Turbacz: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
przywrócenie poprzedniej wersji |
kategoria |
||
| Linia 86: | Linia 86: | ||
[[Kategoria:Szczyty Gorców]] |
[[Kategoria:Szczyty Gorców]] |
||
[[Kategoria:Korona Gór Polski]] |
|||
Wersja z 17:04, 13 gru 2017
.jpg) Szczyt Turbacza | |
| Państwo | |
|---|---|
| Pasmo | |
| Wysokość |
1310 m n.p.m. |
| Wybitność |
605[1] m |
Położenie na mapie Gorców  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
Położenie na mapie Karpat  Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |
| Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|} | |
.jpg)
Turbacz – najwyższy szczyt Gorców, znajdujący się w centralnym punkcie pasma i tworzący potężny rozróg[2]. Według większości źródeł ma wysokość 1310 m (np.[3][4]), ale niektóre podają 1314 m[5]. Zbudowany jest z fliszu karpackiego.
Topografia
Z Turbacza odbiega siedem górskich grzbietów[3]:
- Pasmo Gorca we wschodnim kierunku. Od pasma tego na Kiczorze odgałęzia się boczny grzbiet, który poprzez Przełęcz Knurowską przechodzi w długie Pasmo Lubania
- grzbiet Mostownicy i Kudłonia w północno-wschodnim kierunku
- grzbiet Turbaczyka w północnym kierunku
- grzbiet Suchego Gronia w północno-zachodnim kierunku
- grzbiet Obidowca ciągnący się na zachód do Przełęczy Sieniawskiej
- grzbiet Średniego Wierchu, również w zachodnim kierunku
- grzbiet Bukowiny Obidowskiej w południowo-zachodnim kierunku. Odgałęzia się od niego grzbiet Bukowiny Waksmundzkiej
Sam wierzchołek Turbacza znajduje się poza Gorczańskim Parkiem Narodowym, którego granica przebiega po wschodniej oraz po północnej stronie szczytu[3].
Historia
Góra już w XIX w. była celem turystycznych wypraw. Seweryn Goszczyński tak opisuje ją w swoim "Dzienniku Podróży do Tatrów": Widok z Turbacza na wszystkie strony przecudny, obszarem, który zajmuje i bogactwem rozmaitości. Nie miałem jeszcze w swym życiu podobnego widoku[6].
Sam szczyt Turbacza niczym nie wyróżnia się w dużej, szczytowej kopule. Otoczony był gęstym lasem świerkowym, przez co był pozbawiony widoków; stoi na nim kamienny obelisk oraz żelazny krzyż z datami 1945–1985. Dawniej wierzchołek był bezleśny i rozciągały się z niego szerokie widoki. W 1832 można było przez lunetę zobaczyć Kraków. Od kilku lat, po zniszczeniu lasu, z wierzchołka znowu rozciąga się widok w kierunku północnym i zachodnim. Dla większości turystów nazwa Turbacz kojarzy się ze stojącym na rozległej polanie Wolnica (część Hali Długiej) budynkiem schroniska PTTK na Turbaczu[7].
Stoki Turbacza były w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu świadkiem wielu walk partyzanckich. Tutaj swoje kryjówki miały oddziały, a schronisko było ważnym miejscem kontaktowym i azylem dla ukrywających się patriotów. Najbardziej znana jest, związana ściśle z Turbaczem, postać Józefa Kurasia, ps. Orzeł, a potem ps. Ogień, legendarnego partyzanta i dowódcy walczącego najpierw przeciwko Niemcom, a potem radzieckim komunistom[7].
Turystyka
Położone pod szczytem, na wysokości 1283 m schronisko PTTK na Turbaczu to okazały kamienny budynek o dwóch prostopadłych skrzydłach z arkadowym wejściem i strzelistym dachem z mansardami, krytym gontem (ponad 100 miejsc noclegowych), otwarty w 1958 roku (projekt: Anna Górska)[7]. W pobliżu schroniska znajduje się przekaźnik RTV i telefonii komórkowej. Sam szczyt Turbacza znajduje się 5 minut drogi od schroniska. Jest on mało popularny turystycznie w odróżnieniu od schroniska PTTK[1].
Przed schroniskiem największy w Gorcach węzeł szlaków turystycznych (co wiąże się ze zwornikowym charakterem masywu Turbacza); z tarasu przed wejściem roztacza się rozległa panorama Pienin i Tatr ponad wzniesieniami Pogórza Spisko-Gubałowskiego – od Tatr Bielskich z Hawraniem przez Tatry Wysokie z Łomnicą, Gerlachem, Wysoką i Świnicą po Tatry Zachodnie z Kasprowym Wierchem, Bystrą i Banówką[7].
Obok schroniska (niewielki, drewniany budynek w lesie) – otwarte w 1980 roku Muzeum Kultury i Turystyki Górskiej PTTK, eksponujące dzieje turystyki w Gorcach, historię schroniska na Turbaczu, opis działalności ruchu oporu podczas II wojny światowej oraz postać Władysława Orkana[7].
Na Turbaczu, przy zejściu szlakiem do Nowego Targu, obok tzw. Kaplicy Papieskiej na polanie Wisielakówka, w drugą niedzielę sierpnia rokrocznie odbywa się Święto Gór, na które przybywają pieszo przez góry górale czasami z bardzo odległych zakątków. Impreza przyciąga też rzesze turystów. Przez wiele lat msza tradycyjnie była odprawiana przez pochodzącego z Łopusznej, położonej u stóp Turbacza, nieżyjącego już ks. Józefa Tischnera[7]. Na Wisielakówce znajduje się także pomnik pamięci żołnierzy wyklętych, odsłonięty 12 sierpnia 2012.
Przez Turbacz przebiega trasa maratonu rowerowego rozgrywanego corocznie w okresie letnim. Trasa prowadzi z Rabki Zdrój na Turbacz, który jest jednocześnie najwyższym punktem polskich maratonów MTB[8], a następnie trudnymi trasami z powrotem do Rabki.
Góra zaliczana jest do Korony Gór Polski.
Nazwa
W gwarach góralskich nazwa Turbacza jest określana jako: Turbac, Trubac, bądź Turboc[9].
Według Władysława Maciejczaka nazwa etnicznie odnosiła się niegdyś jedynie do Hali Turbacz i została błędnie przeniesiona na szczyt, a prawidłowa nazwa ludowa brzmiała: "Kluczki" (odnotowana w księgach austriackich). Nazwa ta do dziś odnosi się do lasu znajdującego się po południowej stronie Gorców. Bywa także używana przez starszych Zagórzan odnosząc się do samego szczytu. Do końca XIX w. były używane takie nazwy jak: Niedźwiedź, Niedźwica, Niedźwiedzica[10][11]. Powstały one na skutek błędu kartografów na mapie Galicji z 1790 roku. Kartografowie błędnie oznaczyli miejscowość: Niedźwiedź na miejscu Turbacza[1]. Pod nazwą Niedźwiedź oraz innymi szczyt figurował jeszcze w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. Przy definicji szczytu w tym słowniku wspomina się także o lesie Kluczka i odrębnym ramieniu górskim o nazwie Turbacz (Wierchowa)[12]. Przypuszcza się że nazwa Turbacz ma korzenie wołoskie. Jedna z teorii mówi że pochodzi od rumuńskich słów: turba – "darń, torf". Istnieje też teoria według której pierwotnie określenie dotyczyło Potoku Turbacz i jest nazwą dokładnie wschodniorumuńską nawiązującą do słowa turbat – "wściekły", "szalony", "zmącony", "mętny"[13]. Wysunięte zostały także przypuszczenia że nazwa może pochodzić od gry na trembitach, według tej teorii słowa góralskie zaczynający się na: tr byłyby pierwotną wersją[1][14].
Szlaki turystyki pieszej
Obok schroniska duży węzeł szlaków turystycznych[3]:
– czerwony Główny Szlak Beskidzki przez wierzchołek Turbacza, Obidowiec, Stare Wierchy, Jaworzynę Ponicką i Maciejową do Rabki-Zdroju- – czerwony Główny Szlak Beskidzki przez Przełęcz Knurowską i Pasmo Lubania do Krościenka
– niebieski przez Bukowinę Waksmundzką do Łopusznej- – niebieski przez Czoło Turbacza, Suchy Groń do Poręby Wielkiej (Koninki)
– zielony przez Czoło Turbacza, Wierch Spalone i Turbaczyk, obok Orkanówki do Niedźwiedzia- – zielony przez Bukowinę Waksmundzką do Kowańca w Nowym Targu
– żółty przez Czoło Turbacza, Przełęcz Borek, Kudłoń i Gorc Troszacki do Lubomierza- – żółty przez Bukowinę Miejską do Kowańca w Nowym Targu
Zobacz też
- ↑ a b c d Okolice Rabki-Zdrój. [dostęp 2015-12-12].
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ a b c d Gorce. Mapa turystyczna 1:50 000. Kraków: Compass, 2007. ISBN 978-83-89165-39-8.
- ↑ Strona Gorczańskiego Parku Narodowego. [dostęp 2012-06-28].
- ↑ Mały Rocznik Statystyczny Polski 2008, s. 27. [dostęp 2012-06-28].
- ↑ Józef Nyka: W Gorcach. Warszawa: Wyd. Interpress, 1968.
- ↑ a b c d e f Marek Cieszkowski, Paweł Luboński: Gorce – przewodnik dla prawdziwego turysty. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2004. ISBN 83-89188-19-8.
- ↑ Rabka Zdrój (10.09.2011) (ID: 10) – Powerade MTB Marathon 2010
- ↑ Władysław Maciejczak, Józefa Kobylińska: Słownik gwary zagórzańskiej. 1994.
- ↑ Słownik geograficzny królestwa polskiego i innych krajów słowiańskich: tomII, ss699. [dostęp 29 Lipiec 2012]. (pol.).
- ↑ Słownik geograficzny królestwa polskiego i innych krajów słowiańskich: tomV, ss728. [dostęp 29 Lipiec 2012]. (pol.).
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. [dostęp 2012-07-17].
- ↑ Władysław Maciejczak: Regionalny przewodnik monograficzny. Mszana Dolna: 2000. Mszana Dolna: 2000. ISBN 83-913887-0-0.
- ↑ W Beskidach istnieje wiele nazw pochodzenia wołoskiego, upowszechniły się one po przybyciu Wołochów w XIV, XV wieku