Związek Syndykalistów Polskich

Związek Syndykalistów Polskich (ZSP) – polska cywilno-wojskowa organizacja konspiracyjna o charakterze syndykalistycznym, działająca od kwietnia 1941 r. do 1945 r.

21 października 1939 r. powstał w Warszawie Związek „Wolność i Lud”, bazujący na członkach przedwojennych organizacji o charakterze lewicowo-patriotycznym i syndykalistycznym, jak: Związek Patriotyczny, Związek Związków Zawodowych, Polski Związek Zachodni, Światowy Związek Polaków z Zagranicy, Związek Polskiej Młodzieży Demokratycznej, Robotniczy Instytut Oświaty i Kultury imienia S. Żeromskiego oraz kilku mniejszych lewicowych i syndykalistycznych grup. Wśród założycieli byli m.in. prof. Kazimierz Zakrzewski, Jerzy Szurig, Stanisław Bukowiecki, Stefan Szwedowski, L. Bigosiński, Stefan Kapuściński. Organizacja składała się z pionu cywilnego z Komitetem Centralnym na czele oraz wojskowego. Na czele ZSP stał Komendant Główny, którym byli kolejno: S. Kapuściński, Roman Galicz i por. Jerzy Złotowski ps. „Poręba”. Główne założenia programowe zostały przedstawione w deklaracji „Kujmy broń”.

W grudniu 1939 r. utworzono własne oddziały bojowe pod nazwą Polskie Oddziały Syndykalistyczne „Wolność i Lud” (od 2 stycznia 1940 r. Oddziały Sabotażowo-Szturmowe), których komendantem został S. Kapuściński. Podlegały one bezpośrednio Komendantowi Głównemu. Ich zadaniem było prowadzenie bieżącej walki w formie głównie działań sabotażowo-dywersyjnych. Składały się one z głęboko zakonspirowanych „trójek” i „piątek” dywersyjnych. Ich członkom nie wolno było brać udziału w żadnych innych wojskowych i cywilnych komórkach ZSP i wykonywać innych prac organizacyjnych. Pion wojskowy ZSP współpracował blisko ze Związkiem Walki Zbrojnej, prowadząc także początkowo akcje małego sabotażu w ramach grupy „Wawer”. ZSP należał do organizacji, które w nomenklaturze ZWZ określano jako scalone II stopnia, czyli podporządkowane jedynie na szczeblu dowodzenia. Rozmowy w sprawie wojskowej współpracy prowadzili S. Szwedowski z ramienia KC ZSP i Franciszek Niepokólczycki, szef Związku Odwetu, jako przedstawiciel ZWZ. Współdziałanie to było określane było w 1941 r. przez KG ZWZ jako lojalne.

W kwietniu 1941 r. Związek „Wolność i Lud” został przemianowany na Związek Syndykalistów Polskich. Latem 1942 r. doszło do rozłamu w Oddziałach Sabotażowo-Szturmowych, kiedy paru oficerów silnie związanych z AK doprowadziło do przejścia prawie całej „dywersji” ZSP do AK. W rezultacie pion wojskowy trzeba było organizować niemal od początku. 12 października 1942 r. odbudowane Oddziały Sabotażowo-Szturmowe przekształcono w Oddziały Szturmowe „Zew”, nastawione już wyraźnie na walkę zbrojną i wkrótce podporządkowane KG AK. Na czele Komendy Oddziałów Szturmowych stali R. Galicz, a następnie por. J. Złotowski. Według koncepcji kierownictwa ZSP Oddziały Szturmowe miały wykonywać zadania o charakterze wywiadowczym, dywersyjnym i likwidacyjnym. Składały się one z brygad szturmowych, które z kolei dzieliły się na 3 „trójki”: wywiadowczą, dywersyjną i likwidacyjną.

ZSP prowadził także szeroką działalność wydawniczo-propagandową (pisma konspiracyjne: „Akcja”, a od 1941 r. „Sprawa”, „Czyn”, „Sprawa Chłopska” – przeznaczona dla wsi, „Myśl Młodych” – przeznaczone dla młodzieży, „Dekada”, codzienny biuletyn informacyjny „Iskra”).

W listopadzie 1942 r. ZSP współtworzył Patriotyczny Front Lewicy Polskiej. W 1943 r. powstał „Program ZSP”, którego główne tezy były następujące:

• powojenny ustrój polityczny Polski Ludowej będzie się opierał na związku samodzielnych, wolnych gmin,
• państwo będzie stanowiło federację korporacji gospodarczych, kulturalnych i terytorialnych, realizującą władzę społeczeństwa, a nie władzę nad społeczeństwem,
• administrację państwową zastąpią delegaci wybrani przez samorządy pracownicze,
• zniszczenie kapitalizmu doprowadzi do powstania wolnościowego socjalizmu, gwarantującego dobrobyt całemu społeczeństwu,
• zachowanie przedwojennych granic na wschodzie i stworzenie nowych opartych na Odrze i Bałtyku na zachodzie.
• idea stworzenia wspólnoty słowiańskiej w Europie Środkowej.

Podczas Powstania Warszawskiego na Starym Mieście walczyła 104 Kompania Syndykalistów pod dowództwem ppor. Kazimierza Puczyńskiego ps. „Wroński”, a w Śródmieściu – tzw. Brygada Syndykalistyczna pod dowództwem Edwarda Wołoncieja-Czemiera formalnie związana z Syndykalistycznym Porozumieniem Powstańczym, a nie ZSP.

W lutym 1944 r. ZSP współtworzyło Centralizację Stronnictw Demokratycznych, Socjalistycznych i Syndykalistycznych. Z inicjatywy ZSP zaczęły powstawać wówczas (głównie w Warszawie i na Kielecczyźnie) liczne komitety fabryczne, będące konspiracyjną namiastką związków zawodowych. We wrześniu 1944 r. ZSP uznał Krajową Radę Narodową i Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. W zamian komuniści podpisali wspólną deklarację (nie zrealizowaną), która miała oddawać po zakończeniu wojny zarządzanie przemysłem w ręce związków zawodowych, a z Krajowej Rady Związków Zawodowych uczynić najwyższy organ polityki gospodarczej w państwie. ZSP oficjalnie nigdy nie została rozwiązana, jednak po 1945 r. nie podjęła dalszej działalności. Niektóre z osób z dawnego ZSP po wyzwoleniu włączyły się w odbudowę ruchu spółdzielczego.

Linki zewnętrzne

• Syndykaliści warszawscy na stronie miastospoleczne.pl