Związek Jaszczurczy (XIV wiek): Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne, Potrzebne źródło, źródła/przypisy, |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
||
Linia 21: | Linia 21: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* M.Bartkowiak, ''Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437'', Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Toruń 1948, s.6-40. |
* M.Bartkowiak, ''Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437'', Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Toruń 1948, s.6-40. |
||
* Marian Biskup, " Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454 ", [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu Tom 15 (1949). |
|||
* J.A. Łukaszkiewicz, ''Historia Towarzystwa Jaszczurczego czyli Walki o polskie morze Bałtyckie i o odbiór ziem nad dolną Wisłą'', Grudziądz 1928. |
|||
* Grzegorz Białuński, " Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej", [w:] Echa Przeszłości 11, 37-42, 2010. |
|||
* ''Polska Jagiellonów'' ( wyd. pierwsze PIW 1963, wyd. ostatnie Prószyński i S-ka 2007, {{ISBN|978-83-7469-522-0}} ) |
|||
* Grzegorz Białuński, "Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku ", [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010. |
|||
* Adam Szweda "Mikołaj z Ryńska - chorąży ziemi chełmińskiej i Jaszczurkowcy", [w:] Szkice z dziejów Ryńska : 600 lat od śmierci Mikołaja z Ryńska / pod red. Waldemara Rozynkowskiego, Pelplin ; Ryńsk : Wydawnictwo Bernardinum, 2011. |
|||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
Wersja z 01:34, 31 sty 2017
Związek Jaszczurczy , Towarzystwo Jaszczurcze (niem. Eidechsenbund, łac. „Societas Lacertarum”) – organizacja szlachty z ziemi chełmińskiej założona 24 lutego 1397 w Radzyniu Chełmińskim jako bractwo rycerskie, które miało bronić członków przed wszelkim bezprawiem z wyłączeniem władzy zwierzchniej i osoby wielkiego mistrza. Rozpowszechniona w starszej historiografii opinia, jakoby Towarzystwo Jaszczurcze od początku swojego istnienia stawiało sobie za tajny cel oderwanie ziemi chełmińskiej i przyłączenie jej do Polski, nie znajduje potwierdzenia w źródłach, zaś do czasów wielkiej wojny brakuje przykładów opozycyjnej działalności zrzeszonego w nim rycerstwa. [1].
Założycielami byli Mikołaj z Ryńska, jego brat Jan z Pułkowa oraz ich bracia cioteczni Fryderyk z Kitnowa i Mikołaj z Kitnowa[2][3]. Po śmierci Mikołaja z Kitnowa jego miejsce od 1408 r. zajmował Otton z Konojad[4].
Związek działał jawnie i był tolerowany oraz uznawany przez władze zakonne jako organizacja broniąca interesów rycerskich. Momentem przełomowym był rok 1410 roku, kiedy to Mikołaj z Ryńska podczas bitwy pod Grunwaldem wycofał z walki chorągiew chełmińską, a po uwolnieniu z niewoli złożył wraz z towarzyszami przysięgę homagialną królowi Polski. Mimo, iż poddanie chorągwi w końcowej fazie bitwy nie miało raczej istotnego wpływu na jej wynik, później czyn ten uznano za zdradę [5]. Oskarżenie o niewierność padło ze strony Krzyżaków również pod adresem innych rycerzy chełmińskich: "I panowie Mikołaj z Pilewic i Jan z Pułkowa zdobyli po bitwie Kowalewo i zabrali wszystko, co się tam znajdowało, a panów wywlekli z zamku za brody i wydali ich i zamek Polakom." [6].
Po wielkiej wojnie z Zakonem Krzyżackim doszło do prześladowań członków Związku Jaszczurczego, w których obronie, śląc ostre pisma do wielkiego mistrza Henryka von Plauen, wystąpili król polski Władysław II Jagiełło, Wielki Książę Witold oraz marszałek wielki koronny Zbigniew z Brzezia.
Mikołaj z Ryńska na wieść o aresztowaniu Mikołaja z Pilewic schronił się w ziemi dobrzyńskiej na zamku biskupa włocławskiego w Ciechocinie, w listopadzie jednak powrócił do Prus. Miał się wówczas usprawiedliwić przed wielkim mistrzem ze swojego postępowania. Po pokoju toruńskim Mikołaj, zaproszony na obiad przez wójta z Lipienka, Henryka Holta, został podstępnie aresztowany. W zemście za prowadzoną działalność, bez dania mu możliwości sądowej obrony, a nawet ostatniej spowiedzi, w maju 1411 Krzyżacy ścięli go na rynku w Grudziądzu, pomimo że posiadał on list żelazny i nietykalność gwarantowały mu ustalenia I Pokoju toruńskiego, który zakazywał ścigania osób uznanych przez strony za zdrajców. Stawiany przez stronę polską zarzut pogwałcenia gwarancji traktatu pokojowego Krzyżacy odpierali argumentem, iż powodem aresztowania i ścięcia Mikołaja był jego udział w rzekomym spisku komtura radzyńskiego Jerzego Wirsberga na władzę Henryka von Plauena [7].
Zbiegli członkowie Towarzystwa Jaszczurczego mogli powrócić do swoich dóbr dopiero w październiku 1413 roku, po obaleniu Henryka von Plauen z urzędu wielkiego mistrza, kiedy nowym wielkim mistrzem został Michał Küchmeister von Sternberg.
U schyłku lat 30. XV w., w okresie nasilenia konfliktu stanów pruskich z władzą Zakonu, działalność Towarzystwa odrodziła się, jednakże przez długi czas postawa jego członków była ugodowa [8]. O jego aktywności świadczy chociażby udział w rokowaniach w 1435 r i podpis ówczesnego przywódcy [potrzebny przypis] Jaszczurkowców, Jana ze Szczuplinek pod traktatem pokojowym z Brześcia Kujawskiego.
Jaszczurkowcami byli m.in. chorąży chełmiński Jan Cegenberg, współzałożyciel Związku Pruskiego, Augustyn z Szewy, a od października 1452 burmistrz toruński Tieleman vom Wege oraz Gabriel Bażyński [9] [10].
W momencie wybuchu powstania stanów pruskich i wojny trzynastoletniej Jaszczurkowcy, za wyjątkiem Cegenberga, występują jako przeciwnicy władzy zakonnej. Wzmianka o darowiźnie srebrnej jaszczurki przez Jana z Głuchowa do skarbu Związku Pruskiego z 1454 r. jest ostatnim śladem istnienia Towarzystwa Jaszczurczego, potem znika ono z kart historii. [11]
Bibliografia
- M.Bartkowiak, Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437, Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Toruń 1948, s.6-40.
- Marian Biskup, " Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454 ", [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu Tom 15 (1949).
- Grzegorz Białuński, " Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej", [w:] Echa Przeszłości 11, 37-42, 2010.
- Grzegorz Białuński, "Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku ", [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010.
- Adam Szweda "Mikołaj z Ryńska - chorąży ziemi chełmińskiej i Jaszczurkowcy", [w:] Szkice z dziejów Ryńska : 600 lat od śmierci Mikołaja z Ryńska / pod red. Waldemara Rozynkowskiego, Pelplin ; Ryńsk : Wydawnictwo Bernardinum, 2011.
Zobacz też
- ↑ Grzegorz Białuński "Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku ", [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.248
- ↑ Toruński Serwis Turystyczny. Toruń: informacja turystyczna, zabytki, hotele, muzea, historia, przewodnicy, vademecum turysty
- ↑ http://historia-wyzynaelblaska.pl/towarzystwo-jaszczurcze.html
- ↑ Grzegorz Białuński "Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku ", [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.248
- ↑ Grzegorz Białuński " Uwagi o udziale chorągwi chełmińskiej w bitwie grunwaldzkiej", [w:] Echa Przeszłości 11, 37-42, 2010, s. 40-41
- ↑ Bartkowiak Marian " Towarzystwo Jaszczurcze w latach 1387-1437", Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1948, s.24
- ↑ Grzegorz Białuński "Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku ", [w:] Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 2010 s.264-266
- ↑ Adam Szweda "Mikołaj z Ryńska - chorąży ziemi chełmińskiej i Jaszczurkowcy", [w:] Szkice z dziejów Ryńska : 600 lat od śmierci Mikołaja z Ryńska / pod red. Waldemara Rozynkowskiego, Pelplin ; Ryńsk : Wydawnictwo Bernardinum, 2011, s.32
- ↑ Marian Biskup " Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454 ", [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tom 15 (1949), s. 65-69
- ↑ Teresa Borawska "Bażyński Gabriel", [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego. T. 1, A-F, Wydawn. Gdańskie, 1992, s. 69
- ↑ Marian Biskup " Uwagi o roli i znaczeniu Towarzystwa Jaszczurczego w latach 1438-1454 ", [w:] Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Tom 15 (1949), s. 71