Kałuszyn: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 18:47, 24 lip 2016

Szablon:POL miasto infobox

Kałuszyn – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie mińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kałuszyn.

Do 1954 siedziba wiejskiej gminy Chrościce. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa siedleckiego.

Położenie

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Kałuszyńskiej, w odległości 35 km na zachód od Siedlec i 50 km od Warszawy. Przez Kałuszyn przebiega droga krajowa nr 2.

Demografia

Piramida wieku mieszkańców Kałuszyna w 2014 roku^[1].

Historia

Kałuszyn dzięki staraniom możnego rodu Opackich, otrzymał w 1718 prawa miejskie, nadane przez króla Augusta II Mocnego. W czasie kampanii napoleońskiej miasto zostało zniszczone. Podczas powstania listopadowego, trzykrotnie doszło do walk w mieście.

I bitwa pod Kałuszynem odbyła się 17 lutego 1831 podczas powstania listopadowego w okolicach Kałuszyna dywizja generała Franciszka Żymirskiego, licząca 7 baonów, 8 szwadronów i 14 dział, toczyła opóźniające walki odwrotowe z przeważającymi siłami rosyjskimi tworzącymi przednią straż armii rosyjskiej Iwana Dybicza. 2 kwietnia tego roku stoczono II bitwę pod Kałuszynem. III bitwę miała miejsce 10 lipca 1831 podczas powstania listopadowego, kilka dni przed bojem spotkaniowym pod Mińskiem Mazowieckim przednia straż polskiego korpusu generała Wojciecha Chrzanowskiego stoczyła pod Kałuszynem bój z tylną strażą rosyjskiego korpusu Jewgienija Aleksandrowicza Gołowina. Siłami polskimi liczącymi 5 baonów, 13 szwadronów i 8 dział dowodził generał Bonifacy Jagmin. Wojska polskie odniosły zdecydowane zwycięstwo biorąc do niewoli 1200 żołnierzy rosyjskich.

Kałuszynianie brali też czynny udział w powstaniu styczniowym.

W czasie kampanii wrześniowej w 1939, I Dywizja Piechoty Legionów im. Józefa Piłsudskiego podczas bitwy pod Kałuszynem stoczyła bój z 44. Infanterie-Regiment przyporządkowanym do SS-Regiment „Deutschland”, który należał organizacyjnie do dywizji „Kempf”. Liczna ludność żydowska w 1941 została masowo wysiedlona do getta w Warszawie.

W 1991 Kałuszyn przystąpił do Stowarzyszenia Miast Pokoju.

Żydzi kałuszyńscy

Kałuszyn był ważnym obszarem osadnictwa żydowskiego. W XVII w. powstała samodzielna gmina żydowska, a pod koniec XVIII w. wzniesiono nową synagogę. W 1827 w mieście było 145 domów i 1826 mieszkańców^[2]. Żydzi stanowili 80% ogółu mieszkańców. Trudnili się oni głównie rzemiosłem, wielu pracowało przy produkcji tałesów – żydowskich szali religijnych. Miasto było prężnym ośrodkiem ruchu chasydzkiego.

Tuż przed I wojną światową (1913) w Kałuszynie żyło 8257 Żydów oraz oraz 1413 chrześcijan. Żydzi prowadzili w tym czasie 105 sklepów, a ich średnie miesięczne zarobki wynosiły 150 rubli^[3]. 50% Żydów było wówczas analfabetami. W okresie międzywojennym (1921) w Kałuszynie mieszkało 5033 Żydów, co stanowiło 82% ludności miasteczka.

W czasie niemieckiej okupacji większość kałuszyńskich Żydów została zamordowana. W 1941 rozstrzelano ok. 2000 Żydów, których pochowano następnie na miejscowym cmentarzu. Likwidacja getta nastąpiła we wrześniu 1942.

Zabytki

Istniejące

klasycystyczny ratusz i poczta z pierwszej połowy XIX w.,
neogotycki kościół pw. Wniebowzięcia NMP z końca XIX w., zbudowany według projektu Józefa Piusa Dziekońskiego,
dawne koszary królewskie zwane oberżą, które gościły Napoleona Bonaparte,
nowy cmentarz żydowski w Kałuszynie z XIX/XX w.

Nieistniejące

stary cmentarz żydowski w Kałuszynie

Przemysł

Miasto stanowi lokalny ośrodek handlowo-usługowy; drobny przemysł elektrotechniczny, chemiczny, skórzany, spożywczy (herbaciany) i drzewny.

Ludzie związani z Kałuszynem

Zobacz też

parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kałuszynie

↑ http://www.polskawliczbach.pl/Kaluszyn, w oparciu o dane GUS.
↑ Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .
↑ „Izraelita” nr 35, 28.08.1913, s. 2.

Linki zewnętrzne

Strona Urzędu Miasta Kałuszyn
Ochotnicza Straż Pożarna w Kałuszynie
Gmina Kałuszyn
o Kałuszynie na portalu wirtualny sztetl
Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .

[1] ttp://www.polskawliczbach.pl/Kaluszyn, w oparciu o dane GUS.

[2] Kałuszyn (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 728 .

[3] „Izraelita” nr 35, 28.08.1913, s. 2.

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 6: / Linia 6: @@
  |opis zdjęcia              = Kałuszyn – zdjęcie lotnicze znad wschodniej części miasta w kierunku zachodnim
  |herb                      = POL Kałuszyn COA.svg
  |flaga                     =
  |dewiza                    =
  |województwo               = mazowieckie
  |powiat                    = [[powiat miński|miński]]
  |gmina                     = [[Kałuszyn (gmina)|Kałuszyn]]
  |aglomeracja               = warszawska
  |data założenia            =
  |prawa miejskie            =
  |stanowisko zarządzającego =
  |zarządzający              = Marian Soszyński
- |powierzchnia              = 12,3<ref name="gus">{{cytuj pismo|tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015&nbsp;r|wydawca=[[Główny Urząd Statystyczny]]|miejsce = Warszawa|issn=1505-5507|data=2015-07-22|data dostępu=2015-10-13|url=http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/7/12/1/powierzchnia_i_ludnosc.pdf|strony=101}}</ref>
+ |powierzchnia              = 12,3<ref name="gus">{{cytuj pismo |tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015&nbsp;r. |url=http://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5468/7/12/1/powierzchnia_i_ludnosc.pdf |wydawca=[[Główny Urząd Statystyczny]] |miejsce = Warszawa |issn=1505-5507 |data=2015-07-22 |strony=101 |data dostępu=2015-10-13}}</ref>
  |wysokość                  =
  |rok                       = 31.12.2014
- |liczba ludności           = 2938<ref name="gus"/>
+ |liczba ludności           = 2938<ref name="gus" />
- |gęstość zaludnienia       = 239<ref name="gus"/>
+ |gęstość zaludnienia       = 239<ref name="gus" />
  |strefa numeracyjna        = 25
  |kod pocztowy              = 05-310
@@ Linia 27: / Linia 27: @@
  |współrzędne               = 52°12′30″N, 21°48′42″E
  |TERYT                     = 1142012094
  |SIMC                      =
  |slogan                    =
  |adres urzędu miasta       = ul.&nbsp;Pocztowa 1<br />05-310&nbsp;Kałuszyn
  |commons                   = Category:Kałuszyn
  |wikipodróże               =
  |wikinews                  =
  |wikicytaty                =
  |wikisłownik               = Kałuszyn
  |www                       = http://www.kaluszyn.pl
  |bip                       =
 }}
@@ Linia 52: / Linia 52: @@
 ImageSize = width:350 height:250
 PlotArea = left:70 right:40 top:20 bottom:20
 TimeAxis = orientation:vertical
 AlignBars = justify
 Colors =
   id:gray1 value:gray(0.8)
 DateFormat = yyyy
@@ Linia 60: / Linia 60: @@
 ScaleMajor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:gray1
 PlotData =
   bar:1995 color:gray1 width:1
    from:0 till:2834  width:15  text:2834  textcolor:red  fontsize:8px
   bar:2000 color:gray1 width:1
    from:0 till:2887  width:15  text:2887 textcolor:red  fontsize:8px
   bar:2004 color:gray1 width:1
    from:0 till:2877 width:15  text:2877 textcolor:red  fontsize:8px
   bar:2006 color:gray1 width:1
    from:0 till:2903  width:15  text:2903 textcolor:red  fontsize:8px
   bar:2010 color:gray1 width:1
    from:0 till:2921  width:15  text:2921 textcolor:red  fontsize:8px
 </timeline>
-* Piramida wieku mieszkańców Kałuszyna w 2014 roku <ref>[http://www.polskawliczbach.pl/Kaluszyn#dane-demograficzne http://www.polskawliczbach.pl/Kaluszyn], w oparciu o dane GUS.</ref>.
+* Piramida wieku mieszkańców Kałuszyna w 2014 roku<ref>[http://www.polskawliczbach.pl/Kaluszyn#dane-demograficzne http://www.polskawliczbach.pl/Kaluszyn], w oparciu o dane GUS.</ref>.
-<br />[[Plik:Piramida_wieku_Kaluszyn.png|690x480px]]
+<br />[[Plik:Piramida wieku Kaluszyn.png|690x480px]]
 == Historia ==
@@ Linia 79: / Linia 79: @@
 Kałuszyn dzięki staraniom możnego rodu [[Opaccy|Opackich]], otrzymał w 1718 [[prawa miejskie]], nadane przez króla [[August II Mocny|Augusta II Mocnego]]. W czasie kampanii napoleońskiej miasto zostało zniszczone. Podczas [[powstanie listopadowe|powstania listopadowego]], trzykrotnie doszło do walk w mieście.
-[[I bitwa pod Kałuszynem]] odbyła się 17 lutego 1831 podczas [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]] w okolicach Kałuszyna [[dywizja]] generała [[Franciszek Żymirski|Franciszka Żymirskiego]], licząca 7 [[baon]]ów, 8 [[szwadron]]ów i 14 dział, toczyła opóźniające walki odwrotowe z przeważającymi siłami [[Imperium Rosyjskie|rosyjskimi]] tworzącymi przednią straż armii rosyjskiej [[Iwan Dybicz Zabałkański|Iwana Dybicza]]. 2 kwietnia tego roku stoczono [[II bitwa pod Kałuszynem|II bitwę pod Kałuszynem]]. [[III bitwa pod Kałuszynem|III bitwę]] miała miejsce 10 lipca 1831 podczas [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]], kilka dni przed bojem spotkaniowym [[II bitwa pod Mińskiem Mazowieckim|pod Mińskiem Mazowieckim]] przednia straż [[Królestwo Polskie (kongresowe)|polskiego]] [[Korpus (wojsko)|korpusu]] generała [[Wojciech Chrzanowski|Wojciecha Chrzanowskiego]] stoczyła pod Kałuszynem bój z tylną strażą [[Imperium Rosyjskie|rosyjskiego]] korpusu [[Jewgienij Gołowin|Jewgienija Aleksandrowicza Gołowina]]. Siłami polskimi liczącymi 5 [[baon]]ów, 13 [[szwadron]]ów i 8 dział dowodził generał [[Bonifacy Jagmin]]. Wojska polskie odniosły zdecydowane zwycięstwo biorąc do niewoli 1200 żołnierzy rosyjskich.
+[[I bitwa pod Kałuszynem]] odbyła się 17 lutego 1831 podczas [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]] w okolicach Kałuszyna [[dywizja]] generała [[Franciszek Żymirski|Franciszka Żymirskiego]], licząca 7 [[baon]]ów, 8 [[szwadron]]ów i 14 dział, toczyła opóźniające walki odwrotowe z przeważającymi siłami [[Imperium Rosyjskie|rosyjskimi]] tworzącymi przednią straż armii rosyjskiej [[Iwan Dybicz Zabałkański|Iwana Dybicza]]. 2 kwietnia tego roku stoczono [[II bitwa pod Kałuszynem|II bitwę pod Kałuszynem]]. [[III bitwa pod Kałuszynem|III bitwę]] miała miejsce 10 lipca 1831 podczas powstania listopadowego, kilka dni przed bojem spotkaniowym [[II bitwa pod Mińskiem Mazowieckim|pod Mińskiem Mazowieckim]] przednia straż [[Królestwo Polskie (kongresowe)|polskiego]] [[Korpus (wojsko)|korpusu]] generała [[Wojciech Chrzanowski|Wojciecha Chrzanowskiego]] stoczyła pod Kałuszynem bój z tylną strażą [[Imperium Rosyjskie|rosyjskiego]] korpusu [[Jewgienij Gołowin|Jewgienija Aleksandrowicza Gołowina]]. Siłami polskimi liczącymi 5 baonów, 13 szwadronów i 8 dział dowodził generał [[Bonifacy Jagmin]]. Wojska polskie odniosły zdecydowane zwycięstwo biorąc do niewoli 1200 żołnierzy rosyjskich.
 Kałuszynianie brali też czynny udział w [[powstanie styczniowe|powstaniu styczniowym]].
-W czasie [[Kampania wrześniowa|kampanii wrześniowej w 1939]], I Dywizja Piechoty Legionów im. [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]] podczas [[bitwa pod Kałuszynem (1939)|bitwy pod Kałuszynem]] stoczyła bój z 44. Infanterie-Regiment przyporządkowanym do SS-Regiment "Deutschland", który należał organizacyjnie do dywizji "Kempf". Liczna ludność żydowska w 1941 została masowo wysiedlona do [[Getto warszawskie|getta w Warszawie]].
+W czasie [[Kampania wrześniowa|kampanii wrześniowej w 1939]], I Dywizja Piechoty Legionów im. [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]] podczas [[bitwa pod Kałuszynem (1939)|bitwy pod Kałuszynem]] stoczyła bój z 44. Infanterie-Regiment przyporządkowanym do SS-Regiment „Deutschland”, który należał organizacyjnie do dywizji „Kempf”. Liczna ludność żydowska w 1941 została masowo wysiedlona do [[Getto warszawskie|getta w Warszawie]].
 W 1991 Kałuszyn przystąpił do Stowarzyszenia Miast Pokoju.
@@ Linia 90: / Linia 90: @@
 Kałuszyn był ważnym obszarem osadnictwa [[Żydzi|żydowskiego]]. W XVII w. powstała samodzielna gmina żydowska, a pod koniec XVIII w. wzniesiono nową [[synagoga|synagogę]]. W 1827 w mieście było 145 domów i 1826 mieszkańców<ref>{{SgKP|III|728|Kałuszyn (2)}}</ref>. Żydzi stanowili 80% ogółu mieszkańców. Trudnili się oni głównie rzemiosłem, wielu pracowało przy produkcji [[talit|tałesów]] – żydowskich szali religijnych. Miasto było prężnym ośrodkiem [[Chasydyzm polski|ruchu chasydzkiego]].
-Tuż przed [[I wojna światowa I|wojną światową]] (1913) w Kałuszynie żyło 8257 Żydów oraz oraz 1413 chrześcijan. Żydzi prowadzili w tym czasie 105 sklepów, a ich średnie miesięczne zarobki wynosiły 150 rubli<ref>"Izraelita", nr 35, 28.8. 1913, s. 2</ref>. 50% Żydów było wówczas analfabetami. W okresie międzywojennym (1921) w Kałuszynie mieszkało 5033 Żydów, co stanowiło 82% ludności miasteczka.
+Tuż przed [[I wojna światowa|I wojną światową]] (1913) w Kałuszynie żyło 8257 Żydów oraz oraz 1413 chrześcijan. Żydzi prowadzili w tym czasie 105 sklepów, a ich średnie miesięczne zarobki wynosiły 150 rubli<ref>„Izraelita” nr 35, 28.08.1913, s. 2.</ref>. 50% Żydów było wówczas analfabetami. W okresie międzywojennym (1921) w Kałuszynie mieszkało 5033 Żydów, co stanowiło 82% ludności miasteczka.
 W czasie niemieckiej okupacji większość kałuszyńskich Żydów została zamordowana. W 1941 rozstrzelano ok. {{formatnum:2000}} Żydów, których pochowano następnie na miejscowym cmentarzu. Likwidacja getta nastąpiła we wrześniu 1942.
@@ Linia 96: / Linia 96: @@
 == Zabytki ==
 [[Plik:Church of the Assumption in Kałuszyn - 02.jpg|thumb|250px|[[Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława w Kałuszynie|Kościół pw. Wniebowzięcia NMP]]]]
 === Istniejące ===
 * klasycystyczny ratusz i poczta z pierwszej połowy XIX w.,
@@ Linia 121: / Linia 122: @@
 == Zobacz też ==
-* [[Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kałuszynie]]
+* [[parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kałuszynie]]
 {{Przypisy}}
@@ Linia 136: / Linia 137: @@
 {{Powiat miński (dawny)}}
-[[Kategoria:Kałuszyn|!]]
+[[Kategoria:Kałuszyn| ]]
 [[Kategoria:Miasta w województwie mazowieckim]]

Wsie	Abramy Budy Przytockie Chrościce Falbogi Garczyn Duży Garczyn Mały Gołębiówka Kazimierzów Kluki Leonów Marianka Marysin Milew Mroczki Nowe Groszki Olszewice Patok Piotrowina Przytoka Ryczołek Sinołęka Stare Groszki Szembory Szymony Wąsy Wity Wólka Kałuska Zimnowoda Żebrówka
Kolonie	Górki
Integralne części wsi	Nowa Przytoka Ogrodziarze Piaski

Miasta	Cegłów Dobre Halinów Kałuszyn Latowicz Mińsk Mazowiecki Mrozy Siennica Sulejówek
Gminy miejskie	Mińsk Mazowiecki Sulejówek
Gminy miejsko-wiejskie	Cegłów Dobre Halinów Kałuszyn Latowicz Mrozy Siennica
Gminy wiejskie	Dębe Wielkie Jakubów Mińsk Mazowiecki Stanisławów

Przynależność wojewódzka	gubernia warszawska (1867–1915) woj. warszawskie (II RP) (1919–1939) woj. warszawskie (1945–1975)
Miasta	Cegłów (do 1870) Dobre (do 1852) Kałuszyn Kamieńczyk (1915–19) Karczew (do 1870) Kołbiel (do 1870) Latowicz (do 1870 i 1915–19) Mińsk Mazowiecki (Nowomińsk) (Otwock (1916–24 →)) Siennica (do 1870) Stanisławów (do 1870 i 1915–19)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–1975)	Barcząca (1867–18??) Cegłów (1870–1954 i 1973–1975) Chrościce (1867–1954) Czarnogłów (← 1927–39) Dębe Małe (1867–70) Dębe Wielkie (1867–1954 i 1973–1975) Dobre (1973–1975) Duchnów (1867–70) Glinianka (1867–1954) Halinów (1973–1975) Iwowe (1867–1954) Jakubów (1867–1954 i 1973–1975) Jeruzal (1923–54) Kałuszyn (1867–70) Kałuszyn (1973–1975) (Karczew (1916–24→)) Kołbiel (1870–1954) Kuflew (1867–1954) Latowicz (1870–1915 i 1919–54) Latowicz (1973–1975) Ładzyń (1867–1939) Łaziska (1867–70) Łukowiec (1867–1923) Mienia (1867–70) Mińsk (Mazowiecki) (1867–1954 i 1973–1975) Mrozy (1973–1975) Otwock (1867–1916 →) Ruda (1867–70) Rudno (1867–70) Rudzienko (← 1916–54) Siennica (1867–1954 i 1973–1975) Stanisławów (1870–1915 i 1919–54) Stanisławów (1973–1975) Stara Wieś (1867–68) Wiązowna (1867–1916/1924→) Wielgolas (1867–70 i 1923–54)
Gromady (1954–1972)	Barcząca (1954–1961) Brzóze (1954–1961) Budy Janowskie (1954–1961) Cegłów (1954–1972) Chrośla (1954–1959) Cielechowizna (1954–1968) Czarnogłów (1954–1957) Dębe Małe (1954–1961) Dębe Wielkie (1954–1972) Dobre (1954–1972) Glinianka (1954–1957 →) Grodzisk (1954–1968) Groszki Nowe (← 1958–68) Grzebowilk (1954–1959) Iwowe (1954–1972) Jakubów (1954–1972) Jeruzal (1954–1972) Jędrzejów Nowy (1954–1959) Kałuszyn (1954–1972) Kąty (1954–1957 →) Kiczki (1954–1961) Kluki (1954–1959) Kołbiel (1954–1957 →) Kuflew (1954–1972) Latowicz (1954–1972) Lipiny (1954–1961) Ładzyń (1954–1972) Łaziska (1954–1959) Mińsk Mazowiecki (1961–72) Mrozy (1954–1972) Niedziałka Stara (1954–1961) Nowy Zglechów (1954–1961) Pogorzel (1954–1961) Posiadały (1954–1957) Pustelnik (1954–1972) Rudno (1954–58) Rudzienko k/Dobrego (1954–1972) Rudzienko k/Kołbieli (1954–1972) Rynia (1954–1959) Rządza (1954–1959) Siennica (1954–1972) Sołki (1954–1968) Stanisławów (1954–1972) Starogród (1954–1959) Stojadła (1954–1972) Sufczyn (1954–1957 →) Wielgolas (1954–1972) Wiśniew (1954–1972) Wola Rafałowska (1954–1961) Zamienie (1954–1961) Żaków (1954–1959)