Jesion wyniosły: Różnice pomiędzy wersjami

Jesion wyniosły
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	astrowe
Rząd	jasnotowce
Rodzina	oliwkowate
Rodzaj	jesion
Gatunek	jesion wyniosły
	Nazwa systematyczna
	{{{nazwa łacińska}}} L.; Sp. pl. 2:1057. 1753
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 22:40, 11 cze 2017

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.) – gatunek drzewa należący do rodziny oliwkowatych. Występuje naturalnie na większości obszaru Europy i w Azji Zachodniej (Liban, Syria oraz Kaukaz i Zakaukazie)^[2]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze.

Morfologia

Pokrój: Jajowato stożkowa korona.
Pień: Często rozwidlony, osiąga wysokość do 40 m (wyjątkowo 45 metrów)^[3]. Kora u młodych drzew gładka, jasnozielonkawo szara, u starszych spękana, szorstka, ciemnobrązowa.
Drewno: Ciężkie, twarde i elastyczne z żółtawą bielą i jasną twardzielą.
Liście: Duże, nieparzystopierzaste, składające się z 9-15 listków siedzących lub krótkoogonkowych^[4]. Liść składa się z listków o długości ok. 6 cm i szerokości 3 cm. Każdy listek jest podługowaty, lancetowaty, nieco nierówny u podstawy, na szczycie ostry, z nieco ostrym ząbkowaniem na brzegach. Górna powierzchnia jest ciemnozielona, dolna szarawozielona. Nerw główny i nerwy boczne są białawe i wystają na stronie dolnej^[5].
Kwiaty: Wyrastają z pąków bocznych zeszłorocznych pędów, tworząc wiechę.

Owoce: Jednonasienne podłużne, spłaszczone orzeszki ze skrzydełkiem umożliwiającym rozsiewanie przez wiatr.
Korzeń: Głęboki, palowy.

Biologia i ekologia

Początkowo rośnie szybko, w wieku ok. 100 lat przestaje rosnąć na wysokość, żyć może 300 lat. Kwiaty są jednopłciowe, albo obupłciowe, wiatropylne lub owadopylne, kwitną przed rozwojem liści – od kwietnia do maja. Nasiona opadają z drzewa od późnej jesieni przez całą zimę. Muszą przeleżeć jeszcze rok w ziemi, zanim zaczną kiełkować. Drzewo zaczyna owocować dopiero w wieku 30-40 lat.Najliczniej występuje w wilgotnych lasach łęgowych oraz w górach, gdzie rośnie do 1000 m n.p.m. Siewki i młode rośliny wybitnie cieniolubne, duże drzewa są roślinami światłolubnymi. Wymagają głębokich, żyznych gleb. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea^[6].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski^[5]: Liść jesionu (Fraxini folium) – wysuszony liść jesionu wyniosłego lub jesionu wąskolistnego lub mieszańców tych dwóch gatunków. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 2,5% sumy pochodnych kwasu hydroksycynamonowego w przeliczeniu na kwas chlorogenowy.
Działanie: Żółciopędne, moczopędne. W medycynie ludowej napary z liści używano jako środka przeczyszczającego i poprawiającego przemianę materii, a w mieszance z innymi ziołami wykorzystywano do leczenia reumatyzmu.

Roślina ozdobna

Sadzony jako drzewo użytkowe, czasami także w parkach jako roślina ozdobna.

Inne zastosowania

Ma bardzo cenne drewno wykorzystywane w meblarstwie, do produkcji parkietów, części maszyn, przyrządów gimnastycznych, wioseł i innych.
Do karmienia papug – półdojrzałe nasiona można zamrażać. Jeszcze w zimie można zbierać z drzew nasiona. Najlepiej wieszać papugom całe gałęzie z nasionami^[7].

Ciekawostki

Jesion wyniosły o najgrubszym pniu w Polsce rośnie w Kalnikowie, drzewo miało 756 cm obwodu oraz 29 metrów wysokości (w 2013)^[8].
Słowianie (i inne ludy) otaczali jesiony kultem, podobnie jak dęby.
Górale sadzą to drzewo przy domostwach celem ochrony przed wiatrem halnym, stąd tak dużo jesionów w Zakopanem (Bystre, Kuźnice). Jeden z najpiękniejszych w Polsce jesionów, tzw. "jesion Walczaków", rósł niegdyś w Zakopanem przy ul. Kościeliskiej. Miał w pierśnicy 3,75 m obwodu. Zaczął marnieć już w dwudziestoleciu międzywojennym i w 1948 r., prawie zupełnie suchy, został ścięty. Przekrój pnia zachowano w Muzeum Tatrzańskim.^[9]
Kiedy wikingowie dopłynęli do Anglii, nazwano ich tam ashmen – od drewna jesionu, z którego wykonywali łuki i lance^[10].

↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-03-24]. (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
↑ Common ash in the National Park of Białowieża, Białowieża. www.monumentaltrees.com. [dostęp 2015-09-19].
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 357. ISBN 978-83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne: Farmakopea Polska X. Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276. ISBN 978-83-63724-47-4.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Cockatiel czyli Nimfa – specjalistyczny serwis o papugach nimfach
↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s.312
↑ Radwańska-Paryska Zofia: Zielony świat Tatr, , Nasza Księgarnia, Warszawa 1953, s. 47-49
↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.

Bibliografia

W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Linki zewnętrzne

[apweb-1] Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-03-24]. (ang.).

[grin-2] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].

[3] Common ash in the National Park of Białowieża, Białowieża. www.monumentaltrees.com. [dostęp 2015-09-19].

[4] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 357. ISBN 978-83-01-14342-8.

[FPX-5] Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne: Farmakopea Polska X. Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276. ISBN 978-83-63724-47-4.

[6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[7] Cockatiel czyli Nimfa – specjalistyczny serwis o papugach nimfach

[drzewapolski-8] Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s.312

[R-P-9] Radwańska-Paryska Zofia: Zielony świat Tatr, , Nasza Księgarnia, Warszawa 1953, s. 47-49

[10] Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

@@ Linia 51: / Linia 51: @@
 * Jesion wyniosły o najgrubszym pniu w Polsce rośnie w [[Kalników|Kalnikowie]], drzewo miało 756 cm obwodu oraz 29 metrów wysokości (w 2013)<ref name=drzewapolski>Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. ''Drzewa Polski''. 2016. s.312</ref>.
 * [[Słowianie]] (i inne ludy) otaczali jesiony kultem, podobnie jak [[dąb|dęby]].
-* [[Górale]] sadzą to drzewo przy domostwach celem ochrony przed wiatrem halnym, stąd tak dużo jesionów w Zakopanem (Bystre, Kuźnice).
+* [[Górale]] sadzą to drzewo przy domostwach celem ochrony przed wiatrem halnym, stąd tak dużo jesionów w [[Zakopane]]m (Bystre, [[Kuźnice (Zakopane)|Kuźnice]]). Jeden z najpiękniejszych w Polsce jesionów, tzw. "jesion Walczaków", rósł niegdyś w Zakopanem przy ul. Kościeliskiej. Miał w pierśnicy 3,75 m obwodu. Zaczął marnieć już w dwudziestoleciu międzywojennym i w 1948 r., prawie zupełnie suchy, został ścięty. Przekrój pnia zachowano w [[Muzeum Tatrzańskie|Muzeum Tatrzańskim]].<ref name = "R-P">Radwańska-Paryska Zofia: ''Zielony świat Tatr'', , Nasza Księgarnia, Warszawa 1953, s. 47-49</ref>
-* Kiedy [[wikingowie]] dopłynęli do Anglii, nazwano ich tam ashmen – od drewna jesionu, z którego wykonywali łuki i lance<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Cavelius |imię=Anrea-Anna |tytuł= Zioła w medycynie naturalnej |rok=2005 |wydawca= MAK Verlag GmbH |miejsce= Bremen |isbn=  978-3-939991-32-8}}</ref>.
+* Kiedy [[wikingowie]] dopłynęli do Anglii, nazwano ich tam ''ashmen'' – od drewna jesionu, z którego wykonywali łuki i lance<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Cavelius |imię=Anrea-Anna |tytuł= Zioła w medycynie naturalnej |rok=2005 |wydawca= MAK Verlag GmbH |miejsce= Bremen |isbn=  978-3-939991-32-8}}</ref>.
 {{Przypisy}}