Ślęża

Ślęża

{{{nazwa oryginalna}}}

Ślęża (widok z Wieżycy)
Państwo	Polska
Położenie	województwo dolnośląskie, powiat wrocławski, Sobótka
Pasmo	Przedgórze Sudeckie Masyw Ślęży
Wysokość	718 m n.p.m.
Wybitność	468 m
Położenie na mapie Sudetów Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

{{Góra infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | współrzędne = | nazwa oryginalna = Nieznane pola: "sekundE", "stopniN", "stopniE", "minutE", "minutN" oraz "sekundN".

Ślęża – mapa szczytu

Niedźwiedź – starożytna rzeźba kultowa na szczycie Ślęży

Ślęża, Święte Źródełko

Ślęża, Niebieski Szlak

Ślęża (łac. Silensi 1017, łac. Monte Silentii XIII w., w latach 1945‒1948 Sobótka, niem. Zobtenberg – dokładne tł. Góra Sobótka) – najwyższy szczyt Masywu Ślęży i całego Przedgórza Sudeckiego, wznoszący się na wysokość 717,5 m n.p.m. Mimo niewielkiej wysokości bezwzględnej, masyw ma imponujący wygląd ze względu na znaczną wysokość względną (ponad 500 m).

Ślęża należy do Korony Gór Polski, Korony Sudetów Polskich i Korony Sudetów. Najbliższe miasto w pobliżu góry to Sobótka.

Etymologia nazwy

Pierwsze odnotowane historyczne nazwy góry:

• 1017 Silensi Thietmar z Merseburga, Kronika
• 1108 in monte Silencii (tłum. Góra Milczenia)
• 1149/50 ecclesia in monte Silentii
• 1209 in monte Silencii
• 1242 in monte Slenz
• 1245 in monte Slez,
• 1260 circa montem Slezie,

Istnieją trzy ważniejsze etymologie nazwy Ślęza (nazwy góry i rzeki były dawniej pisane jednakowo):

• germańska (Steinhauser, Vasmer, wywodząca tę nazwę od plemienia Silingów),
• słowiańska (np. Rospond, od ślęga – „mokra pogoda, błoto”)
• „indoeuropejska” (Udolph, Mańczak).

Wszystkie trzy hipotezy mają wiele słabych punktów i nie ma podstaw by przyjąć którąkolwiek z nich. Można z dużym prawdopodobieństwem uznać, że nazwa została przejęta do języków indoeuropejskich od wcześniejszych mieszkańców tych ziem (Babik). Od nazwy góry i rzeki wskazuje się związek z etnonimami Ślężan i germańskich Silingów, a później Śląska.

Geologia

Ślęża zbudowana jest głównie z granitów i gabra. Według najnowszej interpretacji większa część masywu Ślęży to ofiolit – pozostałość kopalnego dna oceanicznego (skorupy oceanicznej). Jego powstanie datowano na 350 mln lat (przełom dewonu i karbonu). W skład tego ofiolitu wchodzą: radiolaryty (pozostałość krzemionkowych skał osadowych leżących na dnie oceanu), amfibolity (zmetamorfizowane pierwotne podmorskie bazalty, tworzące wierzchnią warstwę skorupy), niżej leżą gabra, a na samym dole ultrazasadowe perydotyty, które w efekcie metamorfizmu przekształciły się w serpentynity. Ten hipotetyczny ofiolit zapada ku północy, czyli pierwotnie najwyższe partie znajdują się na północy, a najniższe na południu. Obecnie gabra tworzą szczyt Ślęży i jej południowe oraz wschodnie stoki, serpentynity odsłaniają się na Raduni i wzgórzach położonych na wschód i zachód od niej, natomiast amfibolity są znane z Wieżycy i Gozdnicy – niewielkich szczytów w północnej części masywu Ślęży koło Sobótki.

Znacznie później w obręb zachowanego ofiolitu, a właściwie na zachód od niego, wdarła się intruzja granitowa, datowana na późny karbon. Obecnie granity budują północne i północno-zachodnie stoki góry. Są one częścią masywu granitowego ciągnącego się od Strzegomia po Sobótkę. Samo wyniesienie części skał gabrowych i granitowych i ukształtowanie się góry zaszło w neogenie, przy czym bierze się pod uwagę głównie wyniesienie w wyniku ruchów tektonicznych. Wcześniej sądzono, że Ślęża jest twardzielcem, jednak obecnie wpływ selektywnej erozji uważa się za czynnik uzupełniający.

Górnictwo

Rzeźby kultowe, Szlak Czerwony

W neolicie wydobywano nefryt w rejonie Jordanowa oraz serpentynit w okolicy Jańskiej Góry i Raduni. Z serpentynitu wyrabiano narzędzia i broń (topory ślężańskie, zapewne raczej kultowe niż użytkowe), a z nefrytu drobne narzędzia i ozdoby. Od X wieku przez całe średniowiecze wydobywano granity oraz serpentynity. Te pierwsze głównie do produkcji kół młyńskich i kamienia budowlanego, ale we wczesnym średniowieczu wyrabiano z nich elementy zdobnicze dla kościołów romańskich (np. kapitele, rzeźby lwów). Serpentynit po wypolerowaniu służył jako kamień ozdobny lub surowiec do wyrobu ozdobnych naczyń. W 1877 otwarto kopalnię rud chromu w rejonie Raduni, działała ona do roku 1943. Od 1920 do pierwszych lat powojennych istniała kopalnia magnezytu w Sobótce, a od 1960 działa kopalnia magnezytu w Wirach. W początkach XX wieku utworzono wielkie kamieniołomy granitu i skalenia w Strzeblowie (dzielnica Sobótki), a w 1884 uruchomiono kamieniołom serpentynitu (i nefrytu) w Jordanowie. W 1986 udokumentowano duże złoże rud żelaza, tytanu i wanadu na wschodnich stokach Ślęży; nie są one jednak eksploatowane.

Historia

dawny zamek piastowski, położony w podziemiach kościoła na szczycie Ślęży

Kościół na szczycie Ślęży

Dom Turysty PTTK na Ślęży

Góra stanowiła ośrodek pogańskiego kultu solarnego miejscowych plemion – jego początki sięgają epoki brązu, a początek upadku przypada na początki chrystianizacji tych obszarów w X i XI w. Na szczycie góry i jej pobliżu zachowały się kamienne rzeźby „panny z rybą, mnicha, grzyba, dzika, oraz niedźwiedzia” łączone do celtyckiego kręgu kulturowego. Odnaleziono również fragmenty kamiennych wałów, o szerokości ok. 12 m, układanych z odłamków kamieni, oraz zagadkowe posągi z charakterystycznym symbolem ukośnego krzyża – według hipotez badaczy krzyż garbo. prawdopodobnie związany był z pogańskim kultem solarnym.

W kronice Thietmara w dziale dotyczącym wojny Bolesława Chrobrego z Henrykiem II (zob. Obrona Niemczy) czytamy: Owa góra (posita est autem haec in pago Silensi, vocabulo hoc a quodam monte nimis excelso et grandi olim sibi indito) wielkiej doznawała czci u wszystkich mieszkańców z powodu swego ogromu oraz przeznaczenia jako że odprawiano na niej pogańskie obrzędy”. (z Kroniki bp. Thietmara ok. 1017 r.).

Według Hansa Jänichena leżące na południu miasto Niemcza, którego nazwa jest starsza od roku 990, nie oznacza Niemców w dzisiejszym znaczeniu, lecz osiadłą znacznie wcześniej ludność wschodniogermańską. Ludność ta ulec miała slawizacji, przekazując Słowianom kult na górze Sobótce/Ślęży.

Według Stanisława Zakrzewskiego nazwa grodu może też pochodzić od niemieckich jeńców użytych do budowy grodu.

W pierwszej połowie XII w. (prawdopodobnie w 1110 r.), za panowania Bolesława Krzywoustego, Piotr Włostowic ufundował na szczycie klasztor augustianów. Ze względu jednak na znaczne oddalenie od ludzi klasztor został później (w 1134 lub 1149 r.) przeniesiony do pobliskiej wsi Górka (obecnie część Sobótki), a wkrótce potem (w 1153 r.) do Wrocławia.

Od 1813 do 1914 na szczycie odbywały się komersze niemieckich studentów wrocławskich dla upamiętnienia wymarszu z pobliskiego Rogowa Sobóckiego antynapoleońskiego Freikorpsu (korpusu ochotników) majora Adolfa Lützowa.W 1837 r. powstało na szczycie schronisko Mooshaus. W latach 1851–1852 wybudowano nowy obiekt w stylu szwajcarskim. Na początku XX w. okazało się ono niewystarczające i w latach 1907–1908 powstał istniejący do dziś (później jako hotel Olimp, obecnie Dom Turysty PTTK im. Romana Zmorskiego) obiekt według projektu wrocławskiego architekta Karla Klimma. Budowę sfinansował wrocławski browarnik Georg Haase.

W okresie nazistowskim niemiecką nazwą Ślęży było Siling – od plemienia Silingów.

Od 1954 roku Ślęża jest objęta ochroną jako Rezerwat krajobrazowo-geologiczny i historyczny Góra Ślęża (powierzchnia 141,4 ha).

9 września 2016 na górze Ślęża odbyły się dolnośląskie obchody 1050-lecia chrztu Polski.

Rzeźby

• Grzyb - (prawdopodobnie dolna część ludzkiej postaci – w Sobótce).
• Mnich (u stóp góry – przeniesiony z okolic wsi Garncarsko)
• Panna z rybą lub Postać z rybą
• Dzik (przy drodze na szczyt)
• Niedźwiedź (na szczycie góry).

Zabytki

Według rejestru Narodowego Instytutu Dziedzictwa na listę zabytków wpisane są:

• kościół filialny Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny odbudowany po pożarze w latach 1851‒52, razem z Wieżą widokową z XX wieku
• ruiny zamku piastowskiego z XII wieku,
• ogrodzenie z murem oporowym,
• Dom Turysty PTTK im. Romana Zmorskiego, z 1908 r.

W 1973 roku Oddział Wrocławski PTTK wmurował tablicę poświęconą Romanowi Zmorskiemu. Tablica znajduje przy wejściu do schroniska (obecnie Domu Turysty)

Kontrowersje

W 2010 roku w holu głównym Domu Turysty PTTK stanęła drewniana replika Światowida, którego oryginał znajduje się w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Jednak w 2013 po staraniach proboszcza z Sulistrowic figura została usunięta. W ramach sprzeciwu związki rodzimowiercze oraz środowiska związane z portalem racjonalista napisały w tej sprawie list do papieża Franciszka, jednak ich głos nie przebił się do mainstreamowych mediów. Ze strony kościoła rozpropagowana została natomiast akcja „Ocalmy kościół na Ślęży”, mająca na celu nie tylko renowację wnętrza kościoła, ale też rewitalizację szczytu Ślęży, a także jej okolic. W tym okresie miała miejsce również próba podpalenia figurki kościelnej przez nieznanego sprawcę w kościele w Sulistrowiczkach. Brak jest rzeczowych dowodów na ten temat, i przypuszczalnie był to wybryk chuligański niemający szerszego związku z opisywaną sprawą.

Turystyka

Ze względu na bliskość Wrocławia (30 km), Świdnicy (17 km) i Dzierżoniowa (17 km) odbywa się tam sezonowa turystyka. Masyw i jego okolice pokryte są dość gęstą siecią szlaków turystycznych. Istnieją dwie ścieżki archeologiczne oznaczone symbolem ślężańskiego niedźwiedzia i szlaki rowerowe.

Szlaki turystyczne

od południowego-wschodu: Strzelin — Szańcowa — Gościęcice Średnie — Skrzyżowanie pod Dębem — Gromnik — Dobroszów — Kalinka — Skrzyżowanie nad Zuzanką — Źródło Cyryla — Ziębice — Lipa — Rososznica — Stolec — Cierniowa Kopa — Kolonia Bobolice — Kobyla Głowa — Karczowice — Podlesie — Ostra Góra — Starzec — Księginice Wielkie — Sienice — Łagiewniki — Oleszna — Przełęcz Słupicka — Sulistrowiczki — Ślęża

od północnego-wschodu: Sobótka, stacja PKP — Sobótka, kościół św. Anny Samotrzeciej — Ślęża

od południowego—zachodu: Świdnica — Jagodnik — Miłochów — Krzczonów — Szczytna — Kiełczyn — Jędrzejowice — Przełęcz Tąpadła — Ślęża

od północnego—wschodu: Sobótka, stacja PKP — Dom Turysty PTTK „Pod Wieżycą” — Wieżyca — Przełęcz Dębowa — Ślęża

od południowego—zachodu: Strzelin — Pęcz — Piotrowice — Zielenice — Suchowice — Jordanów Śląski — Glinica — Winnna Góra — Gozdnik — Przełęcz Sulistrowicka — Przełęcz Słupicka — Radunia — Przełęcz Tąpadła — Ślęża

od północy: Garncarsko — Sobótka-Górka — Źródło Klasztorne — Ślęża. Jest to najtrudniejszy szlak prowadzący na szczyt.

Panoramy

Panorama ze szczytu Góry Ślęży.

Ślęża w literaturze i sztuce

Powieści, których akcja rozgrywa się m.in. na Ślęży:

• Kornelia Dobkiewiczowa – Ofka z Kamiennej Góry
• Zbigniew Nienacki – Ja, Dago Władca
• Andrzej Sapkowski – Narrenturm
• Tomek Tryzna – Panna Nikt
• Tomasz Piątek – Pałac Ostrogskich
• Robert J. Szmidt - Apokalipsa według Pana Jana
• Rafał Dębski - Kiedy Bóg Zasypia
• Andrzej Ziemiański - opowiadanie Waniliowe plantacje Wrocławia ze zbioru Zapach Szkła

Zobacz też

• Przełęcz Tąpadła
• Radunia
• święte góry, Łysa Góra, Wieżyca, Rowokół
• religia Słowian
• Sobótka
• Sulistrowiczki
• Sulistrowice
• Wieżyca (Wieża Bismarcka)

{{Przypisy}} Nieprawidłowe pola: przypisy.

Bibliografia

• Cehak-Hołubowiczowa Helena: Śląski Olimp, w: Szkice z dziejów Śląska t. I, wyd. 2, Warszawa 1955;
• Domański Grzegorz: Ślęża w pradziejach i średniowieczu, Wrocław, Inst. Archeologii i Etnologii PAN, 2002 ISBN 83-913155-7-6;
• Kolbuszewski Jacek: Diabelskie tajemnice świętej góry, w: Góry takie kamienne. Szkice o górach i ludziach, Nasza Księgarnia, Warszawa 1972;
• Kolbuszewski Jacek: Góry takie kamienne, aż się splunąć chce..., w: Skarby Króla Gregoriusa. O poszukiwaczach skarbów w XVII i XVIII wieku, Śląsk, Katowice 1972;
• Korta Wacław: Tajemnice góry Ślęży, Śląski Instytut Naukowy, Katowice 1988, ISBN 83-7008-061-8;
• Niedźwiedzki Robert, 1993: Historia i perspektywy górnictwa w rejonie Sobótki. Karkonosz, 2: 101–108.

Linki zewnętrzne

• Dom Turysty im. Romana Zmorskiego – Strona schroniska znajdującego się na szczycie Ślęży
• Ślęża – Opisy tras turystycznych i atrakcji.
• Galeria zdjęć
• Ślęża i Sobótka w Internecie – zbiór linków
• Ślęża i Sobótka na stronie Klubu Ludzi Gór Mnich
• Ślęża – mówiąca góra (film) cz. 1, cz. 2
• Eksploracja kopalni magnezytu w Sobótce i galeria zdjęć z kopalni
• Widok z drona na Ślężę