Polscy Socjaliści

Polscy Socjaliści – organizacja konspiracyjna PPS działająca w okresie 1941-1943.

Organizacja została powołana na zjeździe 1 września 1941 r. organizacji konspiracyjnych „Barykada Wolności”, „Gwardia” oraz luźnych grup lewicy z Łodzi i Lwowa. Na zjeździe wyłoniono Komitet Centralny w składzie - Adam Próchnik ps. Artur (przewodniczący), Stanisław Chudoba ps. Stefan {sekretarz), Edward Osóbka ps. Janusz (skarbnik), Leszek Raabe ps. Marek (wojsko), Henryk Wachowicz ps. Aleksander (sprawy organizacyjne), Piotr Gajewski ps. Piotruś (wydział zawodowy). Wyłoniono również Radę Polityczną w składzie: Zygmunt Szymanowski, Jan Cynarski-Krzesławski, Włodzimierz Kaczanowski, Stanisław Płoski, Wacław Schayer, Wincenty Markowski, Jadwiga Markowska, Jan Stefan Haneman. W przyjętej na Zjeździe „Deklaracji politycznej Polskich socjalistów” zapowiedziano, że Polscy Socjaliści będą dążyć do zjednoczenia ruchu socjalistycznego i porozumienia z ruchem ludowym oraz pracowniczym w celu utworzenia w przyszłości rządu ludowego. Polscy Socjaliści nie stanowili zatem odrębnej partii politycznej lecz uważali się za grupę PPS równorzędną z PPS-WRN. Pod patronatem przewodniczącego Rady Naczelnej PPS Zygmunta Żuławskiego toczono od 1941 r. rozmowy o połączeniu PS z PPS-WRN.

Organizacja popierała rząd gen. Sikorskiego, oraz jego politykę wobec ZSRR, nie zmieniając jednocześnie negatywnej oceny systemu komunistycznego.

Po ustąpieniu PPS-WRN z Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, na miejsce przeznaczone dla PPS, z inicjatywy Zygmunta Żuławskiego oraz Józefa Grudzińskiego ze Stronnictwa Ludowego, we wrześniu 1941 r. wszedł przedstawiciel Polskich Socjalistów Adam Próchnik (po jego śmierci w okresie czerwiec 1942 - marzec 1943) reprezentantem był Wincenty Markowski). W skład Kierownictwa Walki Cywilnej wszedł Leszek Raabe, zaś oddziały bojowe zaczęły współpracę ze strukturami ZWZ.

Działania zjednoczeniowe Polskich Socjalistów z PPS WRN zostały przerwane 22 maja 1942 r. w związku ze śmiercią Adama Próchnika. Po śmierci Adama Próchnika w maju 1942 r. kierownictwo organizacji objął usunięty wcześniej z PPS-WRN Henryk Wachowicz. W tym czasie. w lipcu 1942 r. wskutek wejścia do organizacji agenta Gestapo, doszło do licznych aresztowań (aresztowano m.in. Henryka Wachowicza, Tadeusza Korala, mjr. Malinowskiego „Witalis” z ZWZ, Wiktora Strzeleckiego „Karol Buka” kuriera rządu w Londynie). Spowodowało to paraliż organizacji. Dodatkowym elementem było wypuszczenie na wolność przez Gestapo Henryka Wachowicza. Wokół tego zwolnienia i roli Wachowicza istnieją kontrowersje, które spowodowały również spadek zaufania do organizacji.

Na czele Polskich Socjalistów stanął Wincenty Markowski, w redakcji „Robotnika” Stanisława Chudobę zastąpił Władysław Jakubowski. Spory wewnątrz organizacji pomiędzy zwolennikami jedności PPS oraz zwolennikami wyodrębnienia się osobnej partii politycznej doprowadziły do silnych podziałów.

W marcu 1943 r. część organizacji wraz z przewodniczącym oraz oddziałami wojskowymi (Socjalistyczna Organizacja Bojowa i młodzieżowymi (grupa „Płomienie”). weszła w skład PPS-WRN, zaś Wincenty Markowski ustąpił miejsce w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym Kazimierzowi Pużakowi.

Pozostali członkowie Polskich Socjalistów przekształcili organizację w Robotniczą Partię Polskich Socjalistów.

Organizacja terenowa Polskich Socjalistów obejmowała: Warszawę, Warszawę-pomiejską, Łódź, Radom, Skarżysko, Końskie, Radomsko, Podlasie, Lubelskie, Zamojskie i zalążki w Krakowie.

Główne wydawnictwa: „Barykada Wolności” przekształcona w „Robotnika"(red. Stanisław Chudoba później Władysław Jakubowski), miesięcznik „Gwardia” (red. Leszek Raabe), „Na barykadzie”, „Zagadnienia” (red. Włodzimierz Kaczanowski), „Płomienie” (red. Karol Lipiński, Jan Strzelecki),

Siłą zbrojną były Formacje Bojowo-Milicyjne Polskich Socjalistów a następnie Socjalistyczna Organizacja Bojowa.

Bibliografia

• Czarnecki W. (pod red.), Polska Partia Socjalistyczna w latach wojny i okupacji 1939-1945. Księga wspomnień, T. 2, Warszawa 1995, ISBN 83-85618-15-5.
• Dunin-Wąsowicz K., Polski ruch socjalistyczny 1939-1945, Instytut historii PAN, Warszawa 1993, ISBN 83-900846-6-X.
• Kaczmarek R., List w sprawie artykułu o Antonim Purtalu, „Przegląd Nauk Historycznych”, R.5, 2006, nr 2(10).
• Kaczmarek R., Zamach na Schultzego, Mówią Wieki, nr 2, 2008.
• Mulak J., Dlaczego?, Warszawa 2006.
• Pużak K., Wspomnienia 1939-1945, Gdańsk 1989.
• Tomicki J., Polska Partia Socjalistyczna 1892 - 1948, Warszawa 1983, ISBN 83-05-11099-0.

Linki zewnętrzne

• Wojenne drogi polskich socjalistów.