Związek Syndykalistów Polskich

Związek Syndykalistów Polskich (ZSP) – polska cywilno-wojskowa organizacja konspiracyjna o charakterze syndykalistycznym, działająca od kwietnia 1941 r. do 1945 r.

W październiku 1939 r. powstał w Warszawie Związek "Wolność i Lud", bazujący na członkach przedwojennych organizacji o charakterze lewicowym i syndykalistycznym, jak: Związek Patriotyczny, Związek Zawodowych Związków, części Anarchistycznej Federacji Polski, Polski Związek Zachodni, Światowy Związek Polaków z Zagranicy, lewicy Związku Młodzieży Demokratycznej, Instytut Oświaty i Kultury imienia S. Żeromskiego oraz kilku mniejszych lewicowych i syndykalistycznych grup. Wśród założycieli byli m.in. prof. Kazimierz Zakrzewski, Jerzy Szurig, Stanisław Bukowiecki, S. Szwedowski, L. Bigosiński, Stefan Kapuściński. Organizacja składała się z pionu cywilnego z Komitetem Centralnym na czele i wojskowego. Główne założenia programowe zostały przedstawione w deklaracji "Kujmy broń". W grudniu 1939 r. utworzono własne oddziały bojowe pod nazwą Polskie Oddziały Syndykalistyczne "Wolność i Lud" (od 1940 r. Oddziały Sabotażowo-Szturmowe), których komendantem został S. Kapuściński. Współpracowały one blisko ze Związkiem Walki Zbrojnej, prowadząc akcje małego sabotażu w ramach grupy "Wawer".

W kwietniu 1941 r. Związek "Wolność i Lud" został przemianowany na Związek Syndykalistów Polskich. W październiku 1942 r. Oddziały Sabotażowo-Szturmowe przekształcono w Oddziały Szturmowe "Zew" pod komendą Romana Galicza, a następnie por. Jerzego Złotowskiego ps. "Poręba", które zostały podporządkowane Komendzie Głównej Armii Krajowej. ZSP prowadził także szeroką działalność wydawniczo-propagandową (pisma konspiracyjne: "Akcja", a od 1941 r. "Sprawa", "Czyn", "Sprawa Chłopska" – przeznaczona dla wsi, "Myśl Młodych" – przeznaczone dla młodzieży, "Dekada", codzienny biuletyn informacyjny "Iskra"). W listopadzie 1942 r. ZSP współtworzył Front Lewicy Patriotycznej. W 1943 r. powstał "Program ZSP", którego główne tezy były następujące:

• powojenny ustrój polityczny Polski Ludowej będzie się opierał na związku samodzielnych, wolnych gmin,
• państwo będzie stanowiło federację korporacji gospodarczych, kulturalnych i terytorialnych, realizującą władzę społeczeństwa, a nie władzę nad społeczeństwem,
• administrację państwową zastąpią delegaci wybrani przez samorządy pracownicze,
• zniszczenie kapitalizmu doprowadzi do powstania wolnościowego socjalizmu, gwarantującego dobrobyt całemu społeczeństwu,
• zachowanie przedwojennych granic na wschodzie i stworzenie nowych opartych na Odrze i Bałtyku na zachodzie.
• idea stworzenia wspólnoty słowiańskiej w Europie Środkowej.

Podczas Powstania Warszawskiego na Starym Mieście walczyła 104. kompania syndykalistów pod dowództwem ppor. Kazimierza Puczyńskiego ps. "Wroński", a w Śródmieściu – tzw. Brygada Syndykalistyczna pod dowództwem Edwarda Wołoncieja-Czemiera. Ponadto ZSP wydawało pismo pt. "Syndykalista", którego redaktorem był Paweł Lew Marek, działacz przedwojennej Anarchistycznej Federacji Polski.

W lutym 1944 r. ZSP współtworzyło Centralizację Stronnictw Demokratycznych, Socjalistycznych i Syndykalistycznych. Z inicjatywy ZSP zaczęły powstawać wówczas (głównie w Warszawie i na Kielecczyźnie) liczne komitety fabryczne, będące konspiracyjną namiastką związków zawodowych. We wrześniu 1944 r. ZSP uznał Krajową Radę Narodową i Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. W zamian komuniści podpisali wspólną deklarację (nie zrealizowaną), która miała oddawać po zakończeniu wojny zarządzanie przemysłem w ręce związków zawodowych, a z Krajowej Rady Związków Zawodowych uczynić najwyższy organ polityki gospodarczej w państwie. ZSP została rozwiązana w 1945 r., natomiast część jej członków działała do 1948 r., próbując tworzyć struktury syndykalistyczne w Łodzi, co skończyło się aresztowaniem większości.