Gustaw II Adolf: Różnice pomiędzy wersjami

Gustaw II Adolf
	Gloria altissimo suorum refugio; Chwała Najwyższemu, ucieczce swoich; Deo et victricibus armis; Z Bogiem i zwycięskim orężem; Gott mit uns; Bóg z nami
	Król Szwecji
Okres	od 30 października 1611; do 6 listopada 1632
Koronacja	12 października 1617
Poprzednik	Karol IX Waza
Następca	Krystyna Wazówna
	Dane biograficzne
Dynastia	Wazowie
Data i miejsce urodzenia	9 grudnia 1594 ; Sztokholm
Data i miejsce śmierci	16 listopada 1632 ; pod Lützen
Ojciec	Karol IX Waza
Matka	Krystyna
Żona	Maria Eleonora Hohenzollern
Dzieci	Krystyna
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja następna edycja →

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Wersja z 02:44, 18 cze 2017

Gustaw II Adolf, Lew Północy (ur. 9 grudnia 1594 w Sztokholmie, zm. 16 listopada 1632^[a] pod Lützen) – król Szwecji w latach 1611–1632, dowódca, strateg, reformator armii i polityk.

Życiorys

Rodzina i pochodzenie

Pochodził z dynastii Wazów i urodził się w 1594 w Sztokholmie jako syn Karola IX Sudermańskiego i jego drugiej żony Krystyny. 25 listopada 1620 w Sztokholmie ożenił się z Marią Eleonorą Hohenzollern. Para miała jedną córkę – Krystynę (1626–1689), która była królową Szwecji w latach 1632–1654.

Dzieciństwo i młodość

Gustaw Adolf bardzo wcześnie wykazał duże zdolności językowe. Od wczesnego dzieciństwa rozmawiał w dwóch językach, którymi posługiwali się jego rodzice, czyli po niemiecku i szwedzku. Bardzo dobrze mówił także po łacinie, włosku, francusku i holendersku. Potrafił się także porozumiewać, gorzej lub lepiej, w języku greckim, hiszpańskim, angielskim, rosyjskim i polskim. Od swoich żołnierzy nauczył się także szkockiego^[1]. W dzieciństwie już jako sześcioletni chłopiec uczestniczył w wyprawie wojennej, a gdy skończył 10 lat uczestniczył w naradach politycznych i przyjmował ambasadorów. Szeroko rozwinięty kulturowo, czytał liczne dzieła filozoficzne, szczególnie książki myśliciela Hugo Grotiusa.

Początki rządów

Mając 17 lat, wstąpił po śmierci ojca na tron szwedzki. Zatwierdził wtedy wszystkie prawa i przywileje posiadane przez stany, jednocześnie wyrażając zgodę na ograniczenie na ich rzecz władzy monarszej w kwestiach dotyczących stanowienia prawa, polityki zagranicznej i fiskalnej. Zrezygnował z jednoczesnego prowadzenia wojny z trzema państwami: Danią, Rosją i Polską. Dzięki ustępstwom terytorialnym i zobowiązaniu się do wypłaty odszkodowań wojennych zapewnił sobie spokój na granicy z Danią, z którą zawarł traktat pokojowy w Knäred 21 stycznia 1613.

Wojna z Rosją

Rok później uderzył na państwo moskiewskie i w 1615 oblegał Psków, a następnie doprowadził do korzystnego dla Szwecji układu pokojowego w Stołbowie (27 stycznia 1617). Według jego postanowień Szwedzi wycofali się z Nowogrodu Wielkiego i Starej Russy, ale zatrzymali Ingrię i Karelię z miastami: Iwanogrod, Koporie, Nöteborg (Orieszek) i Kexholm (Prioziorsk).

Działalność reformatorska

Po zabezpieczeniu panowania szwedzkiego nad całą Zatoką Fińską podjął wielkie dzieło reform, budując zręby nowoczesnego państwa. Uporządkował administrację centralną, wymiar sprawiedliwości, skarbowość oraz przeprowadził modernizację wojska, co doprowadziło do wyższości armii szwedzkiej nad innymi w czasie trwania wojny 30- letniej. Osiągnął wysoki odsetek militaryzacji ludności – aż 1,7%, co pozwalało na zwerbowanie armii nawet 40-tysięcznej. Wiązało się to z wprowadzeniem powszechnego poboru do wojska. Nieco później zreformował szkolnictwo, zakładając nowe gimnazja i odnawiając Uniwersytet w Uppsali w 1624. Ufundował także wyższą uczelnię w Dorpacie (1632).

Wojna z Rzecząpospolitą

Od 1617 toczył wojnę o dominium maris Baltici z Rzecząpospolitą Obojga Narodów. Wykorzystując zaangażowanie głównych sił wroga w konflikt z Turcją, opanował w 1621 większą część Inflant z Rygą. 31 lipca 1622 podpisał rozejm w Mitawie, zatrzymując w swym ręku zdobyte wcześniej ziemie. Trzy lata później wznowił działania wojenne, zajmując Dorpat w Inflantach, skrawek Litwy z Birżami oraz większą część Kurlandii z Mitawą. Ośmielony tymi sukcesami, przerzucił swoje wojska w 1626 do Prus Książęcych, opanowawszy Piławę, Elbląg, Malbork i przejściowo Puck. W trakcie oblężenia Nowego Miasta w 1628 ranny w policzek. Jednak zwycięstwa polskie w bitwie morskiej pod Oliwą (1627) i w polu pod Trzcianą (1629) zahamowały jego ekspansję na Pomorzu. 26 września 1629 zawarł rozejm w Altmarku (Starym Targu)^[2]. Zatrzymał w swym ręku większość portów pruskich i dużą część Inflant oraz zapewnił sobie wpływy z ceł pruskich.

Działania wojenne w Niemczech i śmierć

Zakończenie działań wojennych z Rzecząpospolitą umożliwiło Gustawowi II Adolfowi podjęcie działań wojennych w Niemczech. Mając na celu opanowanie południowych wybrzeży Bałtyku, przystąpił w 1629 do wojny trzydziestoletniej przeciw Habsburgom. Po opanowaniu Księstwa Pomorskiego w 1630 wkroczył w głąb Niemiec. Wspomagany przez niemieckich książąt protestanckich, stoczył szereg bitew z wojskami cesarskimi, w których odniósł szereg spektakularnych zwycięstw, m.in. pod Breitenfeld. Zginął w bitwie pod Lützen^[3].

Jego dewizą były łacińskie sentencje: Gloria Altissimo Suorum Refugio (Chwała Bogu, ucieczce swych wiernych) i Cum Deo et victribus armis (dzięki Bogu i zwycięskiemu orężu) oraz niemiecka Gott mit uns (Bóg z nami).

Jego ciało zostało przewiezione z Niemiec do Szwecji, gdzie został pochowany w kościele Riddarholmen w Sztokholmie.

Propaganda królewska

Inwazja szwedzka w Niemczech została przedstawiona jako wojna sprawiedliwa, a sam Gustaw Adolf jako wybawca uciemiężonych niemieckich protestantów. Za pomocą pamfletów, karykatur, satyr i wierszy przy użyciu symboliki biblijnej wykreowano mit Lwa północy – aluzji do Lwa Judy przybywającego wspomagać sprawiedliwych. Wykorzystano także przepowiednie Nostradamusa, że pojawi się lew z północy, który pobije orła (cesarza). Taki przekaz trafiał szczególnie do niemieckich elit protestanckich, które nienawidziły katolickiego cesarza. Wallenstein komentował wyniki pracy propagandzistów: „Niemcy oczekują króla Szwecji jak Żydzi swego mesjasza”.

Genealogia


Prapradziadkowie	Johan Kristiernsson Waza (1426-1477) ∞1451 Birgitta Gustavsdotter Sture (-1472)	Måns Karlsson Eka ∞ Sigrid Eskilsdotter Banér	Abraham Kristiernsson Leijonhufvud ∞ Birgitta Månsdotter Natt och Dag	Erik Karlsson Waza (1436-1491) ∞ Anna Karlsdotter Vinstorpaätten	król Danii, Szwecji i Norwegii Chrystian I Oldenburg (1426-1481) ∞1449 Dorota Hohenzollern (1430-1495)	książę Pomorski Bogusław X Wielki (1454-1532) ∞1491 Anna Jagiellonka (1476-1503)	landgraf Hesji Wilhelm II (1469-1509) ∞1500 Anna von Mecklenburg (1485-1525)	książę Saksonii Jerzy Wettyn (1471-1539) ∞1496 Barbara Jagiellonka (1478-1534)
Pradziadkowie	Erik Johansson Waza (1470-1520) ∞1495 Cecilia Månsdotter Eka (1476-1523)		Erik Abrahamsson Leijonhufvud (-1520) ∞1512 Ebba Eriksdotter Waza (-1549)		król Danii i Norwegii Fryderyk I Oldenburg (1471-1533) ∞1518 Zofia pomorska (1498-1568)		landgraf Hesji Filip Wielkoduszny (1504-1567) ∞1523 Krystyna Wettyn (1505-1549)
Dziadkowie	król Szwecji Gustaw I Waza (1496-1560) ∞1536 Małgorzata Leijonhufvud (1516-1551)				książę Holstein-Gottorp Adolf (1526–1586) ∞1564 Krystyna Heska (1543-1604)
Rodzice	król Szwecji Karol Sudermański (1550-1611) ∞1579 Krystyna holsztyńska (1573–1625)
Gustaw II Adolf Waza (1594-1632) król Szwecji

Zobacz też

↑ ^a ^b Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie data
BŁĄD PRZYPISÓW

Błąd w przypisach: Znacznik <ref> o nazwie „uwagi”, zdefiniowany w <references>, nie był użyty wcześniej w treści.

BŁĄD PRZYPISÓW

↑ Anusik 2009 ↓, s. 17.
↑ Anusik 2009 ↓, s. 187.
↑ Anusik 2009 ↓, s. 326.
↑ Daty przyjęte za źródłami szwedzkimi, mogą być podane według kalendarza juliańskiego zamiast gregoriańskiego.

Bibliografia

Zbigniew Anusik: Gustaw II Adolf. Wrocław: Ossolineum, 2009. ISBN 978-83-04-05008-2.
Zbigniew Wójcik, Historia powszechna XVI-XVII wiek.
Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej, pod red. Macieja Serwańskiego i Janusza Dobosza, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1998.

Linki zewnętrzne

Piotr Semka, Stary Szwed wciąż żyje, „Rzeczpospolita”, PlusMinus A28-A29, 17-18 listopada 2007

[data-1] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie data
BŁĄD PRZYPISÓW

[CITEREFAnusik200917-2] Anusik 2009 ↓, s. 17.

[CITEREFAnusik2009187-3] Anusik 2009 ↓, s. 187.

[CITEREFAnusik2009326-4] Anusik 2009 ↓, s. 326.

[data-5] Daty przyjęte za źródłami szwedzkimi, mogą być podane według kalendarza juliańskiego zamiast gregoriańskiego.

[a]

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 9: / Linia 9: @@
  |faksymile         = Gustav II Adolf autograph.png
  |opis faksymile    =
- |dewiza            = '''Gloria altissimo suorum refugio'''<br /> (Chwała Najwyższemu, ucieczce swoich)<br />'''Deo et victricibus armis'''<br />(Z Bogiem i zwycięskim orężem)<br />'''Gott mit uns'''<br />(Bóg z nami)
+ |dewiza            = '''Gloria altissimo suorum refugio'''<br /> Chwała Najwyższemu, ucieczce swoich<br />'''Deo et victricibus armis'''<br />Z Bogiem i zwycięskim orężem<br />'''Gott mit uns'''<br />Bóg z nami
  |1. tytuł          = [[Władcy Szwecji|Król Szwecji]]
  |1. od             = [[30 października]] [[1611]]

Englingerowie	Eryk VI Zwycięski (970–995) Olaf Skötkonung (995–1022) Anund Jakub (1022–1050) Emund Stary (1050–1060)
Stenkilowie	Stenkil Ragnvaldsson (1060–1066) Eryk VII Stenkilsson i Eryk VIII Poganin (1066–1067) Halsten (1067–1070) Anund Gårdske (1070–1075) Hakan Ryży (1075–1080) Inge I Starszy (ok. 1080–1084) Swen Ofiarnik (1084–1087) Eryk Årsäll (1087–1088) Inge I Starszy (1088–1110) Filip (1110–1118) Inge II Młodszy (1118–1125) Ragnvald Okrągłogłowy (1125–1126) Magnus Silny (1125–1130)
Swerkerydzi i Erykidzi	Swerker I Starszy (1130–1156) Eryk IX (1156–1160) Magnus Henriksson (1160–1161) Karol VII (I) (1161–1167) Knut I (1167–1196) Kol / Bolesław (1167–1173) Swerker II Młodszy (1196–1208) Eryk X (1208–1216) Jan I (1216–1222) Eryk XI (1222–1229) Knut II Długi (1229–1234) Eryk XI (1234–1250)
Folkungowie	Waldemar Birgersson (1250–1275) Birger jarl (regent 1250–1266) Magnus I Birgersson (1275–1290) Birger I Magnusson (1290–1318) Mats Kettilmundsson (regent 1318–1319) Magnus II Eriksson (1319–1364) Eryk XII Magnusson (1356–1359) Haakon Magnusson (1362–1364)
dynastia meklemburska	Albrecht Meklemburski (1364–1389)
okres unii kalmarskiej	Małgorzata (1389–1412) Eryk XIII Pomorski (1396–1439) Engelbrekt Engelbrektsson (regent 1435–1436) Karol Knutsson Bonde (regent 1438–1440) Krzysztof Bawarski (1440–1448) Bengt Jönsson i Nils Jönsson (regenci 1448) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1448–1457) Jöns Bengtsson i Eryk Axelsson (regenci 1457) Chrystian I Oldenburg (1457–1464) Kettil Karlsson Waza (1464 regent) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1464–1465) Kettil Karlsson Waza (1465 regent) Jöns Bengtsson (1465–1466 regent) Eryk Axelsson (1466–1467 regent) Karol VIII (II) Knutsson Bonde (1467–1470) Sten Sture Starszy (1470–1497 regent) Jan II Oldenburg (1497–1501) Sten Sture Starszy (1501–1503 regent) Svante Nilsson Sture (1504–1512 regent) Eryk Trolle (regent 1512) Sten Sture Młodszy Svantesson (regent 1512–1520) Chrystian II Oldenburg (1520–1521) Gustaw Waza (regent 1521–1523)
Wazowie	Gustaw I (1523–1560) Eryk XIV (1560–1568) Jan III (1569–1592) Zygmunt (1592–1599) Karol, książę Sudermanii (regent 1599–1604) Karol IX (1604–1611) Gustaw II Adolf (1611–1632) Krystyna (1632–1654)
Wittelsbachowie	Karol X Gustaw (1654–1660) Karol XI (1660–1697) Karol XII (1697–1718) Ulryka Eleonora (1718–1720)
Dynastia Heska	Fryderyk I (1720–1751)
Oldenburgowie	Adolf Fryderyk (1751–1771) Gustaw III (1771–1792) Gustaw IV Adolf (1792–1809) Karol, książę Sudermanii (regent 1792–1796) Karol XIII (1809–1818)
Bernadotte	Karol XIV Jan (1818–1844) Oskar I (1844–1859) Karol XV (1859–1872) Oskar II (1872–1907) Gustaw V (1907–1950) Gustaw VI Adolf (1950–1973) Karol XVI Gustaw (od 1973)