiewicz-Jędrusik, A. Pustelnik, B. Konopska, Granice Śląska, Wrocław 1998, ISBN 83-911532-0-7, s. 30, "włączono obszary czysto łużyckie".

[4] A. Scheer, Zmiany granic Śląska na przestrzeni wieków, Świdnica 2002, s. 36.

[5] Marek Czapliński: Historia Śląska. Wrocław: 2002, s. 254. ISBN 83-229-2213-2.

[6] Jedyną dodatkową zmianą było przeniesienie okręgów Neisse i Grottkau do rejencji opolskiej.

[Stefi_Jersch-Wenzel-7] Stefi Jersch-Wenzel, Die Juden als Bestandteil der oberschlesischen Bevölkreung in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts, tabela 1, s. 194

[Die_Verwaltung_Schlesiens-8] Helmut Neubach, Die Verwaltung Schlesiens zwischen 1848 und 1945, s. 936.

[9] M. Błaszczak-Wacławik , W. Błasiak, T. Nawrocki Górny Śląsk szczególny przypadek kulturowy, Warszawa 1990, s. 63.

[10] [1]

[11] [2]

[12] [3]

[13] [4]

[14] [5]

[15] [6]

[16] [7]

[17] [8]

[18] [9]

[19] [10]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

@@ Linia 81: / Linia 81: @@
  |uwagi                  =
 }}
-'''Prowincja Śląsk''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Provinz Schlesien'') – Śląsk znalazł się w rękach pruskich w wyniku [[wojny śląskie|wojen śląskich] już w 1742 roku (ostatecznie w 1763). Śląska  [[prowincje pruskie|pruska prowincja]] powstała po kongresie wiedeńskiej i istniała w latach [[1815]]-[[1919]] i [[1938]]-[[1941]]. Jej stolicą był [[Wrocław]] (niem. ''Breslau''). Po przegraniu przez [[Niemcy]] [[II wojna światowa|II wojny światowej]] niemal całe terytorium, na którym leżała prowincja, należy do [[Polska|Polski]], natomiast już od [[1920]] niewielki fragment prowincji znalazł się w granicach [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] ([[kraik hulczyński]]).
+'''Prowincja Śląsk''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Provinz Schlesien'') – Śląsk znalazł się w rękach pruskich w wyniku [[wojny śląskie|wojen śląskich]] już w 1742 roku (ostatecznie w 1763). Śląska [[prowincje pruskie|pruska prowincja]] powstała po kongresie wiedeńskiej i istniała w latach [[1815]]-[[1919]] i [[1938]]-[[1941]]. Jej stolicą był [[Wrocław]] (niem. ''Breslau''). Po przegraniu przez [[Niemcy]] [[II wojna światowa|II wojny światowej]] niemal całe terytorium, na którym leżała prowincja, należy do [[Polska|Polski]], natomiast już od [[1920]] niewielki fragment prowincji znalazł się w granicach [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] ([[kraik hulczyński]]).
 Prowincja śląska powstała w wyniku reformy administracyjnej państwa pruskiego, przeprowadzonej w obliczu zmian terytorialnych po [[wojny napoleońskie|wojnach napoleońskich]] i [[kongres wiedeński|kongresie wiedeńskim]]. Po przejęciu przez Prusy północnej części [[Królestwo Saksonii|Królestwa Saksonii]] część zajętych ziem obejmujących [[Łużyce Górne]] przyłączono do śląskiej jednostki administracyjnej, która objęła wówczas [[Lubań (województwo dolnośląskie)|Lubań]] (niem. ''Lauban''), [[Zgorzelec]] (niem. ''Görlitz''), [[Rothenburg/O.L.|Rózbork]] (niem. ''Rothenburg''), aż po [[Hoyerswerda]]. Poza jej granicami znalazły się jednak leżące już wcześniej w granicach Prus północne ziemie śląskie [[Krosno Odrzańskie|Krosno]] (dawne księstwo krośnieńskie), [[Sulechów]] i [[Świebodzin]].

1815	Brandenburgia Wielkie Księstwo Nadrenii Jülich-Kleve-Berg Prusy Wschodnie Pomorze Wielkie Księstwo Poznańskie Saksonia Śląsk Westfalia Prusy Zachodnie
1822–1850	Nadrenia (1822) Prusy (1829) Poznańska (1846) Kraj Hohenzollernów (1850)
1867	Hannover Hesja-Nassau Szlezwik-Holsztyn
1919–1920	Prusy Wschodnie Brandenburgia Pomorze Dolny Śląsk (od 1919) Górny Śląsk (od 1919) Saksonia Szlezwik-Holsztyn Hanower Westfalia Nadrenia Hesja-Nassau
1922	Marchia Graniczna Poznańsko-Zachodniopruska