Albert Camus

Szablon:Pisarz infobox Albert Camus /albɛʀ kamy/ (ur. 7 listopada 1913 w Mondovi, zm. 4 stycznia 1960 w Villeblevin) – algierski pisarz, dramaturg, eseista i reżyser teatralny. Większość kariery literackiej spędził we Francji, której nosił obywatelstwo. Czołowy reprezentant egzystencjalizmu w literaturze. Uważany za jednego z najwybitniejszych intelektualistów w Europie w II połowie XX wieku. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1957.

Życiorys

Pochodzenie

Albert Camus urodził się w rodzinie potomków europejskich osadników w Algierii, w której spędził większość życia. Wychował się w biednej, niepiśmiennej rodzinie żyjącej na przedmieściach stolicy kraju, Algieru. Jego matka, Catherine, była z pochodzenia Katalonką. Jej rodzina wyemigrowała do Algierii w połowie XIX w. z hiszpańskiej wyspy Minorka w archipelagu Balearów.

Ojciec pisarza – Lucien, był robotnikiem. Jego przodkowie przybyli do Algierii zapewne wkrótce po 1830 i należeli do grupy pierwszych francuskich osadników w północnej Afryce. Gdy Camus miał niespełna rok, w Europie wybuchła pierwsza wojna światowa. Ojciec zginął w walce z Niemcami w bitwie nad Marną w 1914.

Wykształcenie

Albert Camus zdobył wykształcenie dzięki wychowawcy, który po długich staraniach uzyskał dla niego stypendium naukowe. Duże znaczenie miała w jego życiu znajomość z profesorem Louisem Germainem, który zachęcał młodego Alberta do nauki i podsuwał mu klasyczne dzieła literatury (pod wpływem jednej z tych lektur – Żywotów Cezarów Swetoniusza, Camus napisze później dramat Kaligula). W 1932 zdał maturę i wstąpił na uniwersytet w Algierze, gdzie studiował filozofię i historię kultury antycznej.

Zainteresowania

Kilka lat później zaczęły się jego pierwsze związki z polityką i dziennikarstwem. Na krótko wstąpił do Partii Komunistycznej, z której został jednak wydalony z powodu zbyt dużej różnicy zdań. Od 1937 do 1940 pracował jako dziennikarz w antykolonialnym dzienniku Alger Républicain.

Mniej więcej w tym samym okresie rozpoczęła się jego przygoda z teatrem. W 1936 wraz z przyjaciółmi założył bowiem „Théâtre du Travail” (Teatr Pracy), którego pierwsze przedstawienie (grano wówczas Czas pogardy André Malraux; później wystawiano tam Ajschylosa, Gorkiego i innych) okazało się wielkim sukcesem. Po jego rozwiązaniu Camus założył kolejny teatr o nazwie „L'Équipe”.

Emigracja z Afryki

Camus opuścił ojczyznę w Afryce po ostro skrytykowanym artykule w 1940 roku, kiedy wyjechał do Paryża. Gdy miasto zdobyli Niemcy, pojechał do Lyonu, a stamtąd powrócił na krótko do Algierii, zamieszkując w Oranie. W 1942 przyjechał na stałe do Paryża i już nigdy nie powrócił do swojego ojczyzny w Algierii. W stolicy Francji Camus wspólnie z Pascalem Pia redagował podziemne czasopismo „Combat”. W tym okresie zaprzyjaźnił się z Jean-Paulem Sartrem. Przyjaźń ta urwała się po cyklu artykułów Camusa, które poróżniły go z obozem sławnego filozofa; wpływ jej był jednak na tyle silny, że zaczęto przypisywać Camusowi egzystencjalizm, przed czym on sam zaciekle się bronił.

W 1947 ostatecznie odciął się od dziennikarstwa i polityki, by móc w pełni oddać się teatrowi i pisarstwu. Wyjątek stanowi zbiór esejów Człowiek zbuntowany, w którym – wbrew modzie panującej wśród francuskich intelektualistów – poddał surowej krytyce stalinizm i ujawnił mało znane na Zachodzie fakty dotyczące masowych zbrodni komunistycznych w ZSRR.

Laureat Nagrody Nobla

W 1957 otrzymał literacką Nagrodę Nobla za „ogromny wkład w literaturę, ukazującą znaczenie ludzkiego sumienia”. We Francji, gdzie Camus zyskał ogromną popularność, pisarz był pod koniec życia stale atakowany – za brak reakcji na wojnę w ojczystej Algierii, za brak zaangażowania lewicowego, za niemoralność jego książek.

Trzy lata po otrzymaniu Nagrody Nobla Camus – w wieku 46 lat – zginął w wypadku samochodowym, gdy wracał do Paryża wraz z przyjacielem i wydawcą Gallimardem. W torbie miał niedokończony szkic powieści Pierwszy człowiek.

Twórczość

Nagrobek Alberta Camusa w Lourmarin

Camus używał pseudonimów Vincent Capable, Jean Meursault, Louis Neuville, Demos, Irenée. Tłumaczyły go na polski Joanna Guze i Maria Zenowicz-Brandys.

Klasyfikacja

Całą twórczość Camusa można dzielić według wielu kryteriów, z których najbardziej chyba znane są dwa tryptyki: Mit Syzyfa, do którego zaliczają się Mit Syzyfa, Obcy i Kaligula, oraz Mit Prometeusza: Człowiek zbuntowany, Dżuma, Nieporozumienie.

Dużo oczywistszym podziałem jest rozróżnienie na gatunki literackie. Mamy więc w jego spuściźnie powieści (Obcy, Dżuma, Upadek, Pierwszy człowiek), dramaty (Kaligula, Stan oblężenia, Nieporozumienie, Sprawiedliwi), eseje (Mit Syzyfa, Prawa i lewa strona, Człowiek zbuntowany) czy w końcu zbiory opowiadań (Wygnanie i królestwo, Lato).

Poglądy zawarte w dziełach

Poglądy Camusa ewoluują od postawy buntu i heroicznego trwania, które jest tematem Mitu Syzyfa, aż do głębokiego humanizmu, któremu najpełniejszy wyraz daje w Dżumie.

Postacie Kaliguli oraz Meursaulta, bohatera Obcego, ukazują nie tylko konfrontację żelaznej logiki z ludzką zmysłowością i tak łatwo przyjmowanym światem, lecz odsłaniają dalsze źródła samotności człowieka; są istnymi dziełami o trwaniu nade wszystko. Obaj bohaterowie w końcu pragną śmierci, gdyż właśnie ona prowadzi do ich zwycięstwa – pojednania ze światem. Postrzegani jako szaleńcy, wykluczeni ze społeczeństwa czy to z powodu znikomości (Meursault), czy też wielkości (Kaligula) odgrywanej roli, porównani zostają do Syzyfa. Dramat Syzyfa nie polega na wiecznym trwaniu jego mozołu, ale na jego świadomości, na świadomości wiecznej porażki. Paradoksalnie, na tym też polega jego wielkość i bohaterstwo. Nawiązania do tego tematu można odnaleźć np. w Dżumie czy w przemówieniu, które Camus wygłosił po odebraniu Literackiej Nagrody Nobla.

Obraz bohaterów diametralnie zmienia się w drugim tryptyku, do którego należy m.in. Dżuma. Dominujące w utworze postacie – doktor Rieux (będący zresztą alter ego Camusa) i Tarrou, prezentują głębokie zaangażowanie w sprawy człowieka. Jedynym wyznacznikiem moralności jest zwykła uczciwość. Ona to każe przede wszystkim bronić człowieka, a co za tym idzie – nie zgadzać się na zło.

Innym tematem w twórczości Camusa jest osamotnienie człowieka wobec jego otoczenia, niemożność zrozumienia jego zamierzeń i intencji, niesłuszna ich interpretacja, nadinterpretacja nieraz; w efekcie ucieczka od człowieczeństwa – a to przecież jest dla Camusa dżumą.

Dzieła (chronologicznie)

• Dwie strony medalu (L’Envers et l’Endroit, 1937) – eseje
• Kaligula (Caligula, 1938) – dramat, premiera 1944
• Gody (Noces, 1939) – eseje
• Mit Syzyfa (Le Mythe de Sisyphe, 1942) – esej
• Obcy (L'Étranger, 1942) – powieść
• Nieporozumienie (Le Malentendu, 1944) – dramat
• Listy do przyjaciela Niemca (Lettres à un ami allemand, 1945) – esej
• Dżuma (La Peste, 1947) – powieść
• Stan oblężenia (L'État de siège, 1948) – dramat
• Sprawiedliwi (Les Justes, 1950) – dramat
• Człowiek zbuntowany (L’Homme révolté, 1951) – esej
• Lato (L'Été, 1954) – eseje i szkice z lat 1939–1953.
• Upadek (La Chute, 1956) – powieść
• Wygnanie i królestwo (L’Exil et le royaume, 1957) – nowele
• Śmierć szczęśliwa (La Mort heureuse, 1971) – powieść (nieukończona, wydana pośmiertnie)
• Pierwszy człowiek (Le premier homme, 1994) – powieść (nieukończona, wydana pośmiertnie)

Bibliografia

• Albert Camus, Śmierć szczęśliwa (Mort heureuse), Kraków 1998, ISBN 83-7006-677-1.
• Joanna Guze, Albert Camus: los i lekcja, Zeszyty Literackie, Warszawa 2004, ISBN 83-917979-8-8.
• Justyna Sobolewska, Komu Camus, „Polityka”, nr 2/2010.
• Waleria Szydłowska, Camus, Wiedza Powszechna, Warszawa 2002, ISBN 83-214-1282-3.

Linki zewnętrzne

• Czy KGB zabiło Alberta Camus?. Dwójka - Program 2 Polskiego Radia, 2015-01-12. [dostęp 2015-01-13].

• Anglojęzyczna strona poświęcona pisarzowi
• Artykuł na Stanford Encyclopedia of Philosophy
• Albert Camus, Internet Encyclopedia of Philosophy