Barciany: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m →Bibliografia: ->dr. uzup. |
drobne merytoryczne |
||
Linia 29: | Linia 29: | ||
[[Plik:Barciany Kościół gotycki 08.JPG|250px|thumb|Wnętrze kościoła]] |
[[Plik:Barciany Kościół gotycki 08.JPG|250px|thumb|Wnętrze kościoła]] |
||
[[Plik:2009-07 Barciany 7.jpg|250px|thumb|Ołtarz]] |
[[Plik:2009-07 Barciany 7.jpg|250px|thumb|Ołtarz]] |
||
'''Barciany''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Barten'', [[lit.]] ''Bartėniai'') – [[wieś]] w [[Polska|Polsce]] położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat kętrzyński|powiecie kętrzyńskim]]. W latach [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|1975-1998]] miejscowość administracyjnie należała do [[Województwo olsztyńskie (1975–1998)|województwa olsztyńskiego]]. Miejscowość jest siedzibą [[Barciany (gmina)|gminy Barciany]]. |
'''Barciany''' ([[język niemiecki|niem.]] ''Barten'', [[lit.]] ''Bartėniai'') – [[wieś]] w [[Polska|Polsce]] położona w [[województwo warmińsko-mazurskie|województwie warmińsko-mazurskim]], w [[powiat kętrzyński|powiecie kętrzyńskim]]. W latach [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|1975-1998]] miejscowość administracyjnie należała do [[Województwo olsztyńskie (1975–1998)|województwa olsztyńskiego]]. Miejscowość jest siedzibą [[Barciany (gmina)|gminy Barciany]]. Leży na terenie krainy historycznej [[Prusy Dolne]]. |
||
== Historia == |
== Historia == |
||
Używane nazwy miejscowości ([[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Sł. geogr.]]): [[język polski|pol.]] - Barciany, Barty, Borty; [[język niemiecki|niem.]] - Barten, Barthen. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946<ref name="MP">Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości ({{Monitor Polski | rok = 1946 | numer = 142 | pozycja = 262}})</ref>. |
Używane nazwy miejscowości ([[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Sł. geogr.]]): [[język polski|pol.]] - Barciany, Barty, Borty; [[język niemiecki|niem.]] - Barten, Barthen. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946<ref name="MP">Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości ({{Monitor Polski | rok = 1946 | numer = 142 | pozycja = 262}})</ref>. |
||
Barciany były głównym ośrodkiem grodowym pruskiego plemienia [[Barcja|Bartów]], którzy mieli tu we wczesnym średniowieczu swój główny gród nad rzeka Liwną w otoczeniu mokradeł. W [[1240]] r. zostało |
Barciany były głównym ośrodkiem grodowym pruskiego plemienia [[Barcja|Bartów]], którzy mieli tu we wczesnym średniowieczu swój główny gród nad rzeka Liwną w otoczeniu mokradeł{{fakt}}. W [[1240]] r. terytorium to wraz z resztą [[Prusy Dolne|Prus Dolnych]] zostało zajęte przez [[zakon krzyżacki]]. Najpierw Barciany należały do komturstwa w [[Uszakowo|Pokarminie]] (niem. Branderburg). Wielki mistrz [[Winrych von Kniprode]] postanowił utworzyć w Barcianach nowe komturstwo, i wybudować duży zamek. Prace rozpoczęto w 1377 a zakończono pod koniec XIV w. Komturstwo w Barcianach ostatecznie jednak nie powstało. Czasowo zamek barciański podlegał komturstwu w Rynie (1393-1420). Od 1533 w zamku w Barcianach rezydowali starostowie. W latach 1842-1945 zamek znajdował się w rękach prywatnych. Po 1945 mieścił się tu PGR. |
||
Pierwsza wzmianka o Barcianach jako o osadzie targowej w pobliżu krzyżackiego zamku pochodzi z [[1289]] r. Istniejąca przy zamku osada wymieniana była w [[1473]] r., jako miasteczko, chociaż bez pełnych praw miejskich. Barciany otoczone były murami obronnymi już w średniowieczu, z trzema bramami: Królewiecką, Kętrzyńską i Młyńską. |
Pierwsza wzmianka o Barcianach jako o osadzie targowej w pobliżu krzyżackiego zamku pochodzi z [[1289]] r. Istniejąca przy zamku osada wymieniana była w [[1473]] r., jako miasteczko, chociaż bez pełnych praw miejskich. Barciany otoczone były murami obronnymi już w średniowieczu, z trzema bramami: Królewiecką, Kętrzyńską i Młyńską. |
||
Po [[sekularyzacja|sekularyzacji]] zakonu krzyżackiego Barciany zostały centrum dóbr ziemskich, zarządzanych przez książęcych starostów. Od [[1612]] r. Barciany były [[lenno|lennem]] [[Otto von der Groeben|v. d. Groebena]]. Pełne prawa miejskie Barciany uzyskały dopiero w [[1628]] od elektora [[Jerzy Wilhelm Hohenzollern|Jerzego Wilhelma]]. W roku 1692 Barciany było określane jako miasto całkowicie otwarte, na co wskazuje brak murów miejskich w tym czasie. Stawy, znajdujące się wokół zamku zostały osuszone w XIX w. |
Po [[sekularyzacja|sekularyzacji]] zakonu krzyżackiego Barciany zostały centrum dóbr ziemskich, zarządzanych przez książęcych starostów. Od [[1612]] r. Barciany były [[lenno|lennem]] [[Otto von der Groeben|v. d. Groebena]]. Pełne prawa miejskie Barciany uzyskały dopiero w [[1628]] od elektora [[Jerzy Wilhelm Hohenzollern|Jerzego Wilhelma]]. W roku 1692 Barciany było określane jako miasto całkowicie otwarte, na co wskazuje brak murów miejskich w tym czasie. Stawy, znajdujące się wokół zamku zostały osuszone w XIX w. |
||
Wersja z 16:36, 23 lis 2017
{{{rodzaj miejscowości}}} | |
Gotycki kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny | |
Państwo | warmińsko-mazurskie |
---|---|
Powiat | |
Gmina | |
Sołectwo | |
Wysokość |
68 m n.p.m. |
Liczba ludności (2011) |
1154[1] |
Strefa numeracyjna |
(+48) 89 |
Kod pocztowy |
11-410 |
Tablice rejestracyjne |
NKE |
SIMC |
0468996 |
Położenie na mapie brak | |
Położenie na mapie świata Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:airport} | |
Strona internetowa |
Barciany (niem. Barten, lit. Bartėniai) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie kętrzyńskim. W latach 1975-1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Barciany. Leży na terenie krainy historycznej Prusy Dolne.
Historia
Używane nazwy miejscowości (Sł. geogr.): pol. - Barciany, Barty, Borty; niem. - Barten, Barthen. Obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[2].
Barciany były głównym ośrodkiem grodowym pruskiego plemienia Bartów, którzy mieli tu we wczesnym średniowieczu swój główny gród nad rzeka Liwną w otoczeniu mokradeł[potrzebny przypis]. W 1240 r. terytorium to wraz z resztą Prus Dolnych zostało zajęte przez zakon krzyżacki. Najpierw Barciany należały do komturstwa w Pokarminie (niem. Branderburg). Wielki mistrz Winrych von Kniprode postanowił utworzyć w Barcianach nowe komturstwo, i wybudować duży zamek. Prace rozpoczęto w 1377 a zakończono pod koniec XIV w. Komturstwo w Barcianach ostatecznie jednak nie powstało. Czasowo zamek barciański podlegał komturstwu w Rynie (1393-1420). Od 1533 w zamku w Barcianach rezydowali starostowie. W latach 1842-1945 zamek znajdował się w rękach prywatnych. Po 1945 mieścił się tu PGR.
Pierwsza wzmianka o Barcianach jako o osadzie targowej w pobliżu krzyżackiego zamku pochodzi z 1289 r. Istniejąca przy zamku osada wymieniana była w 1473 r., jako miasteczko, chociaż bez pełnych praw miejskich. Barciany otoczone były murami obronnymi już w średniowieczu, z trzema bramami: Królewiecką, Kętrzyńską i Młyńską.
Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego Barciany zostały centrum dóbr ziemskich, zarządzanych przez książęcych starostów. Od 1612 r. Barciany były lennem v. d. Groebena. Pełne prawa miejskie Barciany uzyskały dopiero w 1628 od elektora Jerzego Wilhelma. W roku 1692 Barciany było określane jako miasto całkowicie otwarte, na co wskazuje brak murów miejskich w tym czasie. Stawy, znajdujące się wokół zamku zostały osuszone w XIX w.
W ostatnim okresie funkcjonowania PGR w Barcianach była siedziba wielozakładowego przedsiębiorstwa o nazwie Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Barcianach. W skład PPGR Barciany (powierzchnia użytków rolnych 6391 ha) wchodziły następujące zakłady rolne na pełnych rozrachunkach gospodarczych: Barciany, Gęsie Góry, Jegławki i Rodele.
Zabytki
Najważniejszymi zabytkami Barcian są pochodzący z XIV wieku zamek krzyżacki oraz XIV-wieczny gotycki kościół jednonawowy. W kościele znajduje się ołtarz ufundowany przez Ratterów w 1643 r. oraz pochodzące z 1750 r. organy wykonane przez A. G. Caspariniego i malarza Adolpha. Pochodzący z wczesnego średniowiecza kamienny posąg "Baba", który pozostawili po sobie Prusowie, stał do 1945 r. przed barciańskim zamkiem. Dziś jego replika znajduje się na dziedzińcu zamkowym w Olsztynie. Z posągiem związana jest legenda o wodzu Barto, który skamieniał z rozpaczy na wieść o zajęciu przez Krzyżaków ziemi barciańskiej. Na cmentarzu znajduje się neogotycka kaplica cmentarna z końca XIX w. i pomnik św. Franciszka.
Zamek
- Osobny artykuł:
Krzyżacy przebudowali dawne umocnienia pruskie na tymczasową drewniano-ziemną strażnicę. Bunt ludności pruskiej w 1310 roku oraz liczne napady litewskie pod wodzą księcia Witenesa zadecydowały o budowie warowni. Do 1353 r. Barciany były siedzibą komornictwa, później rezydował w zamku prokurator krzyżacki. Niedługo potem wielki mistrz Winrich von Kniprode nakazał utworzenie w Barcianach komturii. Ponieważ do jej ustanowienia ostatecznie nie doszło, budowa zamku wydłużyła się a pierwotne, ambitne plany dotyczące konstrukcji nie zostały zrealizowane. W latach 1380-1390 zbudowano mur obwodowy, a do 1400 r. przede wszystkim trzykondygnacyjne północne skrzydło zamkowe. Podwyższono wówczas również mury obwodowe i budynek wschodni. Klęska zakonu w wielkiej wojnie z Polską zahamowała dalszą budowę.
Na zamku w skrzydle wschodnim znajdowały się składy żywności, piec, kuchnia, piekarnia oraz wartownia. Pierwsze piętro pełniło funkcję reprezentacyjną. Część północna mieściła kaplicę, kapitularz, z czasem zamieniony na refektarz, izbę prokuratora zakonnego, dormitorium oraz infirmerię. Podobnie jak w skrzydle wschodnim parter pełnił funkcję gospodarczą, a najwyższa kondygnacja magazynowo-obronną. W trakcie prac archeologicznych odkryto również w zamku pozostałości drewnianej kanalizacji. Główna część zamku była otoczona drewniano-ziemnymi fortyfikacjami. Od wschodu za szeroką fosą znajdowało się gospodarcze przedzamcze.
Obecność licznych otworów strzelniczych wskazuje na to, że w Barcianach wprowadzono po raz pierwszy w państwie zakonnym system obrony przystosowany do broni palnej. Zamek barciański, jako punkt wypadowy na Litwę posiadał do XV w. znaczenie militarne. Później stanowił przede wszystkim ośrodek gospodarczy. W latach 1533-1841 zamek był rezydencją starostów.
W 1914 r. północne skrzydło zostało zniszczone przez pożar, odbudowa zajęła dwa lata. W tym czasie (1842-1945) zamek był własnością prywatną. Właściciele zamienili wysychające już stawy na ogrody oraz wznieśli na dawnym przedzamczu zabudowania folwarczne. Po II wojnie światowej zamek przejął PGR (mieściły się w nim biura i magazyny) a miejscowość utraciła prawa miejskie (duże zniszczenia).
Obecnie zamek ponownie znajduje się w rękach prywatnych i trwa jego renowacja. Planowane otwarcie mającego mieścić się w zamku hotelu z kompleksem wypoczynkowym planowane było na 2007 r.
Kościół
We wsi znajduje się gotycki kościół z końca XIV w., pw. Niepokalanego Serca Maryi, orientowany, z cegły na kamiennej podmurówce, salowy, z zakrystią i kruchtą z północnej strony i drugą kruchtą z południowej strony (dobudowana w latach 1729-1741, dach pochodzi z 1804). W 1714 r. kościół był przebudowany. Wieża trójkondygnacyjna pochodzi z końca XVI w., przebudowana na początku wieku XVIII. W nawie strop drewniany, zakrystia ze stropem kolebkowym. Ołtarz główny, późnorenesansowy, z 1643 r., ufundowany przez Rautera. Organy barokowe z około 1750 r., a zbudowane około 1750 r. przez Adama Gottliba Casparini z Królewca.
Oświata
Pierwsza wzmianka o szkole w Barcianach pochodzi z roku 1548. Od roku 1622 było tu już dwóch nauczycieli rektor (kierownik szkoły parafialnej) i kantor. W 1736 roku w barciańskiej szkole 8 uczniów uczyło się łaciny, a osiemdziesięciu czytania, pisania i rachunków.
Kościoły
Parafia w Barcianach przed reformacją należała do archiprezbiteratu w Sępopolu. Na terenie miejscowości działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
- ↑ Strona polskawliczbach.pl
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262)
Bibliografia
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom I (str. 106, hasło - Barciany), Warszawa, 1880.
- "Kętrzyn z dziejów miasta i okolic" (str. 141-149), wyd. "Pojezierze", Olsztyn 1978.
- Rzempołuch Andrzej - "Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich", Agencja Wydawnicza "Remix", Olsztyn, 1992, ISBN 83-900155-1-X. (str. 57-58 )
- Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 169-170
- Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom II. Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, Olsztyn 1999, ISBN 83-912605-0-X
- Andrzej Rzempołuch, Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich. Agencja Wydawnicza "Remix", Olsztyn 1993, ISBN 83-900155-1-X
Linki zewnętrzne
- Historia Żydów w Barcianach na portalu Wirtualny Sztetl
- Historia wsie Barciany autorstwa dr. Jerzego Sikorskiego